از شایع‌ترین عوارض داروهای بیش‌فعالی در کودکان می‌توان به بی‌خوابی، از دست دادن اشتها و سایر موارد مثل تیک عصبی اشاره کرد، این‌ها مشکلات مهمی است که نباید نادیده گرفت. برای جلوگیری از بروز این مسائل در انتخاب درمان و داروها مناسب برای فرزندتان باید آگاهانه‌تر عمل کنید،با خواندن این مقاله دید جامع و کاملی نسبت به انواع داروها و عوارض آن‌ها پیدا می‌کنید، در کنار آن راهکارهایی هم ارائه شده است.
داروی مناسب ADHD می تواند زندگی را برای کودکان و بزرگسالانی که مبتلا به اختلال بیش فعالی با نقص توجه هستند بسیار آسان کند. از طرفی داروهای ADHD همچنین می توانند اوضاع را بدتر کرده و عوارض جانبی شدیدی از جمله سردرد، مشکلات خواب و بی اشتهایی را ایجاد کنند.
عوارض جانبی داروهای محرک ADHD چیست؟
متیل فنیدات (ریتالین)، دکسترو آمفتامین (دکسدرین، ایوکیو) و دکسترو آمفتامین لوو آمفتامین (اددرال ، ادزنیس) دارای عوارض مشابهی هستند. راهکارهایی که عوارض داروهای بیش‌فعالی یکی را مهار می‌کند، عموماً برای دو داروی دیگر هم موثر است.
از دست دادن اشتها
از دست دادن اشتها همراه با مشکلات در خواب شب از شایع ترین عارضه جانبی داروهای محرک است. این مشکل اغلب طی چند هفته پس از شروع مصرف، به خودی خود برطرف می‌شود، اگر مشکل همچنان ادامه داشت، پیگیری را به تعویق نیندازید. گاهی از دست دادن اشتها آنقدر شدید است که باعث کاهش کل توده بدن می‌شود،این موضوع در کودک در حال رشد موجب عدم رشد مناسب است.
ابتدا الگوهای غذایی فرزند خود را مشخص کنید. در خوردن وعده صبحانه اغلب مشکلی دیده نمی‌شود، زیرا اولین دوز دارو در روز هنوز شروع نشده است. کودکان در دریافت وعده ناهار مشکل خواهند داشت و بی اشتها باشند، برای شام هم ممکن است بی اشتهایی ادامه پیدا کند. احتمالاً کودک شما در حدود ساعت 8 شب، هنگامی که دوز عصر از بین می‌رود، بسیار گرسنه می‌شود.
می‌توانید برای بهبود تغذیه کودک بیش‌فعال در وسط روز (زمانی که حداکثر اثربخشی داروها است) کارهای کوچکی انجام دهید. بنابراین به جای نگرانی در مورد آنچه در وعده ناهار خورده می‌شود، وعده‌های غذایی در سایر ساعات روز ایجاد کنید. به عنوان مثال قبل از شروع اولین دوز روزانه، یک صبحانه خوب و سالم به کودک خود بدهید. این بی اشتهای در طول روز ادامه دارد و اشتهای فرزند شما ممکن است به موقع برای شام بازگردد. سپس دوز سوم را بدهید.
راهکار برای کم اشتهایی در کودکان
- آیا فرزند شما شیرینی زیاد می خورد؟ مصرف شیرینی‌جات را کم کنید تا اشتهای او را برای غذای مغذی بیشتر شود.
- یکی دیگر از راه های اطمینان از تغذیه مناسب برای کودکی که از مصرف تنقلات مغذی امتناع می‌کند، مصرف شربت‌های مکمل است. این مکمل‌ها طعم‌های متفاوتی دارند.
- اگر این روش ها موثر نشد از پزشک کودکتان بخواهید تا داروی کودک شما را عوض کند، برخی از کودکانی که با مصرف یک داروی محرک اشتهای خود را از دست می دهند، ممکن است با داروی دیگر این کاهش را تجربه نکنند.
- اگر تغییر دادن محرک‌ها کمکی نمی‌کند، از پزشک خود بخواهید تا به سراغ داروهای غیر محرک بروید.
بی‌خوابی
برای برخی از کودکان مشکل در به خواب رفتن واقعاً یک عارضه جانبی داروهای محرک است. اما سایر کودکان شب‌ها به دلیل کمبود دارو بیدار می‌مانند. هنگامی که آخرین دوز روز از بین می‌رود، این کودکان به حالت “ADHD” برمی گردند. آن‌ها احساس بیقراری می‌کنند، هر صدایی را می‌شنوند و نمی‌توانند مغز خود را “خاموش” کنند.
هیچ راه ساده ای وجود ندارد که بگویید کدام یک از این سناریوها مشکل خواب فرزند شما را توضیح می‌دهد. برای پی بردن به این موضوع، باید کمی آزمون و خطا انجام دهید:
- شبی را انتخاب کنید که بعید است بی خوابی منجر به مشکل شود. (یعنی وقتی کودک شما می تواند صبح دیر بخوابد). از فرزند خود بخواهید یک دوز اضافی از محرک معمول خود را حدود ساعت 8 شب بخورد.اگر کودک شما درست می خوابد، مطمئناً بی خوابی او به دلیل کمبود دارو ایجاد شده است. شما باید بتوانید این مشکل را به سادگی با ادامه دوز اضافی شب برطرف کنید.
- اگر مشکل خواب ادامه پیدا کند چه می‌شود؟ دور بعدازظهر را کاهش دهید یا قطع کنید، ببینید چه اتفاقی می‌افتد. این کار ممکن است باعث شود علائم ADHD فرزند شما در شب شعله ور شود. اگر چنین است، از پزشک در مورد امتحان داروی غیر محرک بپرسید.
برخی از افراد مبتلا به بیش‌فعالی یا نقص توجه، واکنش مناسبی به داروهای محرک دارند. به جای عوارضی چون بی‌خوابی، بی قراری روحی و جسمی ناشی از ADHD را رفع می‌کنند و خواب طبیعی را امکان پذیر می‌کنند. بسیاری از پزشکان ADHD آزمایش را پس از دوز مطلوب دارو پیشنهاد می‌کنند و از بیمار می خواهند حدود 30 دقیقه بعد چرت بزند. افراد مبتلا به ADHD که معمولاً نمی توانند در طول روز چرت بزنند، ممکن است دریابند که داروهای محرک، سر و صدا را در سرشان خاموش کرده و به آن‌ها اجازه می‌دهد به خواب بروند. برای این بیماران واضح است که داروهای ADHD بیش از آنکه خواب را دشوارتر کند، به مشکلات خواب مبتنی بر ADHD کمک می‌کند. گاهی فرد ممکن است هنوز در خواب مشکل داشته باشد، اما علت آن داروهای محرک نیست.
معده یا سردرد
هیچ کس نمی‌داند چرا محرک‌ها این مشکلات را در برخی کودکان و بزرگسالان ایجاد می‌کنند. اما اغلب اگر بیمار قبل از مصرف قرص چیزی بخورد مفید است. اگر مشکل همچنان ادامه داشت، ممکن است لازم باشد از داروهای غیر محرک استفاده کنید.
تیک‌ها
این انقباضات ناگهانی و غیرارادی عضلانی معمولاً چشم ها، صورت، دهان، گردن یا شانه‌ها را درگیر می‌کند. اگر ماهیچه های گلو درگیر باشند، تیک ممکن است باعث بو کشیدن، زمزمه یا سرفه شود. در بسیاری از موارد، کودکان بلافاصله پس از شروع مصرف یک داروی خاص، دچار تیک می شوند.
دارویی که قوی ترین محرک تیک است، محرک ADHD نیست، بلکه کافئین است. در صورت بروز تیک، بسیاری از پزشکان به مدت دو هفته هیچ کاری انجام نمی‌دهند زیرا سابقه طبیعی تیک‌ها در چرخه 2 هفته ای می‌آید و می‌رود. در طول آن دو هفته کافئین از رژیم غذایی حذف می‌شود (قهوه، چای، نوشابه‌های انرژی زا و غیره). بیش از نیمی از افراد تیک خود را از دست خواهند داد. اگر دستکاری در رژیم غذایی موفقیت آمیز نباشد، مصرف کلونیدین که از نظر FDA برای ADHD و رفع تیک‌ها تأیید شده است و اغلب می تواند تیک را تا حدی کاهش دهد تجویز می‌شود.
در صورت ادامه تیک‌ها، دارو را متوقف کرده و داروی دیگری را امتحان کنید. در بیشتر موارد، تیک‌ها ظرف چند هفته از بین می روند. اگر سابقه خانوادگی اختلال تیک وجود داشته باشد، ممکن است تیک‌ها از بین نروند. به همین دلیل پزشکان به طور کلی از دادن داروهای محرک به کودکانی که سابقه تیک در خانواده دارند اجتناب می‌کنند.
مشکلات عاطفی
هنگامی که دوز دارو بیش از حد بالا باشد، محرک‌ها می توانند باعث شوند کودکان یا حتی بزرگسالان “فضایی” یا “شبیه زامبی” به نظر برسند، یا خیلی شدید عاطفی یا تحریک پذیر شوند.به طور کلی، بهترین راه برای مهار این عوارض جانبی کاهش دوز است.
اگر کاهش دوز باعث می‌شود علائم ADHD شما یا فرزند شما دوباره ظاهر شود، از پزشک خود بخواهید که محرک دیگری را امتحان کند. فقط به این دلیل که یک محرک باعث مشکلات عاطفی می‌شود به این معنا نیست که دیگران چنین خواهند کرد. اگر همه محرک‌ها مشکل ایجاد می‌کنند، باید به سراغ یک عامل غیر محرک بروید.
برگشت شدید علائم بیش فعالی
برخی از کودکان 30 تا 60 دقیقه بیش فعالی، تکانشگری و صحبت مداوم را نیم ساعت پس از پایان آخرین دوز روز تجربه می‌کنند. با کاهش آخرین دوز ممکن است بتوانید از این مشکل جلوگیری کنید.
اضطراب یا افسردگی
25 مطالعه در مورد ارتباط ADHD در کودکان و اضطراب نشان داد که هنگامی که محرکی برای درمان ADHD اضافه می‌شود، اضطراب بهبود می یابد. در برخی موارد محرک‌ها به طور مشابه به درمان تقویت افسردگی اضافه می شوند. با این حالدر برخی موارد ، محرک‌ها می توانند علائم افسردگی را بدتر کنند، در این صورت باید داروهای محرک را متوقف کرد.
عوارض جانبی داروهای غیر محرک ADHD چیست؟
اگر نمی توانید از محرک‌ها استفاده کنید زیرا عوارض جانبی آن‌ها غیرقابل کنترل است ، از یکی از داروهای غیر محرک استفاده کنید. برخی از بیماران عوارض جانبی را هم بر روی محرک‌ها و هم بر غیر محرک‌ها تجربه می‌کنند. در این مورد ، ترکیب دوزهای بسیار کمتر از محرک و غیر محرک ممکن است راه حل باشد.
عوارض داروهای ضدافسردگی سه حلقه‌ای
همراه با بوپروپیون (ولبوترین)، داروهای سه حلقه‌ای مثل ایمی پرامین (توفرانیل)، دسیپرامین (نورپرامین) و نورتریپتیلین (پاملور) برای درمان ADHD استفاده می‌شود. مقدار اثر این داروها به سختی قابل تشخیص است و عوارض جانبی بالا که در زیر این داروها توضیح داده شده است ، برای درمان ADHD مناسب نیست.
خستگی شایع ترین عارضه جانبی این چهار دارو است. خوشبختانه این مشکل معمولاً در چند هفته اول کاهش می یابد. در غیر اینصورت از پزشک خود در مورد کاهش دوز روزانه یا تقسیم یک دوز بزرگ به سه دوز کوچکتر بپرسید، یکی صبح، دیگری حدود ساعت 4 بعد از ظهر و سومی قبل از خواب مصرف شود. اگر دوزهای تقسیم شده کمکی نکند، پزشک ممکن است بخواهد سه حلقه‌ای دیگر تجویز کند.
بوپروپیون و سه حلقه‌ای‌ها نیز می‌توانند باعث یبوست، خشکی دهان یا تاری دید شوند. این اثرات “کولینرژیک” اغلب به درمان علامتی پاسخ می‌دهد. یعنی خوردن غذاهای پر فیبر یا مصرف مکمل فیبر ممکن است یبوست را از بین ببرد، قرص‌های گلو ممکن است به مرطوب شدن خشکی دهان کمک کند و غیره.
در صورت عدم موفقیت این روش‌ها، داروی دیگری را امتحان کنید. برخلاف داروهای محرک، داروهای سه حلقه‌ای باید به آرامی حذف شوند. توقف ناگهانی می تواند باعث درد و سایر علائم شبیه آنفولانزا شود. به ندرت این داروها باعث می‌شوند بیمار ساعت 4:00 تا 5:00 صبح از خواب بیدار شود و نتواند دوباره بخوابد. اگر کاهش دوز عصرانه یا کمی زودتر دادن آن نتواند این “بیداری صبح زود” را کاهش دهد، داروی غیر محرک دیگری را امتحان کنید.
- در برخی از کودکان، سه حلقه‌ای ها می توانند بر فعالیت موج مغز تأثیر بگذارند. اگر فرزند شما دارای اختلال تشنج است، سه حلقه‌ای ممکن است مشکل را تشدید کند. قبل از شروع فرزند خود با این داروها با پزشک مشورت کنید.
عوارض آگونیست‌های آلف
داروهای فشار خون کلونیدین (Catepres) و گوانفاسین (Tenex) به کنترل تکانشگری در افراد مبتلا به ADHD کمک می‌کند. آگونیست‌های آلفا از محرک‌ها تعریف می‌کنند و معمولاً به یک محرک دقیق تنظیم می شوند و به عنوان داروی مستقل استفاده نمی‌شود. آگونیست‌های آلفا باعث کاهش بیش از حد رفتار فیزیکی و ذهنی می‌شود که به طور مداوم دارای چندین فکر همزمان است. از طرفی همچنین می‌توانند برای واکنش بیش از حد احساسی و آسیب پذیری در برابر طرد شدن و انتقاد بسیار موثر باشند.با این حال این آگونیست‌های آلفا می‌توانند باعث آرامش روزانه شوند. اگر این اتفاق بیفتد، کاهش دوز یا پخش آن در طول روز ممکن است مشکل را حل کند. در غیر این صورت از پزشک خود بخواهید که داروی غیر محرک دیگری را امتحان کند.
عوارض داروی اتوموکستین
این می‌تواند باعث درد معده، کاهش اشتها، حالت تهوع، استفراغ، سرگیجه، خستگی و نوسانات خلقی شود. این مشکلات اغلب با گذشت زمان برطرف می شوند. در غیر این صورت، سعی کنید دوز را کاهش دهید یا رژیم دوز یک بار در روز را با چندین دوز کوچکتر در طول روز جایگزین کنید.
