معمولا تولد نوزاد برای مادر با بروز مجموعه‌ای از احساسات مانند احساس قدرت، هیجان، شادی، ترس و اضطراب یا حتی افسردگی همراه است. شما باید بدانید که افسردگی بعد از زایمان یک نقص یا ضعف روحی و شخصیتی نیست. بلکه فقط یک عارضه جانبی زایمان است.
طبق آمار، 80 درصد مادران بعد از زایمان علائمی مانند نوسانات خلقی، گریه، اضطراب، مشکل در خوابیدن و خستگی را تجربه می‌کنند. معمولا این علائم در دو تا سه روز اول شروع می‌شوند و ممکن است تا دو هفته ادامه یابند.
نکته قابل توجه این است که این شرایط طبیعی و گذرا به افسردگی بعد از زایمان مربوط نمی‌شود. بلکه طبق اصول علم روانپزشکی از آن با عنوان « گرفتگی خلق پس از زایمان» یاد می‌شود. افسردگی چیست؟
افسردگی بعد از زایمان و شیردهی، یک شکل شدیدتر و طولانی‌مدت از افسردگی است که در صورت عدم درمان به‌موقع ممکن است برای یک تا دو سال فرد را درگیر کند.
معمولا در 15 درصد از مادران بروز می‌کند و باعث نوسانات خلقی، خستگی و احساس ناامیدی شدید می‌شود. به‌همین‌دلیل، می‌تواند مراقبت از کودک یا خودتان را دشوار کند. بنابراین، افسردگی بعد از زایمان را نباید ساده انگاشت!
افسردگی بعد از زایمان چیست؟
افسردگی بعد از زایمان نوعی افسردگی است که معمولا از هر 9 خانم، 1 نفر پس از بچه‌دار شدن آن را تجربه می‌کند. علت دقیق آن مشخص نیست، اما برخی از عوامل مانند تغییرات فیزیکی و استرس‌های عاطفی ممکن است به بروز افسردگی بعد از زایمان کمک کنند. از افسردگی فصلی چه می دانید؟
یکی از بزرگترین تغییرات فیزیکی بعد از زایمان مربوط به هورمون‌ها است. در زمانی‌که باردار هستید، سطح هورمونهای استروژن و پروژسترون شما بالاتر از حد معمول است.
در عرض چند ساعت پس از زایمان، سطح این هورمون‌ها به حالت قبلی خود باز می‌گردد. این تغییر ناگهانی ممکن است منجر به بروز افسردگی شود. از سایر عوامل فیزیکی موثر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سطح پایین هورمون تیروئید
- محرومیت از خواب
- رژیم غذایی ناکافی
- شرایط پزشکی زمینه‌ای
- سوءمصرف مواد مخدر و الکل
اگر در گذشته اختلال خلقی مانند اضطراب مزمن یا افسردگی اساسی داشته‌اید یا اگر بروز اختلالات خلقی در خانواده شما مرسوم است، احتمال اینکه پس از زایمان به افسردکی مبتلا شوید زیاد است. از سایر عوامل استرس‌زا عاطفی که در بروز افسردگی بعد از زایمان موثر هستند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- جدایی از همسر یا فوت یکی از عزیزان در مدت اخیر
- ابتلا شما یا فرزندتان به مشکلات جدی سلامتی
- دوری از اجتماع به‌دلیل نگهداری از نوزاد
- بار مالی زیاد نگهداری از فرزند
زمانی‌که کم‌خواب و خسته هستید، ممکن است در رسیدگی به مشکلات جزئی دچار مشکل شوید یا در مورد توانایی خود در مراقبت از نوزاد مضطرب شوید. حتی ممکن است احساس جذابیت کمتری نسبت به خود داشته باشید، با هویت خود مبارزه کنید یا احساس کنید که کنترل زندگی خود را از دست داده‌اید. هر یک از این مسائل عاطفی می‌توانند در بروز افسردگی بعد از زایمان موثر باشند.
نقش ژنتیک در بروز افسردگی
خوب است بدانید؛ علاوه بر این موارد، ژنتیک و وراثت نیز تاثیر زیادی در بروز اختلالاتی مانند افسردگی دارند. ژن ها و عوامل محیطی در کنار هم می توانند زمینه ابتلای شخص به افسردگی را فراهم کنند. شما می توانید با انجام تست ها و آزمایش مشخص، به ژنتیکی بودن یا نبودن افسردگی خود پی ببرید و متناسب با نتیجه آزمایش ها، بهترین راه درمان را انتخاب کنید.
علائم افسردگی بعد از زایمان
اگرچه احساس بدخلقی یا خستگی پس از بچه‌دار شدن طبیعی است، اما نشانه های افسردگی بعد از زایمان شدیدتر و فراتر از این مسائل هستند. به‌همین‌دلیل است که می‌توانند در عملکرد شما اختلال ایجاد کنند.
معمولا این علائم در افراد مختلف و حتی روزبه‌روز متفاوت هستند. اگر افسردگی بعد از زایمان دارید، به احتمال زیاد با چندین مورد از شاخص‌های زیر آشنا هستید:
- گاهی خسته هستید، اما نمی‌توانید بخوابید یا گاهی بیش‌ازحد نرمال می‌خوابید.
- گاهی بی‌اشتها و گاهی پرخور هستید.
- بی‌دلیل احساس درد یا بروز یک بیماری جسمی را دارید.
- نمی‌دانید چرا تحریک‌پذیر، مضطرب یا عصبانی هستید.
- خلق‌وخوی شما به طور ناگهانی و بدون هشدار تغییر می‌کند.
- احساس می‌کنید که خیلی از مسائل از کنترل شما خارج شده است.
- در به خاطر سپردن نکات مختلف مشکل دارید.
- نمی‌توانید تمرکز کنید یا تصمیمات ساده بگیرید.
- دیگر هیچ علاقه‌ای به چیزهایی که قبلاً از آن‌ها لذت می‌بردید، ندارید.
- تعجب می‌کنید که چرا آنطور که فکر می‌کردید سرشار از شادی نیستید.
- همه‌چیز طاقت‌فرسا و ناامیدکننده است.
- نسبت به خود احساس بی‌ارزشی و گناه می‌کنید.
- احساس می‌کنید نمی‌توانید با کسی صحبت کنید.
- می‌خواهید از همه‌کس و همه‌چیز فرار کنید.
- گاهی افکار مزاحمی در مورد آسیب رساندن به خود یا کودکتان به ذهن شما می‌رسد.
درمان افسردگی بعد از زایمان
اگر علائم افسردگی بعد از زایمان را دارید، باید در اسرع وقت برای درمان به روانپزشک و روانشناس مراجعه کنید. چراکه روند درمان آن ترکیبی از دارودرمانی و روان‌درمانی است. در این حین مهم است که برنامه‌های سالمی مانند ورزش کردن در برنامه روزانه خود داشته باشید.
دارودرمانی
داروهای ضد افسردگی تأثیر مستقیمی بر مغز دارند. آن‌ها مواد شیمیایی تنظیم‌کننده خلق‌وخو را تغییر می‌دهند. البته باید چندین هفته از مصرف داروها بگذرد تا اینکه متوجه تفاوت در رفتارهای خود بشوید.
برخی افراد هنگام مصرف داروهای ضد افسردگی عوارض جانبی مانند خستگی، کاهش میل جنسی و سرگیجه را تجربه می‌کنند. اگر به نظر می‌رسد که این عوارض جانبی علائم شما را بدتر کرده است، فوراً به روانپزشک خود اطلاع دهید.
مصرف برخی از داروهای ضد افسردگی در زمان شیردهی بی‌خطر است، اما در مورد برخی دیگر ممکن است اینطور نباشند. بنابراین، در صورت شیردهی به کودک خود حتما به روانپزشک اطلاع دهید. در طی دارودرمانی اگر سطح استروژن شما پایین باشد، پزشک ممکن است هورمون‌درمانی را نیز توصیه کند. بازی برای نوزادان از تولد تا 6 ماهگی
روان درمانی
همزمان نیاز است که از یک روانشناس یا سایر متخصصان سلامت روان، مشاوره بگیرید. چراکه کمک می‌کند تا افکار مخرب خود را درک و راهبردهایی برای رفع آن‌ها دریافت کنید.
خود مراقبتی
این مرحله از درمان افسردگی بعد از زایمان کمک می‌کند تا به جسم و روح خود هر فرصتی برای بهبود بدهید. یک رژیم غذایی متعادل داشته باشید و هر روز کمی ورزش کنید. شما نباید بیش از توانایی خود مسئولیت بپذیرید.
برای نگهداری از کودک از اطرافیان کمک بگیرید. خودتان را از اجتماع دور نکنید. این روند به اکثر زنان کمک کرده است تا در عرض شش ماه احساس بهتری داشته باشند.
چگونه افسردگی پس از زایمان نگیریم؟
اگر سابقه افسردگی، به‌ویژه افسردگی بعد از زایمان را دارید و حال می‌خواهید برای بار دیگری باردار شوید، حتما به روانپزشک خود اطلاع دهید. در طول بارداری، روانپزشک می‌تواند شما را از نظر علائم و نشانه‌های افسردگی تحت نظر داشته باشد.
او ممکن است از شما بخواهد که یک پرسشنامه غربالگری افسردگی را در دوران بارداری و پس از زایمان تکمیل کنید. گاهی اوقات افسردگی خفیف را می‌توان با حضور در گروه‌های حمایتی، مشاوره یا سایر روش‌های درمانی مدیریت کرد. در غیر این صورت ممکن است مصرف داروهای ضد افسردگی حتی در دوران بارداری توصیه شود.
مطمئنا پس از تولد نوزاد نیز روانپزشک برای بررسی علائم و نشانه‌های افسردگی بعد از زایمان شما را معاینه می‌کند. این اختلال هرچه زودتر تشخیص داده و درمان شود، اثرات منفی آن بر روند زندگی کمتر بروز خواهد کرد.
آیا نوع زایمان بر بروز افسردگی تاثیر دارد؟
مطالعات نشان داده‌اند که احتمال بروز افسردگی، پس از زایمان سزارین بیشتر است. زیرا مادر قبل از زایمان استرس بیش‌ازحد نسبت به روند جراحی دارد. از طرفی، تا بعد از بیهوشی عمومی امکان مشاهده نوزاد و اطمینان از سلامت وی برای مادر فراهم نیست.
تزریق بعضی از داروهای بیهوشی در تحریک بروز افسردگی پس از زایمان موثر است. به‌همین‌دلیل، معمولا توصیه می‌شود که از انجام جراحی‌های سزارین غیر ضروری پیشگیری شود.
افسردگی بعد از زایمان چقدر طول می‌کشد؟
اصولا علائم افسردگی پس از زایمان زودرس در عرض چند هفته پس از زایمان ظاهر می‌شوند. البته در شرایط عادی ممکن است ماه‌ها بعد از زایمان نشانه‌هایی بروز کنند.
این علائم ممکن است برای یک یا دو روز از بین بروند و سپس عود کند. بدون درمان، علائم افسردگی بعد از زایمان ممکن است بدتر شوند و حتی برای بیش از یک سال ادامه پیدا کنند. بنابراین، همه چیز به زمان شروع درمان بستگی دارد.
عوامل تشدید کننده افسردگی بعد از زایمان
اخیرا محققان ثابت کرده‌اند که افسردگی بعد از زایمان نه تنها بر وضعیت مادر بلکه بر شرایط روحی نوزاد نیز اثرات منفی می‌گذارد. به‌همین‌دلیل در روند درمان باید خیلی مراقب عوامل تشدیدکننده افسردگی بود. از این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کم‌خوابی
- استرس و اضطراب مزمن
- عادات غذایی ناسالم
- داشتن یک سبک زندگی کم‌تحرک یا بی‌تحرک
- درگیری زیاد با فضای مجازی
- تبعیت زیاد از روند سریع زندگی مدرن
- مصرف الکل، سیگار یا مواد مخدر
خوشبختانه کنترل همه این عوامل کار سختی نیست. فقط کافی است که کمی در سبک زندگی و برنامه‌ریزی روزانه خود تجدید نظر کنید.
سایر بیماری های روانی پس از زایمان
احتمالا این ابهام در ذهن شما شکل گرفته است که علاوه‌بر افسردگی، آیا احتمال بروز مشکلات روانی دیگری بعد از زایمان وجود دارد یا خیر. مطالعات نشان داده‌اند که خطر بروز اختلالات روانی مانند «اضطراب مزمن پس از زایمان» و «سایکوز یا روان‌پریشی پس از زایمان» نیز مادران را تهدید می‌کند.
متاسفانه بعضی از مادران به دلایل زیر با اختلال اضطراب مزمن دست‌وپنجه نرم می‌کنند:
- نگرانی از بروز سندرم مرگ ناگهانی نوزاد
- نگرانی در مورد نحوه تربیت کودک
- استرس بیش‌ازحد به علت حمایت کم اطرافیان یا همسر
- احساس ناراحتی در مورد ظاهر بدن خود
- ترس از کیفیت پایین رابطه زناشویی بعد از زایمان
برای کاهش نگرانی از نحوه تربیتی کودک، می توانید مقاله نکات مهم تربیتی کودک در سنین مختلف را مطالعه نمایید. برخی از مادران ممکن است در روزهای 7 تا 10 بعد از زایمان دچار روان‌پریشی یا جنون شوند و بدون کنترل افکار خودکشی یا صدمه زدن به نوزاد به ذهن آن‌ها برسد. در این شرایط حتما نیاز به بستری شدن و درمان در بیمارستان روانی است.
سخن آخر
افسردگی پس از زایمان یک بیماری شایع و بالقوه جدی برای سلامت روان زنان است. مطمئنا بدون درمان، علائم آن بدتر شده و روند مراقبت از کودک برای مادر سخت‌تر می‌شود. معمولا توصیه می‌شود هر مادری که در سال اول پس از زایمان حداقل به مدت 2 هفته علائم افسردگی دارد، باید به‌دنبال مراقبت‌های روانپزشکی باشد.
مقاله ای در زمینه آشنایی با افسردگی بعد از زایمان و علائم آن، توسط گروه آموزش کالج سلطنتی روانپزشکی بریتانیا منتشر شده است که از طریق لینک علائم افسردگی بعد از زایمان می توانید آن را مطالعه نمایید.
