انجمن روانپزشکی آمریکا از اختلال خواب در کودکان یا اختلال خواب در نوزادان به‌عنوان مشکلی که روی کیفیت و مدت خواب اثر منفی می‌گذارد یاد می‌کند. مطمئنا ادامه زندگی با اختلال خواب، منجر به پریشانی و کاهش توانایی عملکرد کودک می‌شود.
داشتن یک خواب باکیفیت نه تنها برای بزرگسالان بلکه برای کودکان و نوزادان نیز مهم است. با این وجود، بسیاری از کودکان به اندازه کافی استراحت نمی‌کنند و این مسئله منجر به بروز مشکلاتی مانند پرخاشگری و خستگی می‌شود. معمولا برای والدین دشوار است که بدانند کودکی که برای خوابیدن دست‌وپنجه نرم می‌کند، در حال بزرگ شدن است یا اختلال خواب دارد.
اختلالات خواب انواع مختلفی دارند. یک مطالعه در سال 2014 تخمین زده است که حدود 50 درصد از بچه‌ها اختلال خواب را تجربه خواهند کرد. خوشبختانه راه‌هایی برای کمک به بهبود خواب كودكان به کمک روانپزشک یا متخصص کودکان وجود دارد. در ادامه به جزئیات بیشتری از انواع اختلال خواب در کودکان یا اختلال خواب در نوزادان اشاره خواهیم کرد.
اختلال خواب چیست؟
متاسفانه هنوز بسیاری از والدین دقیقاً نمی‌دانند که بچه‌ها به چه میزان خواب نیاز دارند. ازآنجایی‌که نوزادان در حال رشد هستند، معمولا برنامه خواب آن‌ها به‌گونه‌ای است که از این روند پشتیبانی شود. به‌همین‌دلیل، اکثر نوزادان در سنین زیر 3 ماهگی در مجموع بین 16 تا 17 ساعت در روز می‌خوابند و بین 3 تا 12 ماهگی شروع به خوابیدن در طول شب می‌کنند. با این حال، این مسئله گاهی بین نوزادان مختلف متفاوت است.
خواب زیاد به اندازه خوردن شیر برای نوزادان کمتر از 3 ماه اهمیت دارد. به‌همین‌دلیل است که نوزادان در بازه‌های زمانی مختلف بیدار می‌شوند تا شیر بخورند، به صورت شما یا فعالیت اطراف خود نگاه کنند و سپس دوباره به خواب می‌روند.
با شروع 6 ماهگی، بسیاری از نوزادان ترجیح می‌دهند که طول خواب شبانه را افزایش دهند. ازآنجایی‌که نوزادان کم‌کم در حال نزدیک شدن به اولین سالگرد تولد خود هستند، معمولا شب‌ها با وجود یک یا دو چرت زدن در طول روز، به طور مداوم می‌خوابند.
کودکان 1 تا 2 ساله اغلب هر روز یک چرت طولانی به‌جای دو چرت کوتاه می‌زنند. در سال‌های پیش‌دبستانی، بسیاری از کودکان شروع به حذف کامل چرت‌های روزانه خود می‌کنند و فقط به 8 تا 9 ساعت خواب شبانه متکی می‌شوند.
به طور کلی، هر نوع اختلال در این روند طبیعی با عنوان اختلال خواب در کودکان یاد می‌شود و نیاز به درمان دارد. در مورد اختلال خواب در نوزادان نیز صحبت خواهیم کرد.
انواع اختلال خواب در کودکان
معمولا نخوابیدن‌های گاه‌به‌گاه کودکان در طول روز که منجر به پرخاشگری آن‌ها در شب و عدم تمایل به خوابیدن می‌شود، طبیعی است و جای نگرانی ندارد. اینها اختلالات موقتی هستند که می‌توانند توسط نظارت صحیح شما والدین برطرف شوند.
اما اگر با نزدیک شدن نوزاد به سن 6 ماهگی احساس کردید که فرزند شما به‌صورت مداوم در طول شب از خواب بیدار می‌شود و تا زمانی‌که او را در آغوش نگیرید یا تکان ندهید تمایل به خوابیدن ندارد، جای نگرانی دارد. این مسئله بدان معناست که کودک شما احتمالاً یاد نگرفته است که چگونه در طول خواب شبانه خود را آرام کند یا دچار انواع اختلال خواب در نوزادان شده است که در صورت عدم درمان به اختلال خواب در کودکان منجر خواهد شد. از انواع اختلال خواب در کودکان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
بیخوابی یا اینسامنیا (Insomnia)
اکثر کودکان و نوزادان در عرض 20 دقیقه پس از ساکت شدن در رختخواب به خواب می‌روند. با این وجود، برخی از کودکان به طور منظم برای به خواب رفتن، خواب ماندن یا عدم خواب مجدد در صورت بیدار شدن مشکل دارند. بیخوابی کودکان یا کم‌خوابی در کودکان معمولا یک مشکل جدی نیست.
با این حال اگر کودک در روز خسته و تحریک‌پذیر به نظر برسد، می‌تواند مشکلاتی را برای او ایجاد کند. برای والدین نیز مشکلات خواب کودکان می‌تواند دردسرساز باشد.
پرخوابی یا هایپرسامنیا (Hypersomnia)
جالب است بدانید که یکی از انواع اختلال خواب در کودکان، پرخوابی است. پرخوابی وضعیتی است که در آن کودک شما بیشازحد طبیعی سن خود می‌خوابد. کودکی که پرخوابی دارد همیشه خسته است، حتی بعد از داشتن یک خواب طولانی! بنابراین می‌توان بیخوابی یا پرخوابی را یک علت خستگی در کودکان ذکر کرد.
کودک خردسال مبتلا به پرخوابی اغلب ممکن است ناله کند و از نظر رفتاری تحریک‌پذیر باشد. علائم دیگر بیشازحد خوابیدن کودک، عدم تمرکز و حافظه ضعیف است.
راه رفتن در خواب
راه رفتن بچه در خواب، از 2 سالگی تا اوایل نوجوانی نسبتاً رایج است. اگرچه هیچ دلیل واضحی برای راه رفتن در خواب وجود ندارد اما می‌تواند ژنتیکی باشد. معمولا اگر کودک بیشازحد خسته باشد، دمای بدنش بالا باشد یا احساس استرس یا اضطراب کند، این اختلال خواب در کودکان بیشتر بروز می‌کند.
برخی از کودکان ممکن است فقط در رختخواب بنشینند، درحالی‌که برخی از تختخواب بیرون می‌آیند، از پله‌ها بالا و پایین می‌روند یا حتی سعی می‌کنند خانه را ترک کنند. سایر کودکان ممکن است تلاش کنند هنگام خواب غذا بخورند، بنوشند یا از دستشویی استفاده کنند. در حین بروز این اختلال خواب در کودکان، معمولا:
- احتمال بیدار شدن کودک کم است.
- به نظر نمی‌رسد کودک صدای کسی را بشنود یا متوجه حضور کسی شود.
- کودک در روز بعد نمی‌تواند رفتارهای خود را به یاد بیاورد.
- ممکن کودک زمانی‌که برای اولین بار از خواب بیدار می‌شود، احساس گیجی کند.
وحشت شبانه
کودکان مبتلا به وحشت شبانه معمولاً در چند ساعت اول پس از خوابیدن از خواب بیدار می‌شوند، به شدت ترسیده یا آشفته به نظر می‌رسند، اغلب گریه می‌کنند و جیغ می‌زنند و گاهی اوقات در خواب راه می‌روند. کابوس شبانه یک علت ناله کودکان در خواب است.
وحشت شبانه چیزی بیش از یک کابوس است و می‌تواند همه اعضای خانواده را بترساند. ممکن است چند دقیقه یا گاهی تا نیم ساعت یا بیشتر طول بکشد. معمولاً در طی این نوع اختلال خواب در کودکان، چشمان کودک کاملاً باز و خیره است اما متمرکز نیست.
بیشتر اوقات وحشت شبانه در طول خواب غیر رِم (REM) اتفاق می‌افتد، یعنی حدود 90 دقیقه پس از اینکه کودک به خواب می‌رود. اگرچه هیچ درمانی برای وحشت‌های شبانه وجود ندارد، اما می‌توانید با رعایت یک برنامه خواب مناسب و به حداقل رساندن اختلالات شبانه کودک، احتمال وقوع آن‌ها را به حداقل برسانید.
آپنه خواب
کودک مبتلا به آپنه خواب (آپنه انسدادی خواب) معمولاً هنگام خواب خروپف می‌کند و برای چند ثانیه تنفس او قطع می‌شود. این مسئله به مغز کودک سیگنال می‌دهد که وی را بیدار کند. ممکن است توالی نفس نکشیدن و به‌دنبال آن بیدار شدن کوتاه‌مدت در طول شب بارها اتفاق بیافتد و باعث شود که کودک در طول روز خسته یا بدحال به نظر برسد.
آپنه خواب می‌تواند منجر به بروز مشکلات یادگیری و رفتاری و حتی مشکلات قلبی شود. یکی از علل شایع بروز آپنه خواب در کودکان، بزرگ شدن لوزه‌ها یا آدنوئیدها (غدد لنفاوی واقع در گلو پشت بینی) است.
سندرم پای بی‌قرار
معمولا تصور می‌شود که این اختلال خواب مختص بزرگسالان است. اما براساس مطالعات صورت‌گرفته، گاهی اوقات در دوران کودکی شروع می‌شود. در اثر وجود این اختلال خواب در کودکان، ممکن است فرزند شما مدام موقعیت خود را در رختخواب تغییر دهد تا کمی تسکین پیدا کند. هنوز درمان مشخصی برای این مشکل در کودکان وجود ندارد.
دندان قروچه
برخی از کودکان هنگام خواب دندان‌های خود را به هم می‌سایند یا به هم فشار می‌دهند. معمولا این مشکل در اثر عصبانیت، ناراحتی یا اضطراب روزانه بروز می‌کند.
دندان قروچه نه تنها باعث بیدار شدن گاه‌به‌گاه در حین خواب می‌شود، بلکه می‌تواند به دندان‌ها یا فک آسیب برساند. اگر کودک شما به این نوع اختلال خواب در کودکان مبتلا شده است، سعی کنید در طول روز استرس او را کاهش دهید. ممکن است پزشک توصیه کند که یک محافظ مخصوص دندان برای فرزند خود تهیه کنید.
- بیشتر بدانید: آیا اختلالات روانی ژنتیکی هستند؟
انواع اختلال خواب در کودکان سنین مختلف
مطالعات ثابت کرده‌اند که:
- آپنه انسدادی خواب معمولا در 1 تا 5 درصد کودکان رخ می‌دهد.
- راه رفتن در خواب تقریبا در 17 درصد کودکان بروز می‌کند.
- احتمال بروز بی‌خوابی‌های گیج‌کننده شبانه در 17.3 درصد کودکان کمتر از 13 سال و 2.9 تا 4.2 درصد نوجوانان بالای 15 سال وجود دارد.
- مشاهده وحشت خواب در 1 تا 6.5 درصد کودکان طبیعی است.
- 10 تا 50 درصد کودکان 3 تا 5 ساله کابوس شبانه می‌بینند.
- احتمال بروز بیخوابی رفتاری دوران کودکی حدود 10 تا 30 درصد است.
- اختلال سندرم پای بی‌قرار در 2 درصد از کودکان رخ می‌دهد.
بنابراین، از انواع اختلال خواب شایع در کودکان یک ساله می‌توان به بیخوابی رفتاری و وحشت خواب اشاره کرد.
در مورد کودکان دو ساله معمولا اختلالات بیخوابی، پرخوابی، راه رفتن در خواب و وحشت شبانه رایج‌تر است. از انواع اختلال خواب در کودکان سه ساله می‌توان به آپنه خواب، پرخوابی، کابوس شبانه، سندرم پای بی‌قرار و راه رفتن در خواب اشاره کرد.
در سنین پیش‌دبستانی تا نوجوانی احتمال بروز اختلالات آپنه خواب، بی‌خوابی‌های گیج‌کننده شبانه، پرخوابی، کابوس شبانه و راه رفتن در خواب وجود دارد.
اختلال خواب در کودکان اوتیسم
یک نوزاد طبیعی در طی فرآیند رشد به‌تدریج تعداد چرت‌های روزانه خود را کاهش می‌دهد و شروع به خواب طولانی‌تر در طول شب می‌کند. درحالی‌که نوزادان و کودکان مبتلا به اوتیسم همچنان برای خوابیدن در طول شب مشکل دارند. محققان تخمین می‌زنند که بین 40 تا 80 درصد از کودکان مبتلا به این سندرم، اختلال خواب دارند و علائمی مانند موارد زیر را از خود نشان می‌دهند:
- مشکل در به خواب رفتن
- داشتن یک روال خواب ناهماهنگ با سایر اعضای خانواده
- بی‌قراری مداوم یا کیفیت پایین خواب
- بیدار شدن مکرر در طی خواب
- دیر خوابیدن و زود بیدار شدن
محققان به طور قطع نمی‌دانند که چرا کودکان اوتیستیک با خوابیدن مشکل دارند. ازآنجایی‌که کودکان مبتلا به اوتیسم در برقراری روابط اجتماعی مشکل دارند، احتمالا خیلی دیر متوجه نشانه‌های اطراف خود در مورد زمان صحیح خوابیدن و از خواب بیدار شدن می‌شوند. اصولا این کودکان بیشتر یا کمتر از حد طبیعی اسیدآمینه تریپتوفان برای تولید هورمون ملاتونین دارند و در نتیجه تنظیم چرخه خواب آن‌ها به‌هم‌ریخته است.
اضطراب زیاد و افزایش حساسیت کودکان مبتلا به اوتیسم به محرک‌های بیرونی مانند لمس یا صدا نیز می‌تواند باعث شود که آن‌ها مدام از خواب بیدار شوند.
اختلال خواب در کودکان بیش فعال
تخمین زده شده است که 25 تا 50 درصد از نوزادان و کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD)، انواع اختلال خواب در کودکان مانند اختلال در ریتم شبانه‌روزی خواب، آپنه خواب، سندرم پای بی‌قرار، حمله خواب (یا نارکولپسی که باعث خوابیدن ناگهانی و بی‌اختیار در طول روز می‌شود) را تجربه می‌کنند.
ممکن است این مسئله یکی از عوارض جانبی رفتارهای تکانشی، اضطراب و وضعیت متفاوت مدارهای تنظیمی در مغز این کودکان باشد. البته تاخیر در تولید هورمون ملاتونین در مغز کودکان بیش‌فعال نیز موثر است. معمولا مصرف داروهای آرام‌بخش کمک می‌کند تا این کودکان شب‌ها راحت‌تر بخوابند.
اختلال خواب در نوزادان
اصولا نوزادان تا قبل از 6 ماهگی تمایل زیادی به خوابیدن در طول روز دارند. آنچه که باعث بروز اختلال خواب در نوزادان به شکل بیخوابی یا پرخوابی می‌شود، بروز مشکلات جسمی و روحی است. مثلا اگر نوزاد شیرخوار شما اضطراب جدایی را حس کند و شما نتوانید او را بغل کنید، مطمئنا بیدار خواهد شد و برای ساعات زیادی گریه خواهد کرد.
جالب است بدانید که گاهی فرآیند یادگیری شناختی نوزادان باعث بیخوابی آن‌ها می‌شود. آن‌ها در این زمان تمایل دارند که کمتر بخوابند.
گاهی اختلال خواب در نوزادان می‌تواند ناشی از تجربه یک روز هیجان‌انگیز یا طاقت‌فرسا برای آن‌ها باشد که باعث می‌شود کودک برای داشتن یک خواب آرام بیشازحد پریشان باشد. تجربه یک محیط جدید و تغییر در روال روزانه نیز ممکن است از علل بیخوابی نوزادان باشند. معمولا اتاق خواب اطفال، امن‌ترین مکان برای آن‌ها است.
از علل جسمی موثر در بیخوابی نوزادان می‌توان به کولیت نوزادان اشاره کرد که علت پزشکی مشخصی ندارد. گاهی پرخوابی نوزاد شما در اثر افت قند خون یا بروز یک بیماری عفونی است. پس باید علت بیخوابی نوزادان یا بیشازحد خوابیدن نوزادان برای شما مهم باشد. به‌جای دادن دارو برای خواب نوزاد، سعی کنید مشکل جسمی یا روحی او را برطرف کنید.
علائم اختلال خواب در کودکان
از علائم رایج اختلال خواب در کودکان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کودک شما حتی در شب‌ها نیز خواب منقطعی دارد و هر بار فقط حدود 90 دقیقه می‌خوابد (ادامه پیدا کردن بی‌قراری و کم‌خوابی کودکان در طول چند شب، نگران‌کننده است).
- کودک نوپا شما بیش از 9 ساعت در شب و 3 ساعت در روز می‌خوابد.
- فرزند شما مدام از احساس خارش پاها یا یک عامل مزاحم دیگر در طول شب شکایت دارد.
- کودک شما با صدای بلند خروپف می‌کند.
- فرزند شما در طول روز بدخلق و تحریک‌پذیر به نظر می‌رسد یا بین همسالان به شیوه‌ای مخرب عمل می‌کند.
درمان اختلال خواب در کودکان و نوزادان
گاهی اوقات ممکن است تشخیص اینکه کودکی بی‌قرار است یا اختلال خواب را تجربه می‌کند، سخت باشد. توصیه می‌کنیم صبح‌ها بعد از یک دوره کم‌خوابی با فرزندتان صحبت کنید. اگر کودک شما نمی‌تواند راه رفتن در خواب یا تجربه وحشت شبانه را به خاطر بیاورد، احتمالا دچار اختلال خواب در کودکان است. با یک پزشک متخصص کودکان در مورد این رویدادها صحبت کنید. چراکه می‌تواند:
- به ایجاد برنامه‌ای برای بهبود وضعیت خواب کودک در خانه کمک کند یا دارو تجویز کند.
- یک مشکل پزشکی زمینه‌ای مانند آپنه انسدادی خواب را تشخیص دهد.
- شما را به متخصص دیگری مانند روانپزشک کودکان، پزشک متخصص آلرژی یا پزشک متخصص گوش، حلق و بینی ارجاع دهد.
بهتر است بدانید که در صورت عدم درمان اختلال خواب، خطر بروز مشکلات زیر نوزاد یا کودک شما را تهدید می‌کند:
- خواب‌آلودگی در طول روز
- تغییر در خلق‌وخوی
- مشکل در کنترل احساسات
- ضعف سیستم ایمنی بدن
- ضعف قدرت حافظه و تمرکز
- ضعف در بروز مهارت‌های حل مسئله
- بروز مشکلات سلامتی و جسمی
کلینیک خواب
مطمئنا اگر پزشک متخصص کودکان تشخیص دهد، کودک شما را به یک کلینیک خواب ارجاع می‌دهد. کلینیک خواب مکانی برای بررسی دقیق‌تر مشکلات افراد مبتلا به اختلالات خواب است. معمولا درخواست می‌شود که بیمار برای انجام انواع تست خواب مانند موارد زیر، یک شب در کلینیک بستری شود:
- نوار مغز
- نوار قلب
- نوار اعصاب عضله
- اندازه‌گیری سطح اکسیژن خون
- اندازه‌گیری فشارهای داخل بینی و خروپف
- تست‌های روانپزشکی
این تست‌ها توسط تجهیزات حرفه‌ای و زیر نظر پزشکان و تکنسین‌های مجرب انجام می‌شوند.
راهکارهایی برای افزایش کیفیت خواب کودکان و نوزادان
طبق تجربه، والدین می‌توانند نقش فعالی در بهبود کیفیت خواب فرزند خود داشته باشند. گاهی عوض کردن تشک، بالش یا روتختی تخت خواب به افزایش کیفیت خواب کودکان و نوزادان کمک زیادی می‌کند. معمولا کارشناسان پیروی از روشهای زیر را برای بهبود وضعیت اختلال خواب در کودکان یا اختلال خواب در نوزادان توصیه می‌کنند:
- برای رفع اضطراب کودک، قبل از خواب او را به حمام ببرید. هنگام خواب، مطمئن شوید که اتاق کودک تاریک و در دمای مناسبی است.
- به کودک خود کمک کنید تا به یک روال مشخصی برای خواب عادت کند. در مورد کودکان بزرگتر می‌توانید از آن‌ها بخواهید که در ساعت 9 شب مسواک زده، قبل از خواب به تصاویر و متن یک کتاب نگاهی بیاندازند و سپس چراغ اتاق را خاموش کنند.
- چند دقیقه قبل از خواب به‌خصوص زمان در آغوش گرفتن، با کودک خود صحبت کنید. از فرزند خود در مورد اتفاقات روز سوال بپرسید و او را به گفتگو کردن تشویق کنید. این نوع فعالیت می‌تواند به کودکان کمک کند که کمتر احساس بی‌قراری کنند.
- اتاق خواب کودک را به منطقه‌ای عاری از انواع وسایل الکترونیکی مانند تلویزیون، موبایل یا تبلت تبدیل کنید. کودک باید حداقل یک ساعت قبل از خواب از این وسایل استفاده نکند.
مطمئنا ایجاد یک ارتباط مثبت با کودک در زمان خواب، ایده خوبی است. به‌جای سرزنش فرزندتان به خاطر بیدار شدن در طول شب، یک سیستم پاداش برای بیدار شدن و خوابیدن در زمان مناسب در نظر بگیرید.
سخن آخر
خواب برای همه انسان‌ها یک ضرورت مطلق است. به‌ویژه برای بچه‌های کوچک که به‌منظور بهبود فرآیند رشد، یادگیری و عملکرد صحیح به خواب کافی و باکیفیت نیاز دارند. اگر بتوانید زودهنگام اختلال خواب در کودکان را تشخیص دهید و درمان‌های لازم را انجام دهید، لطفی به فرزندتان کرده‌اید که تا آخر عمر اثرات آن باقی خواهد ماند.
