پلاکت خون پایین، یا ترومبوسیتوپنی، یکی از هشدارهای مهم در بدن است که نباید نادیده گرفته شود. پلاکت‌ها سلول‌های کوچکی هستند که در انعقاد خون نقش حیاتی دارند. کاهش تعداد پلاکت‌ها می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله عفونت‌ها، بیماری‌های خودایمنی، مصرف برخی داروها یا حتی سرطان‌ها رخ دهد.
در برخی موارد، کاهش پلاکت خون ممکن است اولین نشانه از یک بیماری جدی مانند سرطان خون یا تاثیرات شیمی‌درمانی باشد. با توجه به اهمیت این موضوع، در ادامه به بررسی دقیق‌تر علل، نشانه‌ها و راهکارهای مرتبط با پلاکت خون پایین می‌پردازیم. اگر به دنبال اطلاعات جامع و علمی در این زمینه هستید، با ما همراه باشید.
آیا کاهش پلاکت‌ها همیشه نشانه بیماری خطرناک است؟
پلاکت خون پایین می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد و همیشه نشانه‌ای از بیماری خطرناک نیست. در برخی موارد، کاهش موقت پلاکت‌ها ممکن است به دلیل عفونت‌های ویروسی یا مصرف برخی داروها باشد که با گذشت زمان و بدون درمان خاصی بهبود می‌یابد.
اما در موارد دیگر، پلاکت خون پایین می‌تواند نشانه‌ای از بیماری‌های جدی مانند سرطان خون، بیماری‌های خودایمنی یا مشکلات مغز استخوان باشد. برای تشخیص دقیق علت کاهش پلاکت‌ها، انجام آزمایش‌های خون و مشاوره با پزشک متخصص ضروری است. در صورت مشاهده علائمی مانند خونریزی‌های غیرمعمول، کبودی‌های بی‌دلیل یا خستگی مفرط، حتما به پزشک مراجعه کنید.
برای دریافت مشاوره رایگان در زمینه تست های ژنتیکی متفاوت اطلاعات زیر را تکمیل کنید.
تعداد کم پلاکت خون نشانه سرطان است؟
پلاکت خون پایین یا ترومبوسیتوپنی، می‌تواند یکی از نشانه‌های اولیه برخی از انواع سرطان‌ها باشد، به‌ویژه سرطان‌های خونی مانند لوسمی و لنفوم. در این بیماری‌ها، مغز استخوان که مسئول تولید پلاکت‌هاست، تحت تاثیر قرار می‌گیرد و تولید پلاکت‌ها کاهش می‌یابد. همچنین، برخی از درمان‌های سرطان مانند شیمی‌درمانی می‌توانند منجر به کاهش تعداد پلاکت‌ها شوند.
با این حال، پلاکت خون پایین به‌تنهایی نمی‌تواند تشخیص قطعی سرطان باشد و نیاز به بررسی‌های تکمیلی دارد. در صورت مشاهده علائم مشکوک و کاهش مداوم پلاکت‌ها، مشاوره با پزشک و انجام آزمایش‌های تخصصی توصیه می‌شود.
اگر دچار کاهش مزمن پلاکت خون هستید یا سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان دارید، چکاپ ژنتیکی سلامت می‌تواند ریسک‌های پنهان ژنتیکی را شناسایی کرده و راهنمای دقیقی برای پیگیری پزشکی ارائه دهد.
سرطان‌هایی که بیشترین ارتباط را با ترومبوسیتوپنی دارند
برخی از انواع سرطان‌ها به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم می‌توانند منجر به کاهش تعداد پلاکت‌ها شوند. در ادامه، به بررسی این سرطان‌ها می‌پردازیم:
- لوسمی (Leukemia): سرطان خون که تولید غیرطبیعی سلول‌های خونی در مغز استخوان را افزایش می‌دهد و می‌تواند منجر به کاهش تولید پلاکت‌ها شود.
- لنفوم (Lymphoma): سرطان سیستم لنفاوی که می‌تواند مغز استخوان را تحت تاثیر قرار داده و تولید پلاکت‌ها را کاهش دهد.
- میلودیسپلازی (Myelodysplastic Syndromes): گروهی از اختلالات مغز استخوان که منجر به تولید غیرطبیعی سلول‌های خونی، از جمله پلاکت‌ها، می‌شود.
- سرطان‌های متاستاتیک: سرطان‌هایی که به مغز استخوان گسترش یافته‌اند و می‌توانند تولید پلاکت‌ها را مختل کنند.
در صورت مشاهده علائم مشکوک و کاهش مداوم پلاکت‌ها، مشاوره با پزشک و انجام آزمایش‌های تخصصی توصیه می‌شود.
دلایل سرطانی کاهش پلاکت خون
وقتی پزشک با پلاکت خون پایین روبه‌رو می‌شود، یکی از نگرانی‌های جدی، احتمال وجود سرطان است. برخی از سرطان‌ها به‌طور مستقیم بر مغز استخوان یا فرایند تولید پلاکت تاثیر می‌گذارند. در چنین شرایطی، کاهش شدید تعداد پلاکت خون می‌تواند نشانه‌ای هشداردهنده باشد که نباید نادیده گرفته شود. برخی از مهم‌ترین سرطان‌هایی که باعث پلاکت خون پایین می‌شوند:
- سرطان‌های خون مثل لوسمی و لنفوم که مغز استخوان را درگیر می‌کنند و تولید طبیعی پلاکت‌ها را مختل می‌سازند.
- میلودیسپلازی که یک اختلال پیش‌سرطانی است و سلول‌های خونی از جمله پلاکت‌ها را کاهش می‌دهد.
- سرطان‌های متاستاتیک مانند سرطان پستان، ریه، یا پروستات که به مغز استخوان گسترش یافته‌اند و عملکرد آن را دچار اختلال می‌کنند.
- سرطان کبد یا طحال که می‌توانند باعث تخریب سریع‌تر پلاکت‌ها یا حبس‌شدن آن‌ها در طحال شوند.
پزشک برای تشخیص علت دقیق، معمولا آزمایش مغز استخوان، آزمایش‌های خونی تخصصی و تصویربرداری درخواست میکند. تشخیص سریع در این موارد نقش حیاتی دارد، چون درمان علت زمینه‌ای می‌تواند تعداد پلاکت خون را بهبود دهد.
سرطان‌های خون؛ سه علت مهم برای پایین بودن پلاکت
سرطان‌های خون، اغلب به‌صورت مستقیم روی تعداد پلاکت خون اثر می‌گذارند. در این سرطان‌ها، سلول‌های خونی غیرطبیعی در مغز استخوان جای سلول‌های سالم را می‌گیرند و اجازه نمی‌دهند پلاکت به‌درستی ساخته شود. این اختلال یکی از دلایل شایع پلاکت خون پایین در بیماران سرطانی است. سه سرطان خونی که بیشترین نقش را دارند:
- لوسمی (Leukemia): سلول‌های غیرطبیعی در لوسمی به‌سرعت رشد می‌کنند و تمام فضای مغز استخوان را اشغال می‌کنند. در نتیجه، پلاکت‌ها کاهش پیدا می‌کنند.
- لنفوم (Lymphoma): اگر لنفوم به مغز استخوان نفوذ کند، ساخت پلاکت مختل می‌شود.
- میلودیسپلازی (MDS): این بیماری باعث می‌شود که مغز استخوان سلول‌های ناکارآمد تولید کند. در بیشتر بیماران، علت پلاکت خون پایین همین بیماری است.
درمان این بیماری‌ها معمولا شامل شیمی‌درمانی، پیوند مغز استخوان یا داروهای هدفمند می‌شود. تا زمانی که بیماری زمینه‌ای کنترل نشود، پلاکت خون پایین ادامه‌دار خواهد بود.
سرطان‌های متاستاتیک؛ وقتی سلول‌های مهاجم مغز استخوان را اشغال می‌کنند
برخی سرطان‌ها در مراحل پیشرفته به استخوان‌ها یا مغز استخوان گسترش می‌یابند. این حالت «متاستاز به مغز استخوان» نام دارد و می‌تواند تعداد پلاکت خون را به‌شدت کاهش دهد. پزشکانی که بیماران سرطانی را تحت نظر دارند، معمولا در مواجهه با پلاکت خون پایین به احتمال درگیری مغز استخوان توجه ویژه‌ای دارند. مهم‌ترین سرطان‌های متاستاتیکی که موجب کاهش پلاکت می‌شوند:
- سرطان پستان: متاستاز استخوانی در این نوع سرطان، به‌ویژه در مراحل پیشرفته، شایع است.
- سرطان پروستات: اغلب به استخوان لگن، ستون فقرات و مغز استخوان گسترش پیدا میکند.
- سرطان ریه: سلول‌های بدخیم آن می‌توانند عملکرد مغز استخوان را مختل کنند.
در این شرایط، پلاکت‌ها یا اصلا ساخته نمی‌شوند، یا سلول‌های غیرطبیعی جای پلاکت‌سازها را گرفته‌اند. تشخیص متاستاز با اسکن استخوان و بیوپسی مغز استخوان انجام می‌شود. درمان کنترل‌شده سرطان اولیه، به مرور باعث بهبود پلاکت خون پایین خواهد شد.
تاثیر شیمی‌درمانی و پرتودرمانی
در بسیاری از بیماران سرطانی، کاهش تعداد پلاکت خون ناشی از خودِ درمان است، نه از خود سرطان. شیمی‌درمانی و پرتودرمانی هر دو می‌توانند به سلول‌های مغز استخوان آسیب وارد کنند. این آسیب‌ها گاهی موقتی هستند، اما در برخی افراد ممکن است باعث پلاکت خون پایین طولانی‌مدت شوند. شایع‌ترین تاثیرات این درمان‌ها:
- شیمی‌درمانی: داروهایی که رشد سلول‌های سرطانی را متوقف می‌کنند، روی سلول‌های سالم مغز استخوان هم اثر می‌گذارند و تولید پلاکت را کاهش می‌دهند.
- پرتودرمانی گسترده: مخصوصا زمانی که لگن یا قفسه سینه در معرض تابش قرار دارد، تولید پلاکت به‌شدت کاهش پیدا میکند.
- ترکیب همزمان درمان‌ها: وقتی پزشک همزمان از چند داروی شیمی‌درمانی و پرتودرمانی استفاده میکند، احتمال پلاکت خون پایین بیشتر می‌شود.
در این شرایط، پزشک ممکن است درمان را موقتا متوقف کند یا از داروهای افزایش‌دهنده پلاکت مثل ترومبوپویتین‌میمتیک‌ها کمک بگیرد. پیگیری منظم آزمایش خون در این بیماران الزامی است.
دلایل غیرسرطانی کاهش پلاکت خون
همه بیمارانی که دچار پلاکت خون پایین هستند، لزوما سرطان ندارند. بسیاری از افراد سالم ممکن است به دلایل دیگری دچار کاهش تعداد پلاکت خون شوند. پزشکان با بررسی کامل سابقه پزشکی، عادات دارویی، و وضعیت سیستم ایمنی به این نتیجه می‌رسند که علت کاهش پلاکت می‌تواند کاملا غیرسرطانی باشد. برخی از دلایل غیرسرطانی که پزشکان باید بررسی کنند:
- عفونت‌های ویروسی (مثل EBV، HIV، هپاتیت)
- بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس یا ITP
- برخی داروها مانند هپارین یا آنتی‌بیوتیک‌های خاص
- بزرگی طحال یا نارسایی کبد
در تحقیقی که در ژورنال Blood Reviews در سال ۲۰۲۳ منتشر شد، محققان در دانشگاه آکسفورد دریافتند که بیش از ۴۵٪ از موارد پلاکت خون پایین در کلینیک‌های عمومی، منشا غیرسرطانی دارند و اغلب ناشی از عفونت یا مصرف دارو هستند. در ادامه با این موارد بیشتر آشنا می‌شویم.
پایین بودن غیرعادی پلاکت خون می‌تواند ریشه در عوامل ژنتیکی داشته باشد. با انجام چکاپ ژنتیکی سلامت، می‌توانید آمادگی بدن خود را نسبت به اختلالات خونی و برخی سرطان‌ها بهتر بشناسید.
عفونت‌ها؛ EBV، HIV و هپاتیت چگونه پلاکت را کاهش می‌دهند؟
برخی ویروس‌ها مستقیما روی مغز استخوان اثر می‌گذارند و باعث اختلال در تولید پلاکت می‌شوند. پزشکانی که با پلاکت خون پایین مواجه می‌شوند، همیشه تست‌های عفونی را درخواست می‌کنند، به‌ویژه اگر علائم سرطانی در بیمار وجود نداشته باشد. عفونت‌هایی که بیشترین نقش را دارند:
- ویروس اپشتین‌بار (EBV): این ویروس با درگیری مغز استخوان و افزایش تخریب پلاکت در طحال، باعث کاهش شدید تعداد پلاکت خون می‌شود.
- HIV: این ویروس هم تولید پلاکت را مختل میکند و هم باعث تخریب سریع‌تر آن‌ها در خون می‌شود.
- هپاتیت B و C: آسیب مزمن به کبد باعث تغییر عملکرد طحال و در نتیجه تجمع پلاکت‌ها در طحال می‌شود.
در مطالعه‌ای که در Journal of Clinical Virology منتشر شد، ۳۸٪ از بیماران مبتلا به HIV در مراحل پیشرفته، دچار پلاکت خون پایین بودند.
بیماری‌های خودایمنی؛ وقتی بدن علیه پلاکت‌ها می‌جنگد
در بیماری‌های خودایمنی، سیستم ایمنی به اشتباه، پلاکت‌ها را دشمن تشخیص می‌دهد و آن‌ها را از بین می‌برد. یکی از دلایل شایع علت پلاکت خون پایین در زنان جوان، ابتلا به لوپوس یا ترومبوسیتوپنی ایمنی (ITP) است. مهم‌ترین بیماری‌های خودایمنی مرتبط با کاهش پلاکت:
- لوپوس اریتماتوی سیستمیک (SLE): آنتی‌بادی‌ها مستقیما به پلاکت‌ها حمله می‌کنند.
- ITP (ترومبوسیتوپنی ایمنی): این بیماری با تخریب زودهنگام پلاکت‌ها در طحال مشخص می‌شود، در حالی که مغز استخوان توانایی جبران را ندارد.
- روماتیسم مفصلی: گاهی باعث کاهش همزمان گلبول سفید، قرمز و پلاکت می‌شود.
بر اساس مقاله‌ای در Autoimmunity Reviews، حدود ۳۰٪ از بیماران مبتلا به SLE در طول بیماری خود، حداقل یک بار دچار پلاکت خون پایین می‌شوند.
هپارین و سایر داروهایی که به پلاکت آسیب می‌زنند
پزشک باید همیشه فهرست داروهای بیمار را بررسی کند، چون برخی داروها به‌طور مستقیم با پلاکت خون پایین در ارتباط هستند. برخی داروها تولید پلاکت را مختل می‌کنند و برخی دیگر آن‌ها را نابود می‌سازند. داروهایی که باعث کاهش پلاکت می‌شوند:
- هپارین: در برخی بیماران، سیستم ایمنی به پلاکت‌های متصل به هپارین حمله میکند. این حالت به HIT (ترومبوسیتوپنی ناشی از هپارین) معروف است.
- کینین و سولفا: این داروها در برخی افراد، واکنش ایمنی علیه پلاکت‌ها ایجاد می‌کنند.
- داروهای ضد‌صرع و شیمی‌درمانی سبک: ممکن است تولید پلاکت را به‌طور موقت مهار کنند.
در مطالعه‌ای از New England Journal of Medicine، نرخ بروز HIT در بیماران بستری‌شده با دریافت هپارین، ۳ تا ۵ درصد اعلام شده است.
نقش کبد و طحال در کاهش پلاکت خون
کبد و طحال، نقش کلیدی در تنظیم تعداد پلاکت خون ایفا می‌کنند. اگر یکی از این دو عضو دچار اختلال شود، پلاکت‌ها ممکن است در بدن جمع شوند یا سریع‌تر از حد معمول تخریب شوند. مکانیزم‌های کاهش پلاکت در اختلالات کبد و طحال:
- بزرگی طحال (اسپلنومگالی): طحال بزرگ شده، پلاکت‌ها را بیش از حد جذب میکند و نمی‌گذارد به جریان خون برسند.
- نارسایی کبد: کاهش تولید ترومبوپویتین (هورمون تحریک‌کننده تولید پلاکت) یکی از دلایل مهم پلاکت خون پایین در بیماران کبدی است.
- سیروز کبدی: هم با اختلال هورمونی و هم با فشار خون پورت باعث کاهش پلاکت می‌شود.
بر اساس مقاله‌ای در Hepatology International، بیش از ۷۵٪ بیماران مبتلا به سیروز پیشرفته، پلاکت خون پایین دارند که نیاز به پیگیری منظم و درمان حمایتی دارند.
تفاوت تعداد پلاکت خون در افراد سرطانی و سالم؛ مرز خطر کجاست؟
تفاوت تعداد پلاکت خون بین افراد سالم و بیماران سرطانی قابل‌توجه است. در حالت عادی، بدن به‌صورت طبیعی بین ۱۵۰هزار تا ۴۰۰هزار پلاکت در هر میکرولیتر خون تولید میکند. اما در بیماری‌های بدخیم، این عدد به‌شدت کاهش پیدا میکند، مخصوصا زمانی که بیمار تحت درمان‌هایی مانند شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی قرار دارد.
پزشکان براساس محدوده تعداد پلاکت، خطر خونریزی را ارزیابی می‌کنند. اگر پلاکت خون پایین از ۲۰هزار باشد، بیمار حتی بدون زخم خارجی هم ممکن است دچار خونریزی داخلی شود.
در جدول زیر، تفاوت‌های مهم به‌صورت دقیق آورده شده است:
| وضعیت فرد | محدوده تعداد پلاکت خون (در هر میکرولیتر) | ریسک خونریزی |
| فرد سالم | 150,000–400,000 | خیلی کم |
| فرد سرطانی (قبل از درمان) | 100,000–150,000 | پایین تا متوسط |
| فرد سرطانی (حین شیمی‌درمانی) | 20,000–100,000 | متوسط تا بالا |
| فرد سرطانی (پس از پرتودرمانی) | 10,000–80,000 | بسیار بالا |
مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۲ در Lancet Hematology منتشر شد، نشان داد که ۷۲٪ بیماران سرطانی تحت شیمی‌درمانی، سطح پلاکت‌شان به کمتر از ۵۰هزار رسید و نیاز به درمان فوری داشتند.
آیا پایین بودن پلاکت خون خطرناک است؟
پلاکت خون پایین همیشه به معنی خطر نیست، اما وقتی مقدار آن از یک حد خاص پایین‌تر برود، احتمال خونریزی شدید یا حتی مرگ افزایش پیدا میکند. ارزیابی دقیق شدت کمبود، علت اصلی و وضعیت کلی بیمار، نقش مهمی در تعیین میزان خطر دارد. شرایطی که نشان می‌دهند پایین بودن پلاکت، می‌تواند خطرناک باشد:
- پلاکت زیر 50,000: خطر خونریزی در جراحی یا آسیب‌دیدگی وجود دارد.
- پلاکت زیر 20,000: خطر خونریزی خود‌به‌خودی داخل بدن افزایش می‌یابد.
- پلاکت زیر 10,000: خونریزی مغزی یا داخلی می‌تواند زندگی بیمار را تهدید کند.
- در بیماران تب‌دار یا مبتلا به عفونت: پلاکت پایین می‌تواند نشان‌دهنده شوک عفونی باشد.
- در زنان باردار: خطر سقط جنین یا خونریزی زایمان افزایش می‌یابد.
مطالعه‌ای در Journal of Thrombosis and Haemostasis در سال ۲۰۲۱ نشان داد که مرگ‌ومیر در بیماران بستری با پلاکت زیر ۱۰هزار، تا ۳ برابر بیشتر است.
تشخیص علت کمبود پلاکت
پزشکان نمی‌توانند تنها با نگاه به علائم ظاهری، درباره علت پلاکت خون پایین تصمیم بگیرند. آزمایش‌های دقیق خون و مغز استخوان باید انجام شود. این آزمایش‌ها کمک می‌کنند که بین دلایل سرطانی، عفونی، خودایمنی یا دارویی تمایز ایجاد شود. در جدول زیر، مهم‌ترین آزمایش‌های لازم برای تشخیص آورده شده‌اند:
| نوع آزمایش | هدف آزمایش |
| CBC کامل | بررسی تعداد پلاکت خون و سایر سلول‌ها |
| بررسی محیط خون (Peripheral smear) | تشخیص شکل غیرطبیعی سلول‌ها |
| بیوپسی مغز استخوان | ارزیابی تولید سلول‌های خونی در مغز استخوان |
| آزمایش آنتی‌بادی ضد پلاکت | بررسی وجود تخریب ایمنی پلاکت |
| تست‌های عفونت (HIV, HCV, EBV) | بررسی علت عفونی برای پلاکت خون پایین |
پزشکان دانشگاه هاروارد در مطالعه‌ای که سال ۲۰۲۰ انجام دادند، اعلام کردند که استفاده ترکیبی از CBC، اسمیر خون و بیوپسی مغز استخوان، دقت تشخیص را تا ۹۴٪ افزایش می‌دهد.
درمان علمی ترومبوسیتوپنی
پزشک برای درمان پلاکت خون پایین، ابتدا علت اصلی را شناسایی میکند. اگر بیماری زمینه‌ای مثل لوپوس یا سرطان وجود داشته باشد، باید آن را درمان کرد. در برخی موارد، داروهایی که تولید پلاکت را افزایش می‌دهند یا سیستم ایمنی را مهار می‌کنند، موثر هستند. در موارد شدید، پزشک پیوند مغز استخوان را پیشنهاد می‌دهد. جدول زیر، مهم‌ترین درمان‌های علمی ترومبوسیتوپنی را نشان می‌دهد:
| نوع درمان | موارد مصرف |
| کورتیکواستروئیدها (Prednisone) | در ITP یا بیماری‌های خودایمنی |
| IVIG (ایمونوگلوبولین وریدی) | در موارد شدید و اورژانسی ITP |
| داروهای ترومبوپویتین میمتیک (Eltrombopag, Romiplostim) | برای افزایش تولید پلاکت در کم‌کاری مغز استخوان |
| پیوند مغز استخوان | در سرطان یا اختلالات شدید مغز استخوان |
| درمان علت زمینه‌ای (مثلاً درمان هپاتیت یا قطع داروی مشکل‌ساز) | در درمان علت اصلی پلاکت خون پایین |
در مقاله‌ای در Blood Advances در سال ۲۰۲۳ آمده که ترکیب IVIG با کورتون در بیماران مبتلا به ITP، سطح پلاکت را در ۷۲ ساعت اول تا ۶۰٪ افزایش می‌دهد.
تغذیه و سبک زندگی برای بالا بردن پلاکت خون
پزشکانی که با بیماران دارای پلاکت خون پایین سروکار دارند، همیشه نقش تغذیه را در درمان و بهبود تعداد پلاکت خون جدی می‌گیرند. رژیم غذایی متعادل، سرشار از ویتامین‌ها و ریزمغذی‌ها، به بدن کمک میکند تا تولید پلاکت را به حالت طبیعی بازگرداند. در کنار آن، استفاده از برخی مکمل‌ها می‌تواند روند ترمیم را سرعت ببخشد، به‌ویژه در بیمارانی که دچار کمبود مزمن هستند.
در جدول زیر، مهم‌ترین مواد مغذی و مکمل‌هایی که مطالعات علمی اثر مثبت آن‌ها را بر پلاکت خون پایین تایید کرده‌اند، آورده شده است:
| ماده غذایی / مکمل | نقش در افزایش پلاکت خون | منابع غذایی / مکملی |
| فولات (B9) | کمک به ساخت DNA در سلول‌های مغز استخوان | سبزیجات برگ‌سبز، عدس، مکمل اسیدفولیک |
| ویتامین B12 | ضروری برای تقسیم سلولی و تولید پلاکت | گوشت قرمز، لبنیات، مکمل B12 |
| آهن | پیشگیری از کم‌خونی و حمایت از تولید سلول خونی | گوشت قرمز، جگر، مکمل آهن |
| ویتامین C | افزایش جذب آهن و تقویت سیستم ایمنی | مرکبات، فلفل دلمه‌ای، مکمل ویتامین C |
| ویتامین D | تنظیم عملکرد ایمنی و مهار التهاب | نور آفتاب، ماهی، مکمل ویتامین D |
| اسیدهای چرب امگا-3 | حمایت از سلامت غشاء سلولی پلاکت‌ها | ماهی، گردو، بذر کتان |
| پروتئین کافی | ساخت مواد لازم برای تشکیل پلاکت | گوشت، حبوبات، تخم‌مرغ |
| پرهیز از الکل | الکل مانع تولید پلاکت در مغز استخوان می‌شود | پرهیز کامل توصیه می‌شود |
| مکمل گیاه دم‌اسب (Equisetum) | تحریک تولید پلاکت در مدل‌های حیوانی | مکمل‌های گیاهی، چای دم‌اسب |
| پاپایا | پاپایین موجود در برگ پاپایا تولید پلاکت را افزایش می‌دهد | آب برگ پاپایا، عصاره برگ |
مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۲ در Journal of Nutrition and Immunology نشان داد که ترکیب مکمل ویتامین B12 و فولات، در بیماران دچار کم‌پلاکتی مزمن، پس از ۴ هفته باعث افزایش میانگین ۲۵٪ در تعداد پلاکت خون شد. همچنین مصرف برگ پاپایا در کارآزمایی بالینی انجام‌شده در هند، توانست سطح پلاکت را در بیماران تب دنگی به‌طور میانگین ۲۸,۰۰۰ واحد افزایش دهد.
نقش پزشک هماتولوژی در درمان کم‌پلاکتی
هماتولوژیست (پزشک متخصص خون) نقش محوری در تشخیص دقیق علت پلاکت خون پایین و تجویز درمان‌های تخصصی ایفا میکند. بسیاری از پزشکان عمومی، در صورت مشاهده افت شدید یا پایدار در تعداد پلاکت خون، بیمار را به هماتولوژیست ارجاع می‌دهند. زمان‌هایی که پزشک باید بیمار را فورا به هماتولوژی ارجاع دهد:
- پلاکت زیر 100,000 بدون دلیل مشخص و پایدار
- پلاکت زیر 50,000 همراه با خونریزی لثه، کبودی خودبه‌خود یا خون دماغ
- وجود علائم مغز استخوانی: ضعف، تب مزمن، لاغری شدید
- سابقه خانوادگی بیماری‌های خونی یا خودایمنی
- پلاکت پایین همراه با اختلال در سایر سلول‌های خونی (مثل کم‌خونی یا کاهش گلبول سفید)
در مقاله‌ای در British Journal of Haematology در سال ۲۰۲۳، محققان اعلام کردند که ارجاع زودهنگام به هماتولوژی باعث شد ۶۵٪ بیماران مبتلا به ترومبوسیتوپنی مزمن، درمان موثر و هدفمند دریافت کنند، در حالی که در گروه بدون ارجاع، تنها ۳۵٪ بهبود یافتند.
بنابراین، پیگیری سریع و ارجاع به‌موقع می‌تواند مانع از پیشرفت بیماری و کاهش خطر خونریزی‌های جدی شود. پزشک متخصص خون با بررسی جامع بالینی، آزمایش‌های مغز استخوان، تست‌های خودایمنی و تصویربرداری، علت اصلی پلاکت خون پایین را مشخص میکند و درمان را دقیق و مؤثر آغاز میکند.
جمع بندی
پلاکت خون پایین، یا ترومبوسیتوپنی، می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات جدی در بدن باشد. این وضعیت ممکن است به دلایل مختلفی از جمله عفونت‌ها، بیماری‌های خودایمنی، مصرف برخی داروها یا بیماری‌های خونی مانند سرطان‌ها رخ دهد. کاهش تعداد پلاکت‌ها می‌تواند منجر به خونریزی‌های غیرقابل کنترل و مشکلات جدی در انعقاد خون شود. تشخیص به‌موقع و درمان مناسب این وضعیت اهمیت بالایی دارد. در صورت مشاهده علائمی مانند خونریزی‌های غیرمعمول، کبودی‌های بی‌دلیل یا خستگی مفرط، حتما به پزشک مراجعه کنید. با انجام آزمایش‌های لازم و بررسی‌های تخصصی، می‌توان علت پلاکت خون پایین را شناسایی و درمان مناسب را آغاز کرد. همچنین، رعایت سبک زندگی سالم و پیروی از توصیه‌های پزشکی می‌تواند در پیشگیری و مدیریت این وضعیت موثر باشد.
