نقش ژنتیک در ابتلا به دیابت مانند شمشیری دولبه است. در حالی که ژن‌های خاصی استعداد ابتلا به دیابت ژنتیکی را افزایش میدهند، اما می‌توان از بیان آن‌ها جلوگیری کرد.
برای مثال چند وقت قبل با شخصی آشنا شدم که پدر و چند تن از خویشاوندان خانواده پدری‌اش به دیابت مبتلا بودند و نگرانی زیادی از بابت احتمال ابتلا خود و فرزند خردسالش به دیابت داشت. این شد که تصمیم گرفتم مقاله‌ای درباره وراثت و دیابت بنویسم.
ابتدا برایتان از احتمال به ارث بردن ژن دیابت در حالا مختلف (پدر مبتلا، مادر مبتلا و…) می‌گوییم. سپس انواع دیابت ژنتیکی را بررسی می‌کنیم تا به نحوه پیشگیری از آن برسیم؛ پس با من همراه باشید.
نقش ژنتیک در ابتلا به دیابت؛ چگونه ژن دیابت را به ارث می‌بریم؟
آمار 11 درصدی رو به افزایش دیابت در ایران، یکی از نگرانی‌های اصلی حوزه سلامت است. در هر دو دیابت نوع 1 و نوع 2، عامل ژنتیک موثر است اما ژن‌ها به تنهایی کافی نیستند و عاملی در محیط نیز باید باشد تا ژن‌ها تحریک شده و بیماری بروز پیدا کند.
بگذارید تا با مثال دوقلوهای همسان، مسئله وراثت و دیابت را روشن‌تر کنم:
دوقلوهای همسان، ژنتیک کاملاً یکسانی دارند. با این حال، زمانی که یکی از قل‌ها به دیابت نوع 1 مبتلا می‌شود، قل دیگر حداکثر در نیمی از موارد به این بیماری مبتلا می‌شود. در وراثت دیابت نوع 2، این احتمال به حداکثر سه از چهار مورد می‌رسد.
میدونید از نظر ژنتیکی ریسک ابتلا به چه بیماری هایی رو دارید؟! آزمایش ژنتیک سلامت HealthX با بررسی نشانگرهای ژنتیکی شما ریسک ابتلا به بیش از 57 بیماری رو بررسی میکنه و در پیشگیری یا تشخیص زودهنگام اون کمک میکنه.
به طور کلی موارد خانوادگی دیابت نوع 2 بیشتر است. اگرچه این بیماری الگوی وراثتی مشخصی ندارد، اما در بسیاری از افراد مبتلا حداقل یکی از اعضای نزدیک خانواده، مانند والدین یا خواهر و برادر به آن مبتلا هستند.
پس چرا و چگونه عوامل محیطی در ابتلا به دیابت اثر می‌گذارند؟
عوامل محیطی یعنی سبک زندگی مانند عادات غذا خوردن یا ورزش که معمولاً در اعضای یک خانواده مشترک است. به همین دلیل، این سبک زندگی مشترک تاثیر ژنتیک دیابت نوع 2 را دوچندان می‌کند.
در مورد دیابت نوع 1 باید گفت که محرک‌های محیطی نقش بیشتری ایفا می‌کنند چراکه مطالعات نشان داده بسیاری از افرادی که ژنتیک دیابت نوع 1 را دارند به آن مبتلا نمی‌شوند. محرک‌های محیطی دیابت نوع 1 عبارتند از:
- عفونت‌های ویروسی مانند اوریون
- قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی همچون سموم دفع آفات
- آب و هوای سرد
- عدم تغذیه شیر مادر در دوران نوزادی
جدول زیر احتمال وراثت دیابت نوع 1 به فرزندان در شرایط مختلف بررسی شده است:
| نسبت | احتمال ابتلا دیابت نوع 1 در فرزندان |
| پدر مبتلا | 1 در 17 |
| مادر مبتلایی که پیش از 25 سالگی باردار شده | 1 در 25 |
| مادر مبتلایی که پس از 25 سالگی باردار شده | 1 در 100 |
| هر دو والد مبتلا | 1 در 4 تا 1 در 10 |
بهترین راه بررسی ریسک استعداد ابتلا به دیابت، انجام آزمایش ژنتیک سلامت HealthX است. در این آزمایش جامع سلامت، ریسک ابتلا به بیش از 50 بیماری و سرطان از جمله دیابت بررسی می‌شود.
بر اساس اطلاعات این آزمایش، میزان وراثت دیابت نوع 2 در شما سنجیده می‌شود تا بتوانید با تغییر سبک زندگی خود از ابتلا به آن جلوگیری کنید.
برای دریافت مشاوره ژنتیک رایگان در مورد آزمایش سلامت HealthX برای پیشگیری از ابتلا به بیماری، اطلاعات تماس خود را در فرم انتهای مقاله، ثبت کنید.
انواع دیابت ژنتیکی
هر دو دیابت نوع 1 و 2 می‌توانند زمینه ژنتیکی داشته باشند. تفاوت کلیدی بین این دو نوع دیابت این است که نوع 1 این بیماری، ناشی از یک واکنش خود ایمنی است و معمولاً در سنین نوجوانی و جوانی به وجود می‌آید اما دیابت نوع 2 در طی سالیان متمادی و در بزرگسالان ایجاد می‌شود.
ژنتیک دیابت نوع 1
در دیابت نوع 1، سیستم ایمنی به اشتباه به سلول‌های بتای تولید کننده انسولین در لوزالمعده حمله می‌کند و آن‌ها را از بین می‌برد. با از بین رفتن این سلول‌ها، بدن قادر به تولید انسولین نیست.
پژوهشگران نمی‌توانند به طور دقیق بگویند چرا چرا گاهی سیستم ایمنی به سلول‌های خود بدن حمله می‌کند اما احتمالاً با عوامل ژنتیکی و محیطی مانند قرار گرفتن در معرض برخی ویروس‌ها ارتباط داشته باشد.
حدود 40 درصد وراثت دیابت نوع 1 به ژن‌های
HLA-DQA1
HLA-DQB1
HLA-DRB1
مربوط است که مسئول دستورالعمل‌هایی برای ساخت پروتئین‌های سیستم ایمنی‌اند. تحقیقات بیشتر درباره این باره ادامه دارد اما به نظر می‌رسد رژیم غذایی و عادات سبک زندگی باعث دیابت نوع 1 نمی‌شود.
نقش ژنتیک در ابتلا به دیابت نوع 2
وقتی از دیابت ژنتیکی یا دیابت وراثتی صحبت می‌شود، اغلب منظور دیابت نوع 2 است. افراد مبتلا به دیابت نوع 2 مقاومت به انسولین دارند؛ یعنی، بدن‌شان انسولین تولید می‌کند، اما نمی‌توانند به طور موثر از آن استفاده کنند.
اگر فردی والدین یا خواهر و برادر مبتلا به دیابت نوع 2 داشته باشد، احتمال ابتلا به این بیماری را دارد. این بیماری توسط برهمکنش عوامل ژنتیکی و محیطی ایجاد می‌شود.
وراثت دیابت نوع 2 با جهش‌های متعددی مرتبط است. به طور کلی، جهش در هر ژنی که در کنترل سطح گلوکز نقش دارد، می‌تواند خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را افزایش دهد. از جمله این ژن‌ها می‌توان موارد زیر را نام برد:
- TCF7L2: اثرگذار بر ترشح انسولین و تولید گلوکز
- ABCC8: کمک به تنظیم انسولین
- GLUT2: کمک به انتقال گلوکز به پانکراس
- GCGR: کمک به تنظیم گلوکز
نقش ژنتیک در ابتلا به دیابت را نمی‌توان از عوامل محیطی جدا کرد، چرا که دومی اغلب در محیط خانواده شکل می‌گیرد. به عنوان مثال، والدینی که عادات غذایی غنی از مواد مغذی و متعادل دارند، احتمالاً آن را به نسل بعدی منتقل می‌کنند.
به طور کلی در کنترل دیابت نوع 2، رژیم غذایی بسیار بااهمیت است. برای آشنایی بیشتر با رژیم افراد مبتلا به دیابت، این مقاله را بخوانید.
اشکال تک‌ژنی دیابت
برخی از اشکال نادر دیابت از جهش یا تغییر در یک ژن منفرد ناشی می‌شوند که آن‌ها را دیابت تک‌ژنی می‌نامیم. اکثر جهش‌هایی ایجاد کننده دیابت تک‌ژنی، توانایی تولید انسولین توسط بدن را کاهش میدهند. در این موارد گاهی جهش ژنی خود به خود ایجاد شده و توسط هیچ یک از والدین به ارث نرسیده است.
دو شکل اصلی از دیابت تک‌ژنی عبارتند از:
- دیابت شیرین نوزادی (Neonatal Diabetes Mellitus)
- دیابت جوانان هنگام بلوغ (Maturity Onset Diabetes of the Young)
دیابت شیرین نوزادی (NDM) در نوزادان تازه متولد شده رخ می‌دهد. دیابت جوانان یا MODY بسیار شایع تر از NDM است و معمولاً برای اولین بار در نوجوانی یا اوایل بزرگسالی بروز پیدا می‌کند.
دیابت نوزادی اغلب با دیابت نوع 1 اشتباه گرفته می‌شود، اما دیابت نوع 1 به ندرت قبل از 6 ماهگی دیده می‌شود. دیابتی که در 6 ماه اول زندگی رخ می‌دهد تقریباً همیشه یک علت ژنتیکی دارد.
در حدود نیمی از مبتلایان به NDM، این بیماری مادام‌العمر است ولی در بقیه افراد مبتلا، این وضعیت گذراست اما می‌تواند بعداً در زندگی ظاهر شود.
دیابت تک‌ژنی MODY نیز گاهی به اشتباه دیابت نوع 1 یا 2 تشخیص داده می‌شود. اگرچه دیابت نوع 2 و MODY هر دو ارثی هستند، افراد مبتلا به MODY معمولاً سابقه خانوادگی طولانی‌تر دارند، به این معنی که MODY در چندین نسل وجود دارد.
تشخیص و پیشگیری از دیابت ارثی
حدود 25 درصد از مبتلایان به دیابت در ایران، از بیماری خود اطلاعی ندارند، پس تشخیص زودهنگام و پیشگیری در کشور ما بسیار اهمیت بالایی دارد. خواندن مقاله راه‌های پیشگیری از دیابت که تنها 5 دقیقه زمان می‌برد، به شما می‌گوید چگونه از انواع دیابت جلوگیری کنید.
اگر شما هم مانند فردی که در ابتدای مقاله مثال زدم، پیشینه خانوادگی قوی در دیابت دارید، حتما با انجام آزمایش ژنتیک سلامت، میزان احتمال ابتلای خود و فرزندانتان به بیماری دیابت ارثی بررسی کنید. شما می‌توانید با انجام تنها یک آزمایش (آزمایش ژنتیکی HealthX)، استعداد خود در ابتلا به بیش از 50 نوع بیماری مانند دیابت را ارزیابی کنید.
توجه داشته باشید نتیجه این آزمایش مادام‌العمر است و نیازی به تکرار آن نیست. نتیجه این آزمایش به شما کمک می‌کند تا تصمیمات بهتری برای سبک زندگی خود گرفته و از بروز بیماری‌های مختلف جلوگیری کنید. برای دریافت مشاوره ژنتیک رایگان درباره این آزمایش، فرم زیر را پر کنید.
کدام دیابت ارثی است؟
دیابت نوع 1 و 2 هر دو می‌توانند تا حدی ارثی باشند، با این حال، این به معنای انتقال مستقیم دیابت از والدین به فرزندان نیست. عوامل محیطی نیز نقش مهمی در بروز دیابت دارند.
آیا دیابت قابل انتقال است؟
بله، ژن‌های عامل دیابت از والدین به فرزندان انتقال می‌یابند. اما انتقال این ژن‌ها به معنای ابتلای صد در صدی به دیابت نیست و عوامل محیطی در بروز و بیان این ژن‌ها اثرگذارند.
2 دیدگاه
آزمایشی که میگید برای کسایی که تو خانواده هم ارث دیابت رو ندارن لازمه؟ اثری داره؟
درود بر شما محمد عزیز
بیماری دیابت هم به شرایط محیطی و هم ژنتیک بستگی داره. با آزمایش ژنتیک سلامت مشخص میشه که شما زمینه ابتلا به بیماری دیابت رو دارید یا نه؛ اگر داشتید پیشگیری از ابتلا به دیابت با مشاوره پزشک و اصلاح سبک زندگی صورت میگیره.