آیا آلزایمر ارثی است؟

اینکه شما در حال خواندن این مقاله هستید چند دلیل ممکن است داشته باشد: ممکن است در خانواده عزیزی داشته باشید که علائم آلزایمر به تازگی در او آشکار شده، شاید از بیماری آلزایمر می‌ترسید و می‌خواهید بدانید چطور می‌شود جلوی بروز آن را گرفت و یا آن‌قدر نام این بیماری را شنیده‌اید تنها آمده‌اید که بدانید این بیماری چیست و با فرد بیمار چه می‌کند و مثلاً آلزایمر ارثی است یا نه. به هر دلیلی که این مقاله را برای خواندن انتخاب کرده‌اید پاسخ سؤالاتتان را خواهید گرفت. پس تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.

آلزایمر چیست؟

آلزایمر که با نام فراموشی هم شناخته می‌شود یک نوع بیماری زوال عقل است که اولین‌بار در سال 1906 توسط یک روانپزشک آلمانی به نام آلویس آلتسهایما (Alzheimer) کشف شد و به پاس قدردانی از خدمات او نام آلزایمر را بر روی این بیماری گذاشتند. این بیماری باعث تحلیل توانایی‌های ذهنی فرد مثل حافظه و رفتار می‌شود. این بیماری پیش‌رونده است به این معنی که به تدریج باعث کاهش توانایی‌های ذهنی فرد می‌شود و شرایط بیمار به مرور زمان حادتر می‌شود تا جایی که بیمار از انجام وظایف ساده روزانه خود هم عاجز می‌شود.

آلزایمر همچنین متداول‌ترین دلیل دمانس یا زوال عقل هم هست، 60 تا 80 درصد موارد زوال عقل ناشی از آلزایمر بوده‌اند.

باید به این نکته توجه داشت که آلزایمر بخشی طبیعی در روند پیری نیست و گمان نکنید که هر کس پیر شد فراموشی هم باید بگیرد. اگرچه مقداری فراموشی در پیری شاید طبیعی باشد اما آلزایمر یک بیماری حاد است که به هیچ وجه نباید ساده‌انگارانه با آن برخورد کرد.

منظور از ارثی‌بودن بیماری چیست؟ آیا آلزایمر ارثی است؟

بیماری‌ها به انواع مختلفی دسته‌بندی می‌شوند. دسته‌ای از بیماری‌ها در اثر عوامل محیطی به وجود می‌آیند مثلاً ممکن است با خوردن غذای ناسالم فرد به سرطان مبتلا شود. اکثر بیماری‌های محیطی قابل‌درمان و قابل پیشگیری هستند. در نقطه مقابل بیماری ارثی را داریم، در این نوع از بیماری‌ها یک اختلال ژنتیکی خاص که ممکن است باعث بیماری باشد از والدین به فرزند منتقل می‌شود. مثلاً طاسی سر اختلالی است که غالباً دلیل ارثی دارد. بیشتر بیماری‌های ارثی یا ژنتیکی قابل‌درمان یا پیشگیری نیستند.

اما آیا آلزایمر ارثی است؟ یا ناشی از عوامل محیطی؟ در همین ابتدا باید بگوییم که پاسخ به این سؤال چندان ساده نیست و نمی‌توان با قاطعیت در مورد ارثی‌بودن یا نبودن آلزایمر صحبت کرد. دانشمندان در این باره آلزایمر را به دو دسته مختلف تقسیم کرده‌اند که در ادامه با هریک بیشتر آشنا می‌شویم.

آلزایمر ارثی خانوادگی

در این شکل از بیماری آلزایمر به صورت غالب به فرزند منتقل می‌شود. برای اینکه بدانید منظور ما از غالب یعنی چه باید ابتدا با نحوه به ارث رسیدن ویژگی‌ها از والدین به فرزند آشنا شویم. همه انسان‌ها (به جز افراد دارای سندروم داون که 47 کروموزوم دارند) دارای 46 کروموزوم هستند که نصف آن را از پدر و نصف دیگر را از مادر می‌گیرند. وقتی می‌گوییم یک بیماری ژنتیکی به صورت غالب است یعنی اگر یکی از والدین این ژن معیوب را داشته باشند فرزند نیز به بیماری مبتلا می‌شود.

اما صرف اینکه پدر یا مادر شخصی آلزایمر داشته باشد به معنای ابتلای صد در صد آن شخص به آلزایمر نیست بلکه بسته به ویژگی‌های ژنتیکی خاص والدین این فرد احتمال ابتلای او به آلزایمر بین 50 تا 100 درصد است. در این نوع از آلزایمر علائم بیماری پیش از 65 سالگی خود را نشان می‌دهد.

آلزایمر ژنتیکی بسیار نادر است و از بین موارد مختلف این بیماری تنها یک هزارم آن مربوط به آلزایمر ارثی یا خانوادگی است.

آلزایمر با پیش‌ زمینه ارثی

نوع دیگری از آلزایمر وجود دارد که در شکل‌گیری آن عوامل مختلفی اعم از ژنتیکی و محیطی نقش دارند و نمی‌توان گفت که تنها یک ژن خاص مسئول آلزایمر است. بر اساس تحقیقات گسترده‌ای که انجام شده مشخص شده که ژن‌های زیادی در پیدایش این نوع از آلزایمر نقش دارند و اگر فردی این ژن‌ها را داشته باشد احتمال ابتلای او به آلزایمر از سایرین بیشتر است ولی به این معنا نیست که حتماً به این بیماری مبتلا می‌شود. می‌توان این ژن‌ها را در خود داشت ولی به بیماری مبتلا نشد.

علائم آلزایمر چیست؟

متداول‌ترین نشانه این بیماری که در همان ابتدا بروز می‌کند این است که بیمار به سختی می‌تواند اطلاعاتی که به تازگی یاد گرفته را به یاد بیاورد. همچون سایر بخش‌های بدن مغز هم با بالارفتن سن دچار تغییراتی می‌شود و کیفیت عملکرد آن کاهش می‌یابد. اغلب انسان‌ها با بالارفتن سن با درجه‌ای از کاهش سرعت تفکر و مشکلات گاه‌به‌گاه در به یاد آوردن چیزهای مختلف روبرو می‌شوند.

چیزی که باعث نگرانی است و باید جدی گرفته شود بروز علائمی مثل فراموشی بیش از حد، گیجی و تغییرات زیاد در نحوه عملکرد ذهن و مغز است که می‌توانند نشانه‌ای از تحلیل‌رفتن و از کار افتادن سلول‌های مغز باشند. به ویژه اگر والدین فرد دچار آلزایمر باشند که در این صورت احتمال بروز آلزایمر ارثی بالا است. برای شناخت کامل نشانه های فراموشی، مقاله علائم آلزایمر را مطالعه نمایید.

تغییرات مرتبط با آلزایمر ابتدا در بخشی از مغز که مسئول یادگیری است اتفاق می‌افتند. با پیشرفت تدریجی آلزایمر در مغز بخش‌های دیگر هم درگیر می‌شوند و نشانه‌های بیماری شدت می‌یابند. نشانه‌هایی مثل عدم آگاهی از مکان و زمان، تغییرات خلقی و رفتاری، سوءظن و بدبینی بی‌اساس نسبت به خانواده و کادر درمان بیمارستان، از دست‌دادن بخش عظیمی از حافظه و این بیماری تا جایی پیش می‌رود که فرد حتی در صحبت‌کردن و راه‌رفتن و قورت‌دادن لقمه هم به مشکل برمی‌خورد.

شاید به دلایل مختلف از جمله اینکه برایتان دشوار است باور کنید پدر یا مادرتان دچار آلزایمر شده از بردن عزیزانتان نزد پزشک متخصص خودداری کنید اما توجه داشته باشید اگر این بیماری در مراحل اولیه تشخیص داده شود کنترل آن آسان‌تر خواهد بود.

آیا آلزایمر درمان دارد؟

تاکنون هیچ درمان قطعی برای آلزایمر کشف نشده و تمام کارها و داروهایی که در حال حاضر برای این بیماری وجود دارد تنها باعث می‌شود که روند بیماری کمی کند شده و شخص بیمار مدت‌زمان بیشتری بتواند مهارت‌های ذهنی خود را حفظ کند. علاوه بر داروهایی که باید زیر نظر پزشک متخصص تجویز شود می‌توان با ورزش و فعالیت‌های بدنی مثل پیاده‌روی روند پیشرفت بیماری را کند کرد.

اما شاید مهم‌ترین اتفاق در زمینه درمان آلزایمر ساخت واکسنی برای این بیماری باشد که در حال حاضر خبر رسیده آزمایش انسانی آن هم به زودی انجام می‌شود. این واکسن استنشاقی است و از طریق بینی وارد شده و با تحریک عصبی باعث حذف پلاک‌هایی می‌شود که به سلول‌های مغز می‌چسبند و به توانایی‌های شناختی و حافظه فرد آسیب وارد می‌کنند.

راهکارهایی برای کاهش احتمال ابتلا به آلزایمر

تاکنون تحقیقات بسیاری در این زمینه انجام شده و نتایجی هم داشته مثلاً اینکه تغذیه سالم و ورزش منظم می‌تواند احتمال ابتلا به آلزایمر را به شدت کاهش دهد. در ادامه به برخی از بهترین راهکارهای اثبات‌شده برای پیشگیری از ابتلا به آلزایمر اشاره می‌کنیم که به ویژه افرادی که احتمال ابتلای آنها به آلزایمر ارثی وجود دارد باید توجه بیشتری به این راهکارها داشته باشند.

• رژیم غذایی مدیترانه‌ای: این رژیم غذایی خاص که به سالم‌ترین رژیم غذایی در جهان مشهور است سرشار از چربی‌های غیراشباع و نیتریت و نیترات است که احتمال ابتلا به بیماری‌های شناختی را تا حدود 48 درصد کاهش می‌دهد.
• قهوه: مصرف روزانه 3 تا 5 فنجان قهوه احتمال ابتلا به آلزایمر را حدود 65 درصد کاهش می‌دهد.
• مصرف اسیدهای چرب: اسید‌های چرب به وفور در مغز گردو، ماهی سالمون و ساردین، بذر کتان و روغن زیتون یافت می‌شوند.
• عدم استعمال دخانیات: سیگار و مواد دخانی احتمال ابتلا به آلزایمر را 157 درصد افزایش می‌دهد.
• ورزش: فعالیت‌های بدنی متوسط مثل پیاده‌روی باعث تقویت مهارت‌های شناختی می‌شود.
• ورزش‌های مغزی: فعالیت‌هایی که به صورت مستقیم مغز را درگیر می‌کنند مثل حل جدول، سودوکو، بازی‌های فکری، مطالعه و البته یادگیری زبان‌های مختلف می‌تواند باعث کاهش 47 درصدی احتمال ابتلا به آلزایمر شود.

تأثیر آلزایمر بر روی مغز

تغییرات میکروسکوپی روی مغز مدت‌ها قبل از آنکه علائم آن مثل از دست دادن حافظه آشکار شود شروع می‌شود. مغز انسان حدود 100 میلیارد سلول عصبی (نورون) دارد. هر یک از این نورون‌ها با اتصال به نورون‌های دیگر یک شبکه بزرگ را تشکیل می‌دهند. هر گروه از این نورون‌ها وظیفه خاصی دارند. گروهی مسئول فکرکردن و یادگیری و یادآوری هستند و گروهی هم به ما کمک می‌کنند که بتوانیم ببینیم، بشنویم و بو کنیم.

دانشمندان اعتقاد دارند که آلزایمر باعث می‌شود که بخشی از این نورون‌ها نتوانند وظایف خود را به خوبی انجام دهند، با این حال هنوز نمی‌دانند این مشکل از کجا شروع می‌شود. اگر نورون‌ها را همچون کارخانه در نظر بگیریم ایجاد مشکل در یک قسمت باعث می‌شود که عملکرد دیگر قسمت‌ها هم با اختلال مواجه شود. با گسترش آسیب به نواحی دیگر مغز، سلول‌های مغزی توانایی خود در انجام وظایف را از دست می‌دهند و در نهایت می‌میرند. با مرگ نورون‌ها تغییرات غیرقابل برگشتی در مغز به وقوع می‌پیوندد که دیگر قابل‌جبران نیست.

آیا آلزایمر کشنده است؟

بله آلزایمر کشنده است. این بیماری هیچ بازمانده‌ای ندارد. آلزایمر ششمین عامل مرگ در انسان است و پنجمین عامل مرگ در انسان‌های بالای 65 سال. این بیماری تنها مربوط به حافظه یا اختلالات رفتاری نمی‌شود بلکه فعالیت‌های خودکار بدن مثل تپش قلب، نفس کشیدن، گوارش و چرخه خواب را هم به شدت مختل می‌کند. در مراحل آخر این بیماری فرد بیمار حتی توانایی جویدن و قورت‌دادن لقمه را هم ندارد.

علت اصلی مرگ‌ومیر در بیماران آلزایمری یک عفونت ثانویه به نام ذات‌الریه است. در افراد معمولی این عفونت به سادگی توسط آنتی‌بیوتیک برطرف می‌شود ولی در بیمارانی که آلزایمر شدید دارند حتی با کمک دارو هم نمی‌توان این عفونت را از بین برد.

نکاتی در مورد بیماری آلزایمر

• یک نفر از هر ده نفر بالای 65 سال مبتلا به آلزایمر است.
• دو سوم بیماران آلزایمری را زنان تشکیل می‌دهند.
• از هر سه نفر سالمند یکی بر اثر آلزایمر یا دیگر بیماری‌های زوال عقل فوت می‌کند به طوری که تلفات این بیماری از مجموع تلفات سرطان سینه و سرطان پروستات بیشتر است.
• با اینکه میزان مرگ بر اثر عوامل اصلی دیگر به طور چشمگیری کاهش یافته اما مرگ در اثر آلزایمر به طور قابل‌توجهی افزایش داشته به نحوی که از 20 سال پیش به این سو 145 درصد رشد کرده.
• یادگیری زبان، نواختن ابزارهای موسیقی و شرکت در کلاس‌های مختلف می‌تواند احتمال ابتلا به آلزایمر را کاهش دهد.
• هزینه مراقبت و نگه‌داری از یک بیمار آلزایمری رقم بالایی است و به طور میانگین ماهانه 7 میلیون تومان است که اگر آن را در تعداد بیماران آلزایمری در ایران (حدود 1 میلیون نفر) ضرب می‌کنیم متوجه می‌شویم که ماهانه چیزی حدود 1000 میلیارد تومان خرج مبتلایان به آلزایمر می‌شود که رقم بسیار بالایی است.
• احتمال از دست دادن حس بویایی در بیماران آلزایمری وجود دارد.
• آلزایمر ارثی است و وراثت نقش مهمی در بروز این بیماری دارد.

جمع بندی

هم اکنون بیش از یک میلیون نفر در ایران مبتلا به آلزایمر هستند که با توجه به همه‌گیری کرونا بسیاری از این بیماران از مراقبت‌های لازم نیز برخوردار نیستند. مطابق آمارها هر 7 دقیقه یک ایرانی به آلزایمر مبتلا می‌شود. با این که نمی‌توان جلوی بروز این بیماری را گرفت یا آن را درمان کرد ولی در صورت داشتن یک تغذیه سالم و ورزش منظم و روزانه می‌توان آن را به تأخیر انداخت و از عوارض آن کمی کاست.