سرطان ارثی، پدیدهای است که در آن ژنتیک خانوادگی، نقشی کلیدی در بروز بیماری ایفا میکند. برخلاف تصور عمومی که سرطان تنها نتیجه عوامل محیطی مانند سیگار یا تغذیه ناسالم است، پژوهشها نشان میدهند که حدود ۵ تا ۱۰ درصد از انواع سرطانها منشأ ارثی دارند. این نوع سرطانها اغلب به دلیل وجود جهش در ژنهای خاص از نسلهای گذشته منتقل میشوند و میتوانند خطر ابتلا به انواع سرطانها مانند سرطان پستان، تخمدان، یا روده بزرگ را افزایش دهند.
برای افرادی که سابقه خانوادگی این بیماری را دارند، شناسایی زودهنگام و انجام اقدامات پیشگیرانه بسیار حیاتی است. آگاهی، اولین گام برای کنترل خطر است.
سرطان ارثی چیست؟
سرطان ارثی به نوعی از سرطان اطلاق میشود که در اثر انتقال ژنهای معیوب (معمولا با یک جهش) از نسلهای گذشته، یعنی والدین به فرزندان منتقل میشوند. این جهشها در ژنهایی رخ میدهند که مسئول کنترل رشد سلولی یا تعمیر DNA هستند و به سلولها اجازه رشد غیرقابلکنترل میدهند.
بهعنوان مثال، جهش در ژنهای BRCA1 و BRCA2 با افزایش خطر سرطان پستان و تخمدان مرتبط است. در مقاله سرطان چیست و از چی پیدا میشود؛ بیشتر میتوانید با کلیت این بیماری آشنا شوید.
افراد مبتلا به سرطان ارثی معمولا در سنین پایینتری دچار بیماری میشوند و ممکن است در خانواده آنها موارد متعدد سرطان دیده شود.
برخی سرطانهای ارثی با تودههایی شروع میشوند که در ابتدا بیخطر بهنظر میرسند. این مطلب را بخوانید تا بدانید چه تفاوتی بین تودههای خوشخیم و بدخیم وجود دارد و چه زمانی باید نگران بود.
موانع احتمالی سلامتی خود را در آینده بررسی کنید و از ریسک ابتلا به بیش از ۷۰ بیماری و اختلال در دستههای مختلف مانند قلبی عروقی، سرطان، متابولیسم و سیستم ایمنی آگاه شوید. این آگاهی فرصت ارزشمندی برای پیشگیری و مراقبت بهموقع فراهم میکند. برای مشاوره رایگان همین حالا اقدام کنید.
برای دریافت مشاوره رایگان در زمینه تست های ژنتیکی متفاوت اطلاعات زیر را تکمیل کنید.
لیست سرطان های ارثی شایع
برخی از سرطانها بیش از دیگران تحت تأثیر عوامل ژنتیکی قرار میگیرند. محققان به این نتیجه رسیدهاند که انواع خاصی از سرطان، بهخصوص آنهایی که با جهشهای ژنتیکی مشخصی مرتبط هستند، بیشتر احتمال دارد به صورت ارثی انتقال یابند.
| نوع سرطان | ژنهای مرتبط | میزان خطر در افراد دارای جهش ژنی |
| سرطان سینه | BRCA1, BRCA2 | تا 70٪ افزایش خطر |
| سرطان تخمدان | BRCA1, BRCA2 | تا 44٪ افزایش خطر |
| سرطان کولورکتال | MLH1, MSH2, MSH6 | تا 80٪ افزایش خطر |
| سرطان پروستات | HOXB13, BRCA2 | تا 20٪ افزایش خطر |
| سرطان پانکراس | BRCA2, PALB2 | تا 10٪ افزایش خطر |
| سرطان معده | CDH1 | تا 40٪ افزایش خطر |
اگر فردی دارای جهش در یکی از ژنهای بالا باشد، احتمال ابتلا به سرطان در وی افزایش قابل توجهی پیدا میکند. آزمایشهای ژنتیکی مثل آزمایش وس و تست ژنتیک سلامت میتوانند به شناسایی این جهشها و بررسی ریسک ابتلا، کمک کنند.
برای آشنایی با سرطانهایی که معمولا خطر و تهاجم کمتری دارند، پیشنهاد میکنیم مقالهٔ کدام سرطان قابل درمان است را بخوانید.
آیا داشتن ژن معیوب به معنی قطعی سرطان است؟
خیر. داشتن ژن معیوب بهتنهایی به معنی ابتلای حتمی به سرطان نیست. این تنها یک فاکتور خطر است و عوامل دیگری نیز در این فرآیند دخیل هستند:
- نفوذپذیری (Penetrance): در برخی جهشها، احتمال بروز سرطان بسیار بالاست، اما در همه افراد اتفاق نمیافتد.
- تأثیر محیطی و سبک زندگی: عواملی مانند تغذیه، سیگار، ورزش منظم و استرس میتوانند خطر ابتلا را تشدید یا کاهش دهند.
- غربالگری و اقدامات پیشگیرانه: بررسیهای منظم و درمانهای پیشگیرانه میتوانند از تبدیل تغییرات ژنتیکی به سرطان جلوگیری کنند.
برای آشنایی با روشهای پیشگیری از سرطان ارثی کلیک کنید.
کسی از نزدیکان شما به سرطان مبتلا بوده است؟
به همین دلیل، داشتن ژن معیوب تنها یک فاکتور خطر است و مدیریت صحیح میتواند احتمال بروز بیماری را بهطور قابلتوجهی کاهش دهد.
سرطان ارثی چه علائمی دارد؟
انواع سرطانهای ارثی ممکن است در مراحل اولیه علائم خاصی نداشته باشند، اما برخی نشانهها در بین افراد دارای جهش ژنتیکی که باید به آنها توجه ویژهای داشت، شایعتر است:
- بروز سرطان در سنین پایینتر از حد معمول (مثلا سرطان سینه در زیر ۴۰ سال).
- وجود موارد متعدد سرطان در بستگان درجه یک (مثلا مادر و مادربزرگ هر دو سرطان سینه داشتهاند).
- وجود سرطانهای دوطرفه (مانند سرطان در هر دو سینه یا هر دو کلیه).
- سرطانهای نادر در خانواده (مانند سرطان پانکراس یا معده).
- وجود چندین نوع سرطان در یک فرد (مانند سرطان کولورکتال و سرطان رحم در یک فرد).
- وجود ضایعات یا پولیپهای پیشسرطانی در معاینات پزشکی.
در مقاله سرطان در خانواده بیشتر درباره این موضوع صحبت کردیم. چرا این علائم مهم هستند؟ شناسایی زودهنگام این نشانهها میتواند به تشخیص بهموقع و پیشگیری کمک کند. بسیاری از افراد با سابقه خانوادگی، میتوانند با غربالگریهای منظم و آزمایشهای ژنتیکی، خطر ابتلا به سرطان را کاهش دهند یا روند درمان را زودتر آغاز کنند.
نقش آزمایش ژنتیک در پیشگیری و غربالگری سرطان
اگر سابقه خانوادگی سرطان دارید، انجام تست ژنتیکی میتواند نقش حیاتی در شناسایی خطر ایفا کند.
مزایای آزمایش ژنتیک:
- شناسایی جهشهای ژنتیکی مرتبط با سرطان (مانند BRCA1/2).
- ارائه پروفایل ریسک سلامت دقیق و شخصیسازیشده.
- امکان همکاری بهتر با پزشکان برای تدوین برنامه غربالگری منظمتر و شروع اقدامات پیشگیرانه.
تحقیقات نشان میدهد افرادی که تست ژنتیکی انجام دادهاند و به دنبال آن غربالگری منظم را شروع کردهاند، میتوانند خطر مرگ ناشی از سرطانهای ارثی را تا ۵۰ درصد کاهش دهند.
در مقاله نقش ژنتیک در سرطان به بررسی علمی این موضوع پرداختهایم!
در صورت سابقه سرطان در خانواده، چه زمان برای مشاوره و تست ژنتیک اقدام کنیم؟
اگر در خانوادهتان مواردی از لیست سرطانهای ارثی وجود دارد، بهتر است بهسرعت برای انجام مشاوره و تست ژنتیک اقدام کنید. بهطور خاص، اگر یکی از شرایط زیر را دارید، مشورت با متخصص ژنتیک الزامی است:
- وجود دو یا چند مورد سرطان مشابه در یک طرف خانواده (مانند دو نفر با سرطان پستان).
- بروز سرطان در سنین پایین (مثلا زیر ۵۰ سال).
- وجود یک نوع سرطان نادر در خانواده (مانند سرطان پانکراس).
- وجود سرطانهای دوطرفه در یک فرد.
- شناسایی قبلی یک جهش ژنتیکی مرتبط با سرطان در یک عضو خانواده.
مشاوره ژنتیکی برای افرادی که در خانوادهشان موارد سرطان دیده میشود، ضروری است و به درک دقیق ریسک و گزینههای پیشگیرانه کمک میکند.
پیشگیری از انواع سرطان ارثی
پیشگیری از سرطان های ارثی نیازمند آگاهی، مدیریت دقیق، و انجام اقدامات موثر است. هرچند داشتن ژنهای معیوب خطر ابتلا را افزایش میدهد، اما با روشهای علمی و تغییر سبک زندگی میتوان احتمال بروز بیماری را کاهش داد.
۱. چکاپ ژنتیکی سلامت: شناسایی و بررسی ریسک جهشهای ژنتیکی مرتبط با سرطان
۲. غربالگری منظم: غربالگریهایی مانند ماموگرافی برای سرطان پستان یا کولونوسکوپی برای سرطان روده، به تشخیص زودهنگام کمک میکنند.
۳. مشاوره ژنتیکی: مشاوره تخصصی برای افرادی که در خانوادهشان مواردی از لیست سرطان های ارثی دیده میشود، ضروری است.
۴. سبک زندگی سالم:
- داشتن رژیم غذایی غنی از سبزیجات و میوهها
- انجام فعالیت بدنی منظم
- ترک سیگار و مصرف محدود الکل؛ آیا اعتیاد به سیگار ژنتیکی است؟
۵. درمانهای پیشگیرانه: در موارد پرخطر، پزشکان ممکن است جراحیهای پیشگیرانه (مانند ماستکتومی پیشگیرانه) یا داروهای کاهشدهنده خطر (مثل تاموکسیفن برای سرطان پستان) توصیه کنند.
۶. پایش مداوم: استفاده از ابزارهای پایش پیشرفته برای ارزیابی تغییرات در بدن افرادی که در معرض خطر هستند.
چطور احتمال بروز سرطان ارثی را در کودکان پایین بیاوریم؟
سرطانهای ارثی میتوانند در کودکان نیز رخ دهند. شناسایی زودهنگام و اقدامات مناسب میتوانند نقشی حیاتی در مدیریت خطر داشته باشند.
گامهای مدیریت خطر در کودکان:
مشاوره روانشناسی: حمایت از کودکان و خانوادهها برای مقابله با استرس و نگرانیهای مرتبط با سرطان.
بررسی دقیق سابقه خانوادگی: ثبت دقیق موارد سرطان در خانواده.
تستهای ژنتیکی: بررسی جهشهای ژنتیکی مرتبط با سرطان برای کودکان با سابقه خانوادگی پرخطر.
غربالگری زودهنگام: انجام آزمایشها و معاینات منظم برای شناسایی علائم اولیه.
ایجاد سبک زندگی سالم: تغذیه مناسب (غنی از سبزیجات و میوهها) و فعالیت بدنی منظم میتوانند خطر را کاهش دهند.
کنترل سرطان ارثی با آگاهی و پیشگیری
سرطان ارثی چالشی است که اگرچه ناشی از ژنتیک خانوادگی است، اما با آگاهی و مدیریت صحیح میتوان از تأثیرات آن کاست. جهشهای ژنتیکی خطر ابتلا را افزایش میدهند، اما روشهایی مانند تستهای ژنتیکی پیشرفته، غربالگری منظم، و تغییرات هدفمند در سبک زندگی (مانند ترک سیگار و رژیم غذایی سالم) میتوانند خطر بروز سرطان را بهطور قابلتوجهی کاهش دهند.به یاد داشته باشید، کنترل سرطان ارثی با اقدامات بهموقع ممکن است.
اگر سابقه خانوادگی سرطان دارید، آگاهی اولین و مهمترین گام است. با مراجعه به مشاوران متخصص و انجام تستهای ژنتیکی، میتوانید زندگی سالمتر و مطمئنتری برای خود و خانوادهتان رقم بزنید.
