اختلالات سایکوتیک یا سایكوز چیست؟

روان پریشی چیست؟ اختلالات سایکوتیک و اختلالات روانی، دسته‌ای از بیماري‌ها هستند كه در اثر عواملی از جمله وراثت، آسیب‌های محیطی یا تركیبی از این دو در افراد به وجود می‌آیند و در زندگی آن‌ها اختلال ایجاد مي‌كنند. در ادامه بیشتر با تست سایکوز آشنا می شویم.

مشخصه اصلی همه اختلالات سایکوتیک، از بین‌ رفتن مرز واقعیت و خیال است كه در انواع مختلف سایكوز، با درجات مختلف و اشكال متفاوتی نمایان مي‌شود.

در حقیقت بیمار به لحاظ شخصیتی دچار فروپاشی شده و در تشخیص مرزهای واقعیت و خیال دچار مشكل مي‌شود. از آن‌جایی كه اختلالات روانی مي‌توانند خود بیمار و اطرافیان او را با مشكلات زیادی روبرو كنند، تشخیص به هنگام و دنبال‌كردن درمان‌های پزشكی بسیار اهمیت مي‌یابد.

اختلالات سایکوتیک دارای علائم و نشانه‌هایی هستند كه در ادامه با آن ها آشنا می شویم. بنابراین برای آگاهی از بیماري‌های سایکوتیک، علائم و نشانه‌های جنون در بیماران، تفاوت روان‌ پریشی با روان‌رنجوری، تست‌های تشخیصی و راه‌كارهای درمان اختلال سایكوز در ادامه مقاله با ما همراه باشید! مهم ترین سوالاتی که در این مقاله مطرح کردیم به شرح ذیل است:

• روان پریشی چیست؟
• سایکوز یعنی چه؟
• آیا بیماری سایکوز درمان قطعی دارد؟
• علت بیماری سایکوز چیست؟
• آشنایی با انواع تست روان پریشی.

سایکوز چیست؟

برای این‌که بفهمیم اختلال سایکوز چیست؟ باید ابتدا تعریفی از واژه سایکوز یا اختلالات سایکوتیک ارائه دهیم. سایکوز یعنی چه؟ سایکوز به معنای روان‌ پریش و اختلال سایکوز به معنای به هم‌ریختگی تعادل روانی و بروز اختلال شخصیت است که به شکل ناراحتی، ناتوانی یا تعارضات درونی یا تعارضات اجتماعی با رفتارهای مقبول در جامعه نمود پیدا می‌کند.

تفاوت روان‌ پریشی(سایکوز) با روان‌رنجوری(نوروز)

گرچه روان‌رنجوری نیز نوعی اختلال در عملکرد ذهن و روان سالم محسوب می‌شود، اما روان‌رنجوری با روان‌ پریشی متفاوت است. بیمار روان‌رنجور از خواسته‌ها و مقاصد خود آگاه است و افکار واهی ندارد بلکه در ارزیابی‌های خود از رفتار و گفتار دیگران دچار افراط و تفریط می‌شود که کاملاً بی‌اساس است.

• مثلاً بیش از حد ممنون کسی می‌شود که کاری برای او انجام داده است؛ گرچه قدردانی اصولاً کار بی‌منطقی نیست ولی بیش از حد ممنون بودن از انجام کاری که شخص انجام‌ داده، نوعی روان‌رنجوری خفیف محسوب می‌شود.
• برعکس این حالت موقعی اتفاق می‌افتد که فرد روان‌رنجور در مقابل گفتار یا رفتار شخصی بیش از حد موضع‌گیری کرده و رفتار ناخوشایند بروز می‌دهد. در حقیقت در بیمار روان‌رنجور پایش و ارزیابی حد تعادل رفتار از بین‌رفته‌ است و بیمار نمی‌تواند تصویر کاملاً درستی از آنچه برایش اتفاق افتاده، بدست آورد و منطقی و معقول رفتار کند.

رفتار بیمار مبتلا به اختلالات سایکوتیک

این در حالی است که در بیمار روان‌ پریش یا سایکوتیک، مرزهای واقعیت و خیال از بین‌ رفته‌اند و بیمار قادر به تشخیص و تمیز این مرزها نمی‌باشد؛ در رفتار و عملکرد طبیعی او اختلال به وجود آمده‌است.

در واقع در اختلال روان‌ پریشی به لحاظ شناختی در بیمار دوپارگی مغز اتفاق می‌افتد و مغز قادر به تشخیص وهم و خیال از واقعیت نیست.

نگرش بیمار روان‌ پریش نسبت به دیگران به طور سریع و لحظه‌ای دچار تغییر می‌شود. از این رو همان کسی که دوست او محسوب می‌شود در لحظه‌ای دیگر می‌تواند مصداقی از دشمن وی باشد.

بیمار سایکوز و روان پریش ممکن است احساس کند که دیگران او را بسیار تحسین می‌کنند و در لحظه‌ای دیگر ممکن است تصور کند قصد تخریب و تحقیر یا سرزنش او را دارند.

سایکوز چیست و نشانه های معمول آن کدام است؟ فرد سایکوتیک ممکن است در لحظه‌ای بسیار شاد و امیدوار و لحظه‌ای دیگر بسیار سرخورده و غمگین باشد و احساس بدبختی و تیره‌روزی به او دست دهد.

این حالات نه تنها در او تعارضات درونی ایجاد می‌کنند، بلکه می‌توانند منجر به بروز رفتارهایی شوند که مطابق با ارزش‌های اجتماعی پذیرفته‌شده نیست و در نتیجه تعارضات اجتماعی جدی در او به وجود آورد. مهمترین مشخصه اختلال روان‌ پریشی، توهم، هذیان و رفتارهای آشفته هستند که حداقل می‌بایست 6 ماه دوام یافته‌باشند.

تفاوت ساین (Sign) و سیمپتوم (Symptom) در اختلالات سایکوتیک

در تشخیص درست اختلالات سایکوتیک، درمانگر به دنبال سرنخ‌هایی می‌باشد که به شکل ساین و سیمپتوم نمود پیدا می‌کنند. ساین و سیمپتوم هر دو به معنای نشانه هستند ولی در مفهوم روان‌ پزشکی و روان‌شناسیِ اختلالات روانی تفاوت‌هایی به شرح زیر دارند:

هنگامی كه بیمار حالت ناخوشی دارد و آن را به شكل تب، كبودی، فشارخون بالا و … احساس مي‌كند كه ظاهر بیرونی دارند و به راحتی قابل مشاهده و اندازه‌گیری هستند، به معنای آن است كه ساین یا نشانه بیماری وجود دارد.

اگر بیمار احساس ضعف، خستگی، بي‌حالی، درد، سرگیجه، غمگینی و … داشته‌باشد كه فقط خودش آن را احساس كند؛ درمانگر متوجه آن ها نمی شود و از وجود آن‌ها مطلع نیست مگر این‌كه از خود بیمار یا اطرافیان او شرح‌حال دریافت كند، به این نشانه‌ها سیمپتوم مي‌گویند.

علائم اختلالات سایکوتیک و روان پریشی

در اختلال سایکوتیک ما شاهد ساین‌ها و سیمپتوم‌هایی هستیم كه به وضوح از ابتلاء بیمار به سایكوز خبر مي‌دهند. در گذشته، بیمار مبتلا به اختلالات سایکوتیک را مجنون یا بیمار دارای جنون مي‌نامیدند كه این اصطلاح امروزه مورد تأیید روان‌ پزشكان و متخصصان حوزه روان‌درمانی نیست.

با این‌حال این احتمال وجود دارد که بیمار مبتلا به اختلال سایکوز و روان پریشی به خود یا دیگران آسیب وارد کند یا حتی افکار خودکشی داشته‌باشد. از اینرو پزشکان ترجیح می‌دهند در مراکز روان‌درمانی خاص به درمان آن‌ها بپردازند و آن‌ها را به منظور درمان روان پریشی تحت نظارت و مراقبت قرار دهند.

برخی از نشانه هایی كه مي‌توانند ما را به وجود اختلال روانی بیمار آگاه كنند، عبارتند از:

• اضطراب و بروز درد، نفخ و گرفتگی در ناحیه معده
• افسردگی و بروز درد مزمن
• اختلالات خواب و احساس خستگی
• استعمال مواد مخدر یا مصرف الكل
• بروز تیك یا رفتارهای تكراری
• تغییر رفتار
• نوسانات خلق‌ و خو
• تغییرات الگوی خواب
• تغییر ناگهانی در اشتها یا وزن
• ضعف سیستم ایمنی

سیمپتوم ها

علاوه بر ساین‌های گفته‌شده، سیمپتوم‌هایی كه در ادامه به آن‌ها اشاره‌مي‌شود، حاكی از بروز اختلالات سایكوتیک هستند كه باید جدی گرفته‌شوند و بیمار تحت درمان قرارگیرد.

این سیمپتوم‌ها باید حداقل به مدت 6 ماه و حداقل 3 مورد در فرد وجود داشته‌باشند تا بیمار به لحاظ روان‌شناختی دیاگنوز بگیرد؛ به معنای آن‌ كه تشخیص داده‌شود كه بیمار به اختلال سایكوتیک مبتلا است. این سیمپتوم‌ها به شرح زیر هستند:

• توهم(هالوسینیشن)
• هذیان(دیلوژن)
• رفتارهای كاتاتونیك(رفتارهای حركتی غیر عادی، آشفته)
• گفتارهای كاتاتونیك(كلام غیر عادی، غیرمرتبط، آشفته، سالاد كلمات)
• سیمپتوم‌های منفی

لازم به ذكر است كه سیمپتوم‌های توهم، هذیان و رفتارهای غیرعادی سیمپتوم‌های مثبت(Positive Symptoms) تلقی مي‌شوند؛ یعنی سه مشخصه واضح اختلالات سایكوتیک طیف اسكیزوفرنی هستند كه افراد عادی و سالم آن‌ها را ندارند.

سیمپتوم‌های منفی(Negative Symptoms) شامل مواردی هستند كه نقص عملكرد عادی بیمار را نشان مي‌دهند؛ مانند اختلال و كاهش عملكرد در بروز اراده، تفكر منطقی، رفتارهای عادی، فرآیندهای شناختی، بیان هیجانات و احساسات و سایر موارد در بیماران مبتلاء به اختلالات سایكوتیک و اسكیزوفرنی.

سیمپتوم‌های نامنظم(Disorganized Symptoms) نیز یكی دیگر از علائم سایكوتیک و روان پریشی هستند كه به شكل رفتار یا گفتار آشفته مانند بیان حرف‌های پرت‌وپلا، بروز رفتارهای عجیب و نامتناسب نمود پیدا مي‌كنند؛ مثلاً بیمار از چیزی ناراحت است ولی لبخند مي‌زند.

انواع توهم و هذیان در سایکوز

از آن‌جایی كه توهم و هذیان به عنوان دو مشخصه بارز اختلالات سایكوتیک شناخته مي‌شوند كه در عملكرد زندگی عادی فرد اشكال ایجاد مي‌كنند، شناخت انواع توهم و هذیان بسیار اهمیت دارد.

انواع توهم

توهم‌ها مربوط به تحریف شناختی فرد سایکوز و روان پریش از واقعیت‌های محیط اطرافش هستند كه به حواس 5 گانه مربوط هستند. این بدان معناست كه بیمار چیزهایی را مي‌بیند، مي‌شنود یا حس مي‌كند كه در بیرون حقیقت ندارند(محرك فیزیكی وجود خارجی ندارد) و تنها او قادر به دیدن یا لمس آن‌هاست.

از اینرو توهم‌های اختلالات سایكوتیک و از جمله اسكیزوفرنی عبارتند از:

• توهم دیداری مانند دیدن رنگ‌ها یا شكل‌هایی كه وجود خارجی ندارند یا دیدن همسر، فرزند یا والدینی كه از بیمار دور هستند یا فوت كرده‌اند.
• توهم شنیداری به صورت شنیدن صداهایی كه یا چند نفر با هم در حال صحبت هستند و یا به بیمار دستور انجام كارهایی را می دهند كه با صدای افكار بیمار متفاوت است و از نوع خطرناك‌ترین توهم‌ها محسوب مي‌شوند.
• توهم‌های لمسی كه مثلاً بیمار حس مي‌كند كسی او را نیشگون مي‌گیرد.
• توهم بویایی كه بیمار بوهایی را حس مي‌كند كه وجود ندارند و فقط او قادر به بوكردن و درك آن‌هاست.
• توهم چشایی كه فرد حس مي‌كند غذا طعمی غیرعادی دارد یا دهانش طعم خاصی گرفته‌است و معمولاً توهم بویایی و چشایی همراه هم هستند و مثلاً بیمار بوی سوختگی را حس مي‌كند كه در واقع چیزی در حال سوختن نیست.

انواع هذیان

هذیان‌های باورهای سخت و محكمی هستند كه از هیچ منطقی تبعیت نمي‌كنند و با هیچ توجیهی تغییر نمي‌یابند. بیمار آن‌ها را كاملاً درست مي‌پندارد و از این رو در تغییر آن‌ها مقاومت به خرج مي‌دهد.

در عین‌حال این باورهای بیمار با فرهنگ و افكار سایر مردم جامعه هم‌خوان نیستند؛ ولی فرد مبتلا سایکوتیک مي‌تواند دلایل منطقی برای باورهایش ارائه دهد.

75% از بیمارانی كه دیاگنوز اختلالات سایكوتیک دریافت مي‌كنند، حداقل یكی از انواع هذیان را دارند. آنچه باعث بروز هذیان می ‎شود این است كه علي‌رغم سالم‌بودن فرآیندهای منطقی تفكر بیمار، توانایی ادغام و تركیب اطلاعات ادراكی دریافت‌شده جدید با اطلاعات قبلی در مغز بیمار وجود نداشته و یا از بین‌رفته‌است.

برخی از این هذیان‌ها به شرح زیرند:

•  آسیب و گزند
•  اسناد(به خود گرفتن)
•  انتشار افکار
•  بزرگ‌ منشی( خود بزرگ‌بینی، عظمت)
•  تعقیب و گریز
•  خود سرزنشی
•  خیانت
•  کنترل
•  نیست‌انگاری
•  فقر

نکته مهم در رابطه با هذیان‌ها این است که هیچ‌یک از این هذیان‌ها مصداق خارجی ندارند و فقط ذهنیات و باورهای نادرست بیمار هستند که با منطق اصلاح‌شدنی نیستند.

سایر علائم سایکوتیک می‌توانند شامل بی‌مسئولیتی، بی‌احتیاطی، پرش فکری، عدم تمرکز، عدم رعایت بهداشت شخصی و رفتارهای نامتناسب باشند.

علائم خفیف و اولیه ابتلاء به سایکوز

• اضطراب عمومی
• کناره‌گیری اجتماعی
• انزوا، بی‌احساسی
• اختلالات زبانی خفیف
• پایین‌آمدن سطح انرژی
• اشکالاتی در ابتکار عمل و آستانه تحمل پایین

علل ابتلاء به اختلالات سایکوتیک چیست؟

از گذشته‌های دور تا همین اواخر، تصور بر این بود كه بیماران روانی و مبتلا به اختلالات سایكوتیک، توسط جن‌ها و دیوها تسخیر شده‌اند.

از این رو این بیماران را به مكان‌های دوری زندان‌ مانند منتقل مي‌كردند؛ آن‌ها را با غل و زنجیر مي‌بستند و انواع شكنجه را بر آنان روا مي‌داشتند تا جن‌ها از بدن‌شان خارج شوند.

امروزه ما مي‌دانیم كه اختلالات روانی در اثر عوامل ژنتیك و محیطی (اختلالات روانی ژنتیکی) به وجود مي‌آیند و با درمان‌های پزشكی و روان‌شناسی قابل درمان یا قابل كنترل‌اند. برخی از عوامل راه‌انداز بیماري‌ها و اختلالات سایكوتیک به شرح زیرند:

• آسیب به سر
• ابتلا به بیماری طیف اسکیزوفرنی
•  ویروس اچ آی وی یا برخی از انواع صرع
•  بیماری مالاریا یا بیماری‌های عفونی مانند سیفلیس
•  فشار خون یا دیابت
• اختلال در هورمون‌ها و انتقال‌دهنده‌های عصبی
• افسردگی‌های بی‌اهمیت و نادیده گرفته‌شده
• بیماری ام اس، بیماری پارکینسون(لغوه) و بیماری هانتینگتون(بیماری نادر و موروثی تخریب سلول‌های مغزی)
• تراتوژن‌ها(عوامل آسیب‌زا)ی هنگام تولد
• تشنج‌ها
• عوامل ژنتیك
• ضربه‌ها و تنش‌های روانی
• ضربه‌ها و آسیب‌های مغزی
• تومورها یا سکته‌های مغزی
• زوال عقل یا آلزایمر
• مصرف الکل و مواد یا داروهای خاص

برخی دیگر از علل افزایش‌دهنده ابتلاء به اختلالات سایکوتیک شامل موارد زیر هستند:

• اختلال در ساختارهای خانوادگی
• افسردگی یا استرس(روانی یا اجتماعی)

مطلب پیشنهادی: ده راهکار ساده برای کاهش استرس!

• بیکاری، فقر، گرسنگی یا سوء تغذیه
• تبعیض جنسیتی، قومی یا نژادی
• نابرابری جهانی
• گسترش شهرنشینی

انواع تست‌ سایكوز

برای تشخیص اختلالات سایکوتیک هیچ ابزار تشخیصی خاصی که به لحاظ بیولوژیک بیمار را مورد بررسی قرار دهد، وجود ندارد. آزمایش‌های آزمایشگاهی هنگامی درخواست و انجام می‌شوند که پزشک به مشکلات پزشکی مشکوک باشد و به منظور بررسی بدن بیمار، آزمایش‌های خون، ادرار، بررسی امواج مغزی با دستگاه الکترو آنسفالوگرام(EEG) یا پرتونگاری درخواست کند.

چنانچه مشکلات پزشکی رد شوند و بیمار به لحاظ بدنی و جسمانی فاقد هر نوع بیماری از جمله سکته، لخته خون، آلزایمر، زوال عقل، ترومای مغزی و بیماری‌هایی از این دست باشد، پزشک باید با شرح‌حال گرفتن از خود بیمار و اطرافیان او و همچنین پرسش سؤالات و آزمون‌های روانی به اختلالات سایکوتیک پی ببرد.

سؤالاتی که از بیمار پرسش می‌شوند حول محور مسائل زیر هستند:

• افکار، احساسات، تجارب فردی و فعالیت‌های روزمره بیمار
• تجارب فعلی بیمار در صورتی که الکل یا دارو مصرف نکرده‌باشد.
• در صورت داشتن تجارب تلخ و ناراحت‌کننده میزان ناراحت‌کنندگی موضوع باید بررسی شود.
• سوابق خانوادگی بیمار( به لحاظ ژنتیک) و پاسخ به سؤالات جمعیت‌شناختی
• پرسش از بیمار در رابطه با مصرف مواد و دارو

تفاوت سایكوز با اسكیزوفرنی

در رابطه با تفاوت اسکیزوفرنی یا شیزوفرنی با سایکوز باید گفت که هر شیزوفرنی سایکوز محسوب می‌شود ولی هر سایکوزی لزوماً اسکیزوفرنی نیست. بنابراین شیزوفرنی نوعی سایکوز و روان‌ پریشی است که اتفاقاً شایع‌ترین نوع سایکوز نیز محسوب می‌شود و از هر صد نفر، یك نفر به آن مبتلا مي‌شود. آیا می دانید علائم اسکیزوفرنی چیست؟

علائم این اختلال در مردان و زنان به یك نسبت شایع است و شروع آن معمولاً از 20 تا 25 سالگی است. بروز آن قبل از 15 سالگی بسیار نادر است و بعد از 35 سالگی معمولاً بروز نمي‌كند. در جوامع شهری و در اقلیت‌ها بیشتر احتمال بروز دارد.

از آن‌جایی كه اسكیزوفرنی آخرین حد و خطرناك‌ترین مرحله سایكوز محسوب مي‌شود، تشخیص به موقع آن بسیار اهمیت دارد. تشخیص به موقع و زودهنگام گرچه ممكن است زمان‌بر باشد ولی در درازمدت نتایج درمانی مثبتی به بار مي‌آورد.

در صورت مشاهده موارد زیر درمانگر باید به اسكیزوفرنی مشكوك شود و بررسي‌های بیشتری انجام دهد:

• افزایش کناره‌گیری اجتماعی
• کاهش تمرکز و عملکرد در تکالیف درسی
• تغییرات خلق‌ و خو و روحیه بیمار در محل کار
• تحریک‌پذیری بیمار بدون دلیل
• پریشانی بیمار، استرس و افسردگی بی‌دلیل

انواع سایکوز

انواع سایکوز از دیدگاه انجمن روان‌پزشکی آمریکا

سایکوزها به تنهایی بیماری خاصی نیستند بلکه به طورکلی به دسته‌ای از اختلالات روانی و اختلالات سایکوتیک اطلاق می‌شوند که در آن بیمار دچار روان‌پریشی یا اصطلاحاً جنون می‌شود که مرزهای واقعیت و خیال در او از بین می‌روند.

برخی از افسردگی‌های شدید، روان‌ پریشی پس از زایمان، روان پریشی مختصر در اثر بروز یک حادثه استرس‌زا با طول مدت یك‌ماه و بدون عود مجدد، اختلال هذیانی(باور به چیزی عجیب بدون دلیل واقعی) و روان‌ پریشی ناشی از مصرف مواد و الكل دسته‌ای از سایكوزها هستند. سایكوزها مي‌توانند كوتاه مدت(جنون آنی) یا طولانی مدت باشند.

برخی دیگر از سایكوزها جدي‌تر و وخیم‌ترند با علائمی که در سطور بالا شرح داده‌شدند از جمله توهم، هذیان و رفتار و یا گفتار آشفته، همراه هستند. معروف‌ترین نوع آن ها اسکیزوفرنی و اختلال دو قطبی هستند.

طیف شیزوفرنی خود به چند دسته به شرح زیر تقسیم می‌شود:

• اختلال دو قطبی ( شیدایی – افسردگی)
• اسکیزوفرنی
  • شیزوفرنی پارانوئید (همراه با شک و بدبینی نسبت به همه‌کس، همه‌چیز و در همه موقعیت‌ها)
  •  سازمان نیافته (آشفته؛ حماقت و گسیختگی افکار-شیزوفرنی)
  •  کاتاتونیک (رفتارهای به شدت برانگیخته یا کاملاً سرد- شیزوفرنی)
  • اسکیزوفرنی نامتمایز
  •  باقیمانده (اسکیزوفرنی)
  • اسکیزوافکتیو (همراه با اختلالات خلقی و رفتاری)

بیماری سایکوز حاد چیست؟

در سایکوز حاد و درمان روان‌ پریشی، بیمار برای درمان نیاز به بستری در بیمارستان و دریافت درمان‌های خاص دارد. این درمان‌ها علاوه بر درمان شناختی و روان‌درمانی، شامل درمان‌های دارویی و در حالت سایكوز حاد به شكل اسكیزوفرنی گاهی نیازمند درمان با برق(شوک الکتریکی) هستند.

در فاز حاد بیماری، روان‌ پزشکان ابتدا آرام‌بخش را برای بیماران مبتلا تجویز می‌کنند تا از آسیب آن‌ها به خودشان یا دیگران پیش‌گیری کنند. اگر روان پریشی آن‌قدر حاد نباشد که نیاز به بستری بیمار در بیمارستان وجود داشته‌باشد؛ داروهای ضد روان‌ پریشی برای بیمار تجویز می‌شود و بیمار را در منزل خودش تحت نظارت و مراقبت قرار می‌دهند؛ قطع‌شدن داروها می‌تواند منجر به عود مجدد بیماری شود.

آیا بیماری سایكوز درمان قطعی دارد؟

گرچه درمان قطعی برای درمان انواع سایكوز و اختلال سایكوتیک وجود ندارد ولی به وسیله دارو، درمان‌های توان‌بخشی روانی و اجتماعی، حمایت خانواده و همچنین مصرف مكمل‌های تقویتی تحت نظر پزشك مي‌توان به كاهش علائم سایکوتیک، علائم روان پریشی و تخفیف یا مهار بیماری كمك کرد.

در سایكوز حاد یا اسكیزوفرنی 5 الی 6 درصد مبتلایان در اثر اقدام به خودكشی جان خود را از دست مي‌دهند و این در حالی است كه 20 درصد آن‌ها یك یا چند بار اقدام به خودكشی مي‌كنند.

این آمار در مبتلایان به اسكیزوفرنی كه مصرف هم‌زمان مواد هم دارند، بالاتر است. بنابراین هر فردی كه نشانه‌های روان‌ پریشی را تجربه مي‌كند، لازم است تحت مراقبت‌های پزشكی و اورژانسی قرار گیرد.

به طور کلی متخصصان حوزه مغز و اعصاب متمركز بر اختلالات مغزی و ناهنجاري‌های شناختی هستند و دارودرمانی را از طریق بررسی بیولوژی مغز دنبال مي‌كنند و روان‌ پزشكان متمركز بر حالات خلقی و فكری بیمار هستند؛ درمان‌ها را به گونه‌ای دنبال مي‌كنند كه مبتنی بر علائم جسمانی نیستند.

درمان‌های پزشكی سایكوز حاد شامل دارودرمانی، رفتاردرمانی، درمان‌های شناختی و مراقبت‌ها و حمایت‌های خانواده هستند. داروهایی كه برای درمان و كنترل سایكوزها از جمله اسكیزوفرنی توصیه مي‌شوند به شرح زیرند:

• داروهای ضد روان پریشی از جمله هالوپریدول، هالدول، كلرپرومازین، تورازین، كلوزاپین، كلوزاریل، ریسپریدون، فلوفنازین.

درمان سایکوز حاد

درمان انواع سایكوز بسته به این‌كه از چه نوعی باشد، كوتاه‌مدت باشد یا طولاني‌مدت، وخیم باشد یا خفیف، متنوع و متعدد هستند. داروهایی كه در درمان روان‌پریشی و اسكیزوفرنی استفاده مي‌شوند، بر روی تركیبات شیمیایی مغز و انتقال‌دهنده‌های عصبی آن تأثیر مي‌گذارند و آن‌ها را در جهت بهبود بیماری كنترل مي‌كنند.

یكی از این انتقال دهنده‌های عصبی كه به نظر مي‌رسد در مغز بیماران مبتلا به سایكوز بیش از حد ترشح مي‌شود، دوپامین است. به منظور درمان اسكیزوفرنی ابتدا باید بررسی شود بیماری حاد است یا مزمن.

بعضی از بیماران پس از عبور از مرحله حاد بیماری وارد مرحله مزمن مي‌شوند كه علائم آن عبارتند از نداشتن انگیزه و احساس و انزوای اجتماعی.

بعضی از بیماران اسكیزوفرن نیز پس از عبور از مرحله مزمن بیماری كاملاً بهبود مي‌یابند. درمان سایكوز حاد علاوه بر داروهای ضد روان‌ پریشی كه در سطور بالا گفته‌شد، شامل موارد زیر است:

• آموزش مهارت‌های اجتماعی به بیمار به وسیله بازی نقش، تكلیف در منزل، توصیه مشاهده فیلم‌های آموزشی و …
• استفاده از EET (درمان ابراز هیجانی) برای سایكوز حاد و كاتاتونیك در بیمارانی كه كمتر از 1 سال از ابتلای آنان مي‌گذرد.
• رفتاردرمانی به منظور تقویت رفتارهای مطلوب برای بازگشت بیمار به اجتماع
• گروه‌درمانی
• خانواده‌درمانی
• روان درمانی حمایتی( از طریق تلقین امیدواری، الگوسازی، واقعیت سنجی و…)
• كمك‌های موردی به بیمار و خانواده او جهت از بین بردن فقر و بیكاری كه از جمله عوامل راه‌انداز ابتلا به سایكوز محسوب مي‌شوند؛ از جمله تأمین منابع مالی، یافتن شغل، حمایت و هدایت به مراكز بهداشتی – درمانی، تهیه مسكن و …

درمان سایكوز  و روان پریشی ناشی از مواد

در اختلالات سایکوتیک گاهی بروز روان پریشی یا سایكوز در بیمار حاصل مصرف مواد روان‌گردان، داروهای شیمیایی یا الكل است. هنگامی كه روان‌پریشی در اثر استعمال مواد رخ مي‌دهد و ارتباط فرد با واقعیت قطع مي‌شود، هذیان، توهم، خلق ناپایدار و رفتار یا گفتار آشفته بروز می‌کند.

به منظور تشخیص سایكوز ناشی از مصرف مواد باید یكی از دو نشانه توهم و هذیان حداقل به مدت یك هفته در بیمار وجود داشته باشند و مواد مصرف‌شده در خون یا ادرار به وسیله آزمایش تأیید شوند.

تشخیص مسمومیت با مواد باید بر اساس بررسي‌هایی باید صورت گیرد كه نشان دهد روان‌ پریشی با سایر موارد غیر از مصرف مواد بهتر توجیه نمي‌شود.

در سایكوز ناشی از مواد، نشانه‌ها حتی تا یك‌ماه پس از ترك مصرف مواد وجود دارند. این نوع سایكوز در عملكرد زندگی عادی، اجتماعی و شغلی شخص اختلال ایجاد مي‌كند.

درمان سایكوز ناشی از مواد بسته به این‌كه بیمار قبل از مصرف مواد سایكوز داشته‌است یا خیر، شدت بیماری چقدر است و چه ماده‌ای مصرف شده‌است، كاملاً متفاوت مي‌باشد.

جمع‌بندی 

در رابطه با اختلال سایكوتیک مي‌توان گفت: سایكوز بیماری خاصی نیست بلكه اختلالات سایکوتیک مجموعه‌ای از نشانه‌هاست كه در بیمار بروز مي‌كند و نشان‌دهنده از بین‌رفتن مرز واقعیت و خیال و مبین تحریف شناختی مغز بیمار است كه در زندگی عادی، اجتماعی و شغلی بیمار اختلال ایجاد مي‌كند.

این مشكل مي‌تواند ناشی از وراثت، اثرات محیطی، آسیب‌های فیزیكی، برخی بیماري‌ها، فقر، بیكاری یا اختلال در عملكرد مواد شیمیایی مغز باشد كه شدت و ضعف آن به عوامل ایجادكننده، سن بیمار، محیط زندگی بیمار و واكنش بیمار به درمان‌های دارویی و شناختی – رفتاری بستگی دارد.

بنابراین به منظور درمان اختلالات سایکوتیک، سایكوز و درمان روان پریشی لازم است بیمار ابتدا به لحاظ پزشکی مورد بررسی قرار گیرد. چنانچه هیچ عارضه پزشكی اختلال سایكوز را توجیه نكند، با استفاده از تست‌های روان‌ شناختی و گرفتن شرح‌حال از بیمار و اطرافیان او مي‌توان به بررسی نشانه‌های اختلال پرداخت. به طوری كه بیماری و بروز آن با مصرف مواد توجیه نشود. پس از شناخت علل ایجادكننده سایكوز، مي‌توان درمان مناسب را برای بیمار دنبال نمود.