اعتیاد ارثی هم می‌تواند باشد؟ چرا به نظر می‌رسد برخی افراد آسان‌تر و سریع‌تر از بقیه معتاد می‌شوند؟ ژنتیک در وابستگی به نیکوتین و سایر مواد اعتیادآور چه نقشی دارد؟ در حالی که هیچ پاسخ جامع و واحدی در این باره وجود ندارد، احتمال ارتباط اعتیاد به ژن‌ها و محیط را بررسی می‌کنیم.
آیا اعتیاد ارثی است؟
تحقیقات نشان داده است که نقش ژنتیک را در وابستگی و اعتیاد نمیتوان نادیده گرفت. در واقع تاثیر ژنتیک بر اعتیاد مانند داشتن سابقه خانوادگی در بیماری‌های دیگر چون دیابت یا بیماری‌های قلبی است.
همچنین در بحث ژنتیک نباید هیچ‌گاه تعامل این مولفه با محیط را فراموش کنیم. حتی اگر یک فرد دارای ژن‌های مرتبط با وابستگی به نیکوتین و سایر مواد مخدر باشد، محیطی که در آن پرورش می‌یابد در بیان این ژن‌ها بسیار تاثیرگذار است. محیط می‌تواند نقش محافظتی یا تشدید کننده در چنین مواردی داشته باشد.
مثلاً، حمایت‌های اجتماعی، دسترسی به درمان‌های مؤثر و آموزش‌های مناسب می‌تواند ریسک ابتلا به اعتیاد در افراد مستعد را کاهش دهد. در ادامه این مقاله به بررسی مقوله اعتیاد ارثی و عوامل دیگر موثر بر آن می‌پردازیم.
تاثیر ژنتیک بر اعتیاد
از آنجایی که الگوی اختلال مصرف مواد اعتیادآور اغلب در خانواده‌ها دیده می‌شود، برخی معتقدند که این معقوله ارثی است. اعتیاد ارثی به این معنی است که می تواند از طریق ژن از والدین به فرزند منتقل شود.
البته علمی‌تر است که بگوییم اعتیاد می‌تواند ژنتیکی باشد. دانشمندان وقتی از ژن های اعتیاد صحبت می‌کنند، منظورشان تفاوت‌های بیولوژیکی است که ممکن است افراد را کم و بیش در برابر اعتیاد آسیب‌پذیر کند.
چرخه اعتیاد
برای آشنایی با تاثیر ژنتیک بر اعتیاد ابتدا باید با دوپامین آشنا شویم. دوپامین یک انتقال‌دهنده عصبی (نوروترانسمیتر) بسیار مهم در مغز است که اغلب به عنوان هورمون شادی نیز شناخته می‌شود.
نقش دوپامین در بدن عبارت است از:
- پاداش‌دهنده مغز
- انگیزه و هدف‌گذاری
- یادگیری و حافظه
- حرکت
- خلق و خو
دوپامین اساسا، به عنوان یک هورمون «احساس خوب» عمل می‌کند. رفتارها و موادی که باعث وابستگی، دوپامین مغز ما را افزایش می‌دهند. احساس لذت و رضایت ناشی از این سطح دوپامین باعث می‌شود که ما دوباره به دنبال تکرار آن رفتار رویم.
سطوح بالای دوپامین می تواند باعث کنترل ضعیف تکانه ها شود و فرد را به سمت رفتارهای اعتیادآور سوق دهد.
با گذشت زمان، مغز افرادی که به مواد مخدر یا رفتارهای دیگر وابستگی دارند، تغییرات ساختاری و عملکردی قابل توجهی را تجربه می‌کند. گیرنده‌های دوپامین کاهش می‌یابند و مغز برای تولید دوپامین به اندازه کافی کار نمی‌کند. این امر منجر به کاهش احساس لذت در فعالیت‌های روزمره و افزایش تمایل به مصرف مجدد ماده مخدر یا تکرار رفتار اعتیادآور می‌شود.
این چرخه معیوب ادامه می‌یابد تا فرد برای فرار از احساسات ناخوشایند مانند اضطراب یا افسردگی و تجربه مجدد احساس لذت، به مصرف مجدد ماده مخدر یا تکرار رفتار اعتیادآور روی آورد.
حال اعتیاد ارثی یا ژنتیکی دقیقا در کجای این چرخه قرار می‌گیرد؟ آیا می‌دانستید احتمال «اعتیاد به سیگار ژنتیکی» به همراه بیش از 50 نوع بیماری و سرطان دیگر را در خود با انجام یک آزمایش ژنتیکی بررسی کنید؟
برای دریافت اطلاعات بیشتر درباره آزمایش ژنتیک سلامت (HealthX) و دریافت مشاوره ژنتیک رایگان کلیک کنید.
ژن‌های مرتبط با اعتیاد
تاثیر ژنتیک بر وابستگی ارثی می‌تواند از طریق چندین ژن باشد. برخی از این ژن‌ها عبارتند از:
- DRD2: مرتبط با گیرنده‌های دوپامین در مغز که نقش مهمی در سیستم پاداش و لذت دارد.
- COMT: مرتبط با تجزیه دوپامین و نوروترانسمیترهای دیگر.
- CYP2A6: مرتبط با متابولیسم مواد مخدر مانند نیکوتین.
- OPRM1: مرتبط با گیرنده‌های مورفین که در پاسخ به مواد مخدری چون الکل و هروئین نقش دارند.
جالب است بدانید مطالعات ژنتیکی روی دوقلوها شواهدی بر اعتیاد ارثی نشان می‌دهد. برای مثال دوقلوهای همسان که ژنتیک کاملا یکسانی دارند، نسبت به دوقلوهای ناهمسان که ژنتیک متفاوتی دارند، بیشتر به اعتیاد همزمان مبتلا می‌شوند.
تاثیر ژن DRD2 بر اعتیاد
ژن DRD2 مهم‌ترین ژن در زمینه مطالعات مرتبط با اعتیاد است. این ژن کد کننده گیرنده دوپامین نوع D2 است که نقش بسیار مهمی در سیستم پاداش و لذت در مغز ایفا می‌کند. مطالعات نشان داده‌اند که واریانت‌های خاصی از ژن DRD2 می‌توانند با افزایش خطر ابتلا به وابستگی مرتبط باشند. به عنوان مثال، پلی‌مورفیسم Taq1A در این ژن با کاهش تراکم گیرنده‌های D2 در مغز همراه است.
افراد با تراکم پایین گیرنده‌های D2 ممکن است استعداد بیشتری برای اعتیاد باشند، زیرا آن‌ها به تجربه‌های لذت‌بخش حساس‌ترند و ممکن است برای جبران کمبود این نوع تجربیات به مصرف مواد مخدر روی آورند.
تاثیر ژن COMT بر اعتیاد
ژن COMT در تنظیم فعالیت نوروترانسمیترها (مانند دوپامین، نوراپی‌نفرین و اپی‌نفرین) در مغز نقش دارد. COMT به تجزیه دوپامین کمک می‌کند.
یکی از واریانت‌های مشهور این ژن به نام «Met» باعث کاهش تجزیه دوپامین و افزایش سطح آن در بدن می‌شود.
افراد با نسخه «Met» (نوعی اعتیاد ژنتیکی) ممکن است در مواجهه با استرس و فشارهای روانی حساس‌تر باشند، که ممکن است آن‌ها را به استفاده از مواد مخدر یا الکل برای تسکین استرس سوق دهد.
ژنتیک و عوامل محیطی
واژه اعتیاد ژنتیکی شاید کمی ترسناک به نظر برسد اما باید بدانید که تاثیر ژنتیک بر وابستگی به مواد مخدر همیشه در تعامل با عوامل محیطی است.
به ویژه مطالعات نشان داداه‌اند که مصرف مواد مخدر در نوجوانان به شدت با عوامل محیطی مانند خانواده و عوامل اجتماعی مرتبط است. در مقابل، در جوانان و میانسالان، استفاده از برخی داروها بیشتر به ژنتیک و کمتر به تاثیرات خانوادگی و اجتماعی مرتبط است.
عوامل محیطی که تاثیر گذارند عبارتند از:
- دسترسی آسان به مواد اعتیادآور
- فشار همسالان
- شرایط سخت خانوادگی
- تروما
چه افرادی بیشتر به اعتیاد مبتلا می‌شوند؟
گروه‌های زیر (فارغ از بحث اعتیاد ژنتیکی) ریسک بیشتری در ابتلا به اختلال در مصرف مواد دارند:
- افراد با اختلالات روانپزشکی مانند اختلال دو قطبی، اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) و افسردگی
- افرادی که تحت تروما، تبعیض و خشونت بوده‌اند.
برای دریافت مشاوره ژنتیک رایگان، پیشگیری از اعتیاد و +57 بیماری دیگر روی تصویر کلیک کنید.
چگونه با اعتیاد ارثی مقابله کنیم؟
برای افرادی که مستعد اعتیاد ژنتیکی هستند، پیشگیری از آن اولویت دارد. هرچند ژنتیک نقش مهمی در افزایش خطر وابسته شدن ایفا می‌کند، اما اقدامات پیشگیرانه می‌تواند به طور قابل توجهی این خطر را کاهش دهد.
راهکارهای موثر برای پیشگیری از اعتیاد در افراد با زمینه ژنتیکی عبارتند از:
- آگاهی از پیشینه خانوادگی
افرادی که اعتیاد ارثی در سابقه خانوادگی‌شان است، باید از این موضوع آگاه باشند و به طور فعالانه تلاش کنند تا از محیط‌ها و شرایطی که ممکن است منجر به مصرف مواد مخدر شوند، دوری کنند.
شما می‌توانید برای بررسی ریسک ابتلا به اعتیاد به سیگار در خود، آزمایش سلامت (HealthX) مای اسمارت ژن را انجام دهید. برای دریافت مشاوره ژنتیک رایگان در این باره فرم انتهای مقاله را پر کنید.
- آموزش و ارتقای مهارت‌های زندگی
یادگیری تکنیک‌های مدیریت استرس و مقابله با فشارهای روانی می‌تواند به افراد مستعد اعتیاد ژنتیکی کمک کند تا در مواجهه با چالش‌های زندگی به جای مواد مخدر از راه‌های سالم‌تری استفاده کنند.
به طور کلی، تقویت مهارت‌های تصمیم‌گیری آموزش مهارت‌های تصمیم‌گیری و کنترل تکانه‌ها می‌تواند به کاهش خطر رفتارهای پرخطر و مصرف مواد مخدر کمک کند.
- سبک زندگی سالم
فعالیت بدنی منظم، تغذیه مناسب و خواب کافی به حفظ تعادل شیمیایی مغز و کاهش استرس کمک می‌کند، که می‌تواند از مصرف مواد مخدر جلوگیری کند.
- پرهیز از محیط‌ها و افراد پرخطر
اجتناب از دوستان و محیط‌های مخرب و ایجاد شبکه اجتماعی سالم یکی از گام‌های مهم در پیشگیری از اعتیاد ارثی است.
جمع‌بندی
اعتیاد ارثی به معنای تاثیرات ژنتیکی بر روی گرایش به مصرف مواد مخدر است، که می‌تواند به طور قابل توجهی خطر ابتلا به وابستگی را افزایش دهد. تاثیر ژنتیک بر اعتیاد تنها نشان‌دهنده مستعد بودن برخی افراد در شرایط خاص است.
بنابراین، با وجود این که ژنتیک نقشی کلیدی در این زمینه ایفا می‌کند، عوامل محیطی و روانشناختی نیز به شدت بر این فرآیند تاثیرگذارند. شناخت این عوامل و تلاش برای مدیریت آن‌ها از طریق آموزش، حمایت خانوادگی و اجتماعی، و همچنین استفاده از برنامه‌های پیشگیرانه می‌تواند به کاهش این خطر کمک کند.
منابع:
