قوم لر یکی از قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین اقوام ایرانی است که تاریخچه‌ای بسیار طولانی و غنی دارد. این قوم با ویژگی‌های فرهنگی و زبانی خاص خود، نقش مهمی در تاریخ و فرهنگ ایران داشته و همچنان به عنوان یکی از گروه‌های مهم و پرجمعیت کشور شناخته می‌شود. در این مقاله، به بررسی قوم لر، معروف‌ترین و بزرگ‌ترین طایفه‌های این قوم، آداب و رسوم لرها و ویژگی‌های فرهنگی و تاریخی آنها خواهیم پرداخت.
قوم لر؛ معرفی و تاریخچه
جمعیت مردم لر حدود 6 درصد ایران را تشکیل می‌دهد. مردم‌شناسان اصالت ایرانی را برای قوم لر تأیید می‌کنند. این قوم دارای آیین، زبان و آداب و رسومی مشترک است. مناطقی که مردم لر ایران در آن ساکن هستند، در گذشته‌های دور، محل سکونت کاسیها و عیلامی‌ها بوده است. پس از ورود آریایی‌ها به ایران، سکاها، مادها و پارس‌ها نیز در مناطقی که امروزه لرها در آن زندگی می‌کنند، سکونت یافتند و حکومت‌های مخصوص به خود را تشکیل دادند. امروزه نژاد مردم لر را همین اقوام باستانی ایران می‌دانند.
علت نام‌گذاری این قوم به لر هنوز مشخص نیست. برخی بر این باورند که واژه لر از لهراسب گرفته شده و قوم لر از اعقاب لهراسب هستند که در شاهنامه شرح حال او آمده است. برخی دیگر این عقیده را دارند که این قوم در مکانی به نام لر سکونت یافته‌اند. این منطقه در ارتفاعات زاگرس واقع بوده و به عنوان سکونتگاهی برای این قوم شناخته می‌شده است.
طایفه‌های معروف و بزرگ قوم لر
قوم لر از اقوام بزرگ و قدیمی ایرانی است که در مناطق غرب و جنوب غربی ایران زندگی می‌کنند. این قوم به دو دسته بزرگ بختیاری و لرستانی تقسیم میشوند. مردم لر با زبانی که شاخه‌ای از زبان‌های ایرانی غربی است و به گویش نزدیک‌تر است صحبت می‌کنند. زبان لری دارای گویش‌های متعددی است که در مناطق مختلف لرنشین و طوایف لر مختلف، تفاوت‌هایی دارد.
لرستان اصطلاحاً به سکونتگاه جمعیت مردم لر و به معنای گستره جغرافیایی است که مردم لر در آن سکونت دارند. قبل از حکومت صفویان، گسترهٔ نام لرستان شامل سکونتگاه‌های لرهای بویراحمدی، لیراوی و لرهای بختیاری و لک بود.
با ظهور حکومت صفوی، منطقهٔ سکونتگاه لرهای بختیاری با نام منطقهٔ بختیاری شناخته شد و محدوده جغرافیایی نام لرستان تا حدود استان‌های لرستان و ایلام کنونی باقی ماند. در دورهٔ حکومت قاجار، این منطقه به دو بخش پشتکوه و پیشکوه تقسیم شد. امروزه، لرستان نام یکی از استان‌های غربی ایران است.
انجام آزمایش ژنتیکی نیاکان AncestryX به شما کمک می‌کند تا با بررسی اطلاعات ژنتیکی خود و با دقت علمی بسیار بالا از زاویه جدیدی به درصد ملیت خود پی ببرید. برای آشنایی بیشتر با این آزمایش اینجا کلیک کنید.
بختیاری‌ها
بختیاری‌ها یکی از بزرگ‌ترین و معروف‌ترین طایفه‌های مردم لر ایران هستند که عمدتاً در استان‌های چهارمحال و بختیاری، خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد ساکن هستند. بختیاری‌ها به دو شاخه هفت لنگ وچهارلنگ تقسیم میشوند که هر کدام دارای طایفه لر و عشایر مختلفی هستند. این گروه از مردم لر با تاریخچه‌ای پر افتخار و نقش‌آفرینی در تاریخ معاصر ایران، به خصوص در دوران انقلاب مشروطه و جنبش ملی شدن صنعت نفت شناخته میشوند.
قوم لر بختیاری بیشتر به سبک زندگی عشایری خود و فرهنگ غنی‌شان شناخته میشوند. آنها دارای نظام اجتماعی قبیله‌ای هستند که به وسیله خوانین بختیاری اداره می‌شود. این طایفه در طول تاریخ به عنوان جنگجویانی دلیر و مدافعان سرزمین‌های خود شناخته شده‌اند.
پیشکوه یا لرستان کنونی
لرستانی‌ها یکی دیگر از طایفه‌های بزرگ قوم لر هستند که عمدتاً در استان لرستان سکونت دارند و به گویش لری سخن می‌گویند. این طایفه به خاطر فرهنگ غنی، هنرهای مردمی و موسیقی سنتی خود شناخته می‌شود. الیگودرز، بروجرد، پلدختر، چگنی، خرم‌آباد، دلفان، ازنا، دورود، رومشکان، سلسله و کوهدشت از جمله شهرستان‌های استان لرستان یا پیشکوه سابق هستند.
لرستانی‌ها در طول تاریخ به عنوان مدافعان سرزمین‌های خود در مقابل حملات بیگانگان شناخته شده‌اند و نقش مهمی در حفظ و نگهداری فرهنگ و سنت‌های ایرانی ایفا کرده‌اند. هنرهای دستی متنوعی در لرستان وجود دارد که به ویژه مفرغ کاری و گلیم بافی از مهم‌ترین آنها هستند.
لک‌ها
لک‌ها یکی دیگر از طایفه‌های بزرگ قوم لر هستند که در استان‌های لرستان، کرمانشاه، همدان و ایلام زندگی می‌کنند. لک‌ها به زبان لکی که یکی از گویش‌های زبان لری است صحبت می‌کنند. این طایفه لر با فرهنگ و آداب و رسوم خاص خود، نقشی مهم در حفظ و گسترش فرهنگ مردم لر زبان ایفا کرده‌اند.
البته برخی معتقدند که لک‌ها خود قومی جدا و مستقل هستند و نه از زیرگروه‌های قوم لر. حتی خود لک‌ها هم نظرات متفاوتی در این باره دارند.
لک‌ها از نظر فرهنگی و زبانی با لرها اشتراکات زیادی دارند. زبان لکی نیز به لری نزدیک است. بنابراین در این باره پاسخ به این پرسش بستگی به دیدگاه‌های مختلف تاریخی، فرهنگی و زبانی دارد.
مینجایی‌ها
مینجایی‌ها یکی از قدیمی‌ترین قوم لر و بزرگ‌ترین آن هستند که بیشتر در مناطق مرکزی و شمالی لرستان ساکن هستند. این طایفه با داشتن فرهنگ و زبان خاص خود، یکی از گروه‌های مهم قوم لر محسوب میشوند. مینجایی‌ها نیز در طول تاریخ با نقش‌آفرینی‌های مهم در حوزه‌های سیاسی و اجتماعی شناخته شده‌اند.
ممسنی
طایفه ممسنی یکی دیگر از طایفه‌های بزرگ قوم لر است و جزو ایلات لر بزرگ و لرهای جنوبی است. اعضای این ایل در حال حاضر در شهرستان‌های ممسنی، رستم، سپیدان، بیضا، کوه چنار و مناطق دیگر زندگی می‌کنند. ایل ممسنی از چهار طایفه رستم، بکش، جاوید و دشمن زیاری تشکیل شده است.
مردم لر این ایل از گویش لری ممسنی استفاده می‌کنند، که یکی از شاخه‌های زبان لری است و در میان افراد ایل ممسنی رایج است. این گویش به دسته گویش‌های لری جنوبی تعلق دارد.
لر بزرگ و کوچک
جمعیت مردم لر را به دو دسته لر بزرگ و کوچک نیز می‌شناسند. لر بزرگ شامل لرهایی که در چهارمحال و بختیاری ساکن هستند، در شهرستان‌های لردگان، بروجن، شهرکرد، فارسان، اردل، کوهرنگ و کیار زندگی می‌کنند. بخشی از لرهای بزرگ نیز در مناطق شرق استان لرستان ساکن هستند که در شهرستان‌های درود، ازنا و الیگودرز زندگی می‌کنند و بخشی دیگر در استان اصفهان و در مناطق غرب و جنوب غرب ساکن هستند که در شهرهای گلپایگان، چادگان، فریدن و فریدون‌شهر مستقر هستند. و بخشی دیگر در استان خوزستان، در شهرهای باغ‌ملک، اندیکا، ایذه، رامهرمز، دزفول، گتوند، شوشتر، مسجدسلیمان، لالی و هفتکل ساکن هستند.
لر کوچک نیز به مردم لر استان لرستان، ایلام، خوزستان، جنوب و غرب همدان گفته می‌شود.
علاوه بر این، مردم استان کهگیلویه و بویراحمد و بخش جنوب شرق استان خوزستان و لرهای ممسنی ساکن استان فارس، ممسنی و بخش‌هایی از کازرون، رستم و شیراز از دیگر مردمان لر ایران هستند.
چهره لرها و ویژگی‌های فرهنگی
مردم لر دارای چهره‌ای خاص و متمایز هستند که نشان‌دهنده اصالت و تاریخ کهن آن‌هاست. ویژگی‌های فیزیکی مردم لر از جمله چهره لرها معمولاً شامل صورتی کشیده، بینی‌های بلند، پوستی گندمگون، موهایی تیره و چشمانی درشت و تیره است که همین امر قوم لر را به راحتی قابل تشخیص می‌کند.
لباس‌های محلی طایفه لر نیز یکی از نمادهای فرهنگی طوایف لر است که شامل لباس‌های رنگارنگ و طرح‌دار می‌شود. این ویژگی‌ها در اکثر طایفه‌های لر قابل مشاهده است و به عنوان نشانه‌هایی از اصالت و قدمت قوم لر محسوب میشوند.
زبان و ادبیات طایفه لر
زبان مردم لر یکی از شاخه‌های زبان‌های ایرانی غربی است که دارای گویش‌های متعددی از جمله لری بختیاری، لری خرم‌آبادی، لری مینجایی و لکی است. این زبان با وجود تفاوت‌های گویشی، همگی دارای ریشه‌های مشترکی هستند و نشان‌دهنده تاریخچه‌ای مشترک و فرهنگ غنی قوم لر هستند. بیشتر زبان‌شناسان لری را یک گویش و نه زبان می‌دانند. برای مثال قوم ترک دارای زبان‌های مختلفی از جمله آذری، ترکمنی، قشقایی و خلجی است اما برای مردم لر تنها تفاوتی در گویش آنها از لرستانی تا بختیاری قائل شده‌اند. برای آشنایی بیشتر با قوم ترک اینجا کلیک کنید.
ادبیات مردم لر نیز بخش مهمی از فرهنگ آنها را تشکیل می‌دهد. اشعار، داستان‌ها و ضرب‌المثل‌های لری، نشان‌دهنده غنای فرهنگی و هنری این قوم هستند. بسیاری از این آثار به صورت شفاهی نسل به نسل منتقل شده‌اند و نقش مهمی در حفظ هویت فرهنگی مردم لر داشته‌اند.
مثالی از یک ضرب‌المثل لری:
«قاد وقومل كيسل سی قاصدی خوه» به معنای:
پروپای لاك پشت واسه پستچی شدن خوبه!
یعنی كسی رو پی كاری بفرستی كه به درد اون كار نخوره!
هنر و موسیقی مردم لر
موسیقی قوم لر یکی از بخش‌های برجسته فرهنگ مردم لر است. موسیقی لری با سازهای خاصی مانند کمانچه، تنبور، دهل و سرنا نواخته می‌شود و دارای نواهای خاص و ریتم‌های پرانرژی است. رقص‌های محلی نیز بخش دیگری از هنر طایفه لر را تشکیل می‌دهند که معمولا به همراه موسیقی لری اجرا میشوند و شامل حرکات گروهی و هماهنگ است.
آداب و رسوم قوم لر
آداب و رسوم لرها در مراسم‌های مختلفی مانند عروسی، عزاداری، نوروز و سایر جشن‌ها به نمایش گذاشته می‌شود. این آداب و رسوم نشان‌دهنده پیوند عمیق مردم لر با تاریخ و فرهنگ کهن ایرانی است.
یکی از معروف‌ترین آداب و رسوم لرها در مراسم سوگواری، گل‌مالی است. گل‌مالی از نظر تاریخی به آیین‌های پیش از اسلام برمی‌گردد و به تدریج با گذر زمان و با ورود اسلام به ایران، مفاهیم دینی و فرهنگی جدیدی به آن افزوده شده است. در باور مردم لر ایران، گِل نمادی از خاک کربلاست که در مراسم عاشورا افراد آن را به سر و بدن خود می‌مالند.
برای مطالعه و آشنایی بیشتر آداب و رسوم سایر اقوام ایرانی اینجا کلیک کنید.
غذاهای قوم لر
غذاهای مردم لر به دلیل استفاده از مواد طبیعی و سنتی، دارای طعم بی‌نظیری هستند. یکی از غذاهای محبوب و سنتی لرستان آش ترخینه است. این آش به دلیل استفاده از حبوبات، سبزیجات و ترخینه، غذایی بسیار مقوی و مغذی است و در فصول سرد سال، به‌ویژه در زمستان، مصرف می‌شود.
دیگر غذاهای قوم لر عبارتند از:
- شله ماش
- سغدو
- زیربرنجی
- جگروز
- کباب بروجردی
- آش لخشک
- خورش قلیه ترش
- گوله ریزه
پوشش قوم لر بختیاری
شاید بیشترین پوشش قوم لر که به چشم ما خورده است مربوط به مردم لر بختیاری است. جامه‌ای سفید با خطوطی سیاه که در ادامه برخی از بخش‌های این پوشش را بیشتر توضیح می‌دهیم.
چوقا یا چوخا، به عنوان یکی از بالاپوش‌های مردانه قوم بختیاری، از نخ‌های نازکی که از پشم گوسفند بافته می‌شود، تشکیل شده است. این پیراهن برای محافل رسمی و روزهای خاص به کار می‌رود و بدن را از شانه‌ها تا حدود زانو می‌پوشاند.
در تابستان، مردان زیر چوقا پیراهن و در زمستان، کت یا لباس گرم می‌پوشند که انتخاب جنس و رنگ آن به سن، سال و وضعیت اجتماعی شخص بستگی دارد. در گذشته، قبا بالاپوشی رسمی برای بختیاری‌ها بود، اما در قرن ۱۳۰۰ شمسی، زنی خوش ذوق از اهالی آبادی بختیاری‌نشین لیوس، چوقایی با طرح نقش و خطوط عمودی سیاه و سفید بافت و به عنوان پیشکش به خان سالار شجاع پسرعموی علیمردان خان ممصالح چهارلنگ هدیه داد. این چوقا سپس به چوقای سالاری شهرت یافت و به عنوان لباس رسمی بختیاری‌ها جایگزین قبا شد.
شلوار دبیت، که از پارچه دبیت ساخته می‌شود، شلواری مشکی است که مردان بختیاری به همراه چوقا یا کت می‌پوشند. از شال، که یک پارچه سفید است نیز به جای کمربند دور کمر می‌بندند تا شلوار دبیت را نگه دارد و به لباس زیبایی و جلوه فرهنگی خاصی می‌بخشد.
مراسم عروسی لرها
مراسم عروسی در میان مردم لر ایران دارای آیین‌ها و سنت‌های خاصی است که به نوعی نماد پیوند اجتماعی و فرهنگی در این جامعه محسوب می‌شود. از جمله این آیین‌ها می‌توان به مراسم حنابندان اشاره کرد که با اجرای موسیقی و رقص‌های محلی همراه است.
مراسم عزاداری
مراسم عزاداری در فرهنگ مردم لر نیز دارای اهمیت زیادی است. این مراسم‌ها معمولا با نواهای حزین و شعرهای سوگواری برگزار می‌شود و نشان‌دهنده همدردی و همبستگی اجتماعی در میان قوم لر است. این مراسم با احترام به فرد فوت شده و با هدف تسکین بازماندگان برگزار می‌شود. یکی از بخش‌های مهم مراسم عزاداری قوم لر چمر است. چمر نوعی مراسم خاکسپاری است که در آن مردان لر با لباس‌های سیاه و دستمال‌هایی که بر سر بسته‌اند، به صورت صفوف منظم به سمت قبرستان حرکت می‌کنند.
در این مسیر، اشعاری حزن‌انگیز توسط یک یا چند نفر خوانده می‌شود که به آن چمری می‌گویند. این اشعار در وصف متوفی و با تاکید بر فقدان او سروده میشوند. در طول مراسم، برخی از مردان با یکدیگر به صورت نمادین می‌جنگند یا به زمین می‌افتند که این حرکات نمادی از درد و اندوه عمیق آنان است.
پس از دفن، مراسم سوم، هفتم و چهلم فرد فوت شده برگزار می‌شود. در پایان، باید گفت که مراسم عزاداری قوم لر، علاوه بر جنبه‌های مذهبی و معنوی، به نوعی پیوندهای اجتماعی و خانوادگی را نیز تقویت می‌کند و به بازماندگان کمک می‌کند تا با اندوه و فقدان عزیزانشان کنار بیایند.
ویژگی‌های نژادی و اجتماعی مردم لر
مردم لر از نظر نژادی به آریایی‌ها تعلق دارند و از این نظر با سایر اقوام ایرانی همبستگی دارند. نژاد مردم لر مجموعه‌ای از اقوام آریایی و نیز اقوامی است که قبل از آریایی‌ها در ایران زندگی می‌کردند، از جمله عیلامی‌ها، کاسیها و لولوبی‌ها.
بر اساس شواهد باستان‌شناسی، برخی از تاریخ‌نگاران لرها را به عنوان باقیمانده‌هایی از عیلامی‌های باستان می‌شناسند که زبان آنها پس از تهاجم آریایی‌ها تغییر کرد. مردم فارس هم از بازماندگان تمدن ایلامی (عیلامی) و آریایی هستند؛ برای آشنایی با فارس ها کلیک کنید.
هینتس عیلامی‌های باستان را به عنوان اجداد لرهای امروزی ذکر کرده است و به اشیای فلزی باقی‌مانده در منطقه لرستان اشاره دارد. پژوهش‌گران هنر، مفرغ‌های لرستان را نمونه‌ای از تمدن بزرگ می‌دانند. جرج کامرون نیز معتقد است که سرزمین پدری هخامنشیان، که به نام پارسوا شناخته می‌شد، با بخش‌هایی از جنوب لرستان امروزی که جزء سرزمین لرها است، تطابق دارد.
آزمایش دی ان ای نژاد در ایران با بررسی اطلاعات ژنتیکی موجود در نمونه بزاق هر فرد به اطلاعات جالبی درباره اصالت ژنتیکی او از جمله درصد ملیتی و مسیر مهاجرتی پدری و مادری و همچنین میزان شباهت به نئاندرتال‌ها دست می‌یابد. با تکمیل فرم مشاوره رایگان، کارشناسان ما با شما تماس خواهند گرفت تا اطلاعات بیشتری در خصوص این آزمایش در اختیارتان قرار دهند.
معماری و مسکن در میان قوم لر
معماری سنتی قوم لر نیز بخشی از هویت فرهنگی این قوم است. خانه‌های سنتی عشایر لر معمولا از سنگ و چوب ساخته میشوند و دارای طراحی‌های خاصی از جمله خانه‌های سنتی مثل خانه‌های تیمچه‌ای است که به طور ویژه با محیط طبیعی و جغرافیایی آنها سازگار است. استفاده از مصالح بومی و طراحی‌های هوشمندانه، نشان‌دهنده دانش فنی و هنری بالای مردم لر در زمینه معماری است.
اقتصاد و معیشت مردم لر
اقتصاد مردم لر عمدتا بر پایه کشاورزی، دامداری و صنایع دستی استوار است. کشاورزی و دامداری به عنوان دو شغل اصلی قوم لر، نقش مهمی در تامین معیشت و اقتصاد این قوم دارند. صنایع دستی نیز به عنوان یکی از منابع درآمدی انواع طایفه لر، شامل بافت قالی، گلیم، جاجیم و تولیدات چوبی است که نشان‌دهنده مهارت‌های فنی و هنری این قوم است.
جمع‌بندی
قوم لر با تاریخچه‌ای کهن و فرهنگی غنی، یکی از مهم‌ترین و اصیل‌ترین اقوام ایرانی است که نقش مهمی در تاریخ و فرهنگ ایران داشته است. طایفه‌های مختلف این قوم هر کدام با ویژگی‌ها و فرهنگ‌های خاص خود، بخش مهمی از هویت ملی ایران را تشکیل می‌دهند.
بررسی زندگی، آداب و رسوم، زبان و هنر مردم لر، نه تنها نشان‌دهنده غنای فرهنگی این قوم است، بلکه اهمیت حفظ و گسترش این میراث ارزشمند را نیز به خوبی بیان می‌کند. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره آزمایش نیاکان AncestryX و آشنایی بیشتر با اجداد و نیاکان خود می‌توانید مشاوره ژنتیک رایگان دریافت کنید.
منابع
کتاب:
https://www.iranicaonline.org/articles/lori-language-ii
https://www.britannica.com/topic/Lur-people
https://www.culturalsurvival.org/publications/cultural-survival-quarterly/lurs-iran
https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%D9%84%D8%B1
https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D9%82%D9%88%D9%85_%D9%84%D8%B1
تفاوت لر و بختیاری چیست؟
مردم لر در غرب و جنوب غربی ایران، عمدتا در استان های لرستان، خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری و فارس سکونت دارند. بختیاری‌ها یکی از ایل‌های بزرگ قوم لر هستند که در استان‌های چهارمحال و بختیاری، خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد پراکنده هستند. علی رغم وجود تفاوت‌های زبانی و فرهنگی میان این دو قوم لر اما اتحاد و همبستگی میان آنها مثال زدنی است.
لر بزرگ به چه لرهایی گفته می‌شود؟
لر بزرگ یک نام تاریخی برای مردم لر مناطقی از ایران است که شامل بختیاری، کهگیلویه، بویراحمد، چرام، ممسنی و لیراوی می‌شود. لرستان نیز به معنای سکونتگاه مردم لر، نام منطقه‌ای در جنوب غربی ایران است. این منطقه از غرب به مناطقی از عراق، از شمال به نهاوند و هرسین، از شرق به رودخانه سزار و همچنین سده (اقلید) و از جنوب به خوزستان محدود می‌شود.
قدمت قوم لر چند سال است؟
نخستین ساکنین لرستان، که به عنوان کاسیها شناخته میشوند، شهر بابل را فتح کرده و در بازه زمانی ۱۶۵۰ تا ۱۷۵۰ پیش از میلاد، حکومتی بر بابل داشتند.
