اقوام ایرانی شامل کدام قومیت ها می شوند؟

اقوام ایرانی، هسته اصلی جامعه ایرانی و چشم انداز فرهنگی، پویایی سیاسی و هویت فردی را شکل می‌دهند. ایران یک کشور چند قومیتی است که در آن فارس‌ها بزرگترین گروه قومی را تشکیل می‌دهند، پس از آن آذری‌ها، کردها، عرب‌ها، لرها و بلوچ‌ها قرار دارند.

هر یک از قومیت های ایران زبان، سنت و آداب و رسوم خاص خود را دارند که به بافت فرهنگی غنی کشور کمک می‌کند. اقوام ایران ساکن سرزمینی با قدمتی هزاران ساله هستند. کشوری که از اقوام متنوع تشکیل شده است. هر یک از این اقوام، فرهنگ، آداب و رسوم، زبان و گویش خاص خود را دارند.

در این مطلب، به معرفی مردمان ایرانی، جمعیت اقوام ایرانی تبار و فرهنگ آن‌ها می‌پردازیم.

منظور از قومیت در تعریف اقوام ملل چیست؟

قومیت یک مفهوم اجتماعی است که به هویت با گروهی از مردم اشاره دارد که فرهنگ، دین، زبان یا موارد مشابه مشترک و متمایز دارند.

گروه‌های قومی معمولا با ترکیبی از میراث فرهنگی مشترک، تبار، تاریخ، سرزمین مادری، زبان، گویش، دین، اساطیر، فرهنگ عامه، آداب و رسوم، غذا، سبک لباس، هنر یا ظاهر فیزیکی تعریف می‌شوند.

قومیت یک مفهوم پیچیده و پویا است و هیچ تعریف واحدی برای آن وجود ندارد که به طور جهانی پذیرفته شده باشد. با این حال، اکثر دانشمندان بر این عقیده اند که قومیت یک ساخت اجتماعی است که بر اساس هویت فرهنگی مشترک بنا شده است.

هاپلوگروپ اقوام و دودمان شما چیست؟

این بدان معناست که قومیت توسط عوامل بیولوژیکی مانند نژاد تعیین نمی‌شود، بلکه توسط عوامل اجتماعی مانند فرهنگ، زبان و دین تعیین می‌شود. قومیت مهم است زیرا می‌تواند حس هویت و تعلق ما را شکل دهد. همچنین می‌تواند بر تجربیات ما از تبعیض و تعصب تاثیر بگذارد. درک قومیت برای ترویج عدالت اجتماعی و برابری ضروری است.

اقوام ایرانی؛ تقسیم بندی قومی ایران

ایران کشوری با اقوامی غنی و متنوع است که میزبان گروه‌های مختلفی با سنت‌های فرهنگی و زبان‌های متمایز است. در حالی که اقوام فارسی زبان حدود 65 درصد یعنی اکثریت از جمعیت ایران را تشکیل می‌دهند، گروه‌های قومی متعدد دیگری نیز به چشم‌انداز فرهنگی پر جنب و جوش کشور کمک می‌کنند.

فارس‌ها

فارس‌ها، بزرگ‌ترین گروه اقوام آریایی، از نوادگان مردمان ایرانی باستان هستند و به میراث فرهنگی غنی خود، از جمله ادبیات، هنر و معماری فارسی معروف هستند.

آذربایجانی‌ها

آذربایجانی‌ها که حدود 16 درصد از جمعیت مردمان ایرانی را تشکیل می‌دهند، بزرگ‌ترین گروه قومی در ایران، ترک‌زبان هستند. آن‌ها عمدتا در مناطق شمال غربی کشور سکونت دارند و به ترکی آذربایجانی صحبت می‌کنند، زبانی که به ترکی استانبولی نزدیک است.

قوم هونزا را چقدر می شناسید؟ قومی که به عمر طولانی شهرت دارند! برای مطالعه بیشتر کلیک کنید.

لباس قوم ترک ایران

لباس های سنتی ترک‌ها به خاطر رنگ‌های شاد، گلدوزی‌های پیچیده و لباس‌های پرچین شناخته می‌شود. جامه سنتی مردان و زنان ترک از منطقه به منطقه متفاوت است، اما برخی از عناصر آن مشترک است.

پوشش مردان ترک

پوشش سنتی مردان ترک معمولاً شامل موارد زیر است:

• کُینک: پیراهن بلند و گشاد.
• چاقشیر: شلوار گشاد.
• یالیق: جلیقه بدون آستین.
• باشلیق: کلاه سنتی.
• کمر: شال پهن که دور کمر بسته می‌شود.

البسه زنان قوم ترک

لباس سنتی زنان ترک معمولاً شامل موارد زیر است:

• روسری: روسری.
• لباس: لباس بلند و پرچین.
• یالیق: جلیقه بدون آستین.
• کمر: شال پهن که دور کمر بسته می‌شود.

غذاهای معروف قوم ترک ایران

آشپزی مردم ترک، این قوم بزرگ از اقوام ایرانی تبار، تحت تأثیر میراث آن‌ها، همچنین آشپزی فارسی و همسایه‌ها قرار دارد. این غذا به خاطر استفاده از مواد اولیه تازه و فصلی، طعم‌های دلچسب و غذاهای متنوع شناخته می‌شود.

برخی از غذاهای محبوب عبارتند از:

• پیتی: خورشی که با گوشت گوسفند، نخود و سبزیجات درست می‌شود.
• لاونگی: غذای برنجی با مرغ، ماهی یا سبزیجات، که با ماست و ادویه‌جات پخته می‌شود و مخصوص ترک زبان‌های شمال ایران است.
• کوفته: مخلوطی از گوشت، برنج و سبزیجات.
• باقلوا: شیرینی شیرینی که از لایه‌های خمیر فیلو، آجیل و عسل درست می‌شود.

کردها

 کردها که حدود 7 تا 10 درصد از جمعیت اقوام ایرانی را تشکیل می‌دهند، یک گروه قومی هندو-اروپایی با هویت فرهنگی متمایز هستند. آن‌ها در مناطق کوهستانی غرب و شمال ایران زندگی می‌کنند و به زبان‌های کردی صحبت می‌کنند.

فرهنگ کرد، فرهنگی غنی و متنوع از اقوام آریایی است و دارای زبان، موسیقی و سنت‌های خود است. زبان کردی توسط بیش از ۳۰ میلیون نفر در سراسر جهان صحبت می‌شود و به سه گویش اصلی تقسیم می‌شود:

• کردی سورانی
• کردی هورامی
• کردی زازاکی

موسیقی کردی با استفاده از سازهای سنتی مانند دهل و دف مشخص می‌شود. سنت‌های کردی ریشه عمیقی در خانواده، جامعه و مهمان‌نوازی دارند.

زبان کردی توسط بیش از ۳۰ میلیون نفر در سراسر جهان صحبت می‌شود و زبان اصلی ارتباطی میان مردم کرد ایران است. این زبان به سه گویش اصلی تقسیم می‌شود: کردی سورانی، کردی هورامی و کردی زازاکی. کردی سورانی گویش رایج‌تری در ایران است.

پوشش قوم کرد ایران

لباس کردی بیشتر به خاطر رنگ‌های شاد، طرح‌های پیچیده و پارچه‌های سنتی شناخته می‌شود. لباس سنتی مردان و زنان کرد از منطقه به منطقه متفاوت است، اما برخی از عناصر آن مشترک است.

البسه مردان کرد

لباس سنتی مردان کرد معمولاً شامل موارد زیر است:

• دیکن: پیراهن بلند و گشاد.
• راناک: شلوار گشاد.
• کلاوا کردی: کلاه سنتی کردی.
• شال: شال پهن که دور کمر بسته می‌شود.

البسه زنان قوم کرد ایران

لباس سنتی زنان کرد معمولاً شامل موارد زیر است:

• کلاوا زنانی: کلاه سنتی کردی.
• دشمه‌شیک: لباس بلند و پرچین.
• کمر: شال پهن که دور کمر بسته می‌شود.

غذاهای معروف قوم کرد ایران

آشپزی کردی غنی و متنوع است، که بازتاب جغرافیای متنوع منطقه و تأثیرات فرهنگی آن است. برخی از محبوب‌ترین غذاهای کردی عبارتند از:

• دلمه: برگ انگور که معمولاً با برنج، سبزیجات و ادویه‌جات پر می‌شود.
• کلانه: یک نان محلی و خوشمزه است که با دوغ محلی سرو می‌شود.
• قایرمه: کنگر سوخاری شده است.

لرها

لرها که حدود 6 درصد از جمعیت را تشکیل می‌دهند، یک گروه قومی ایرانی هستند که عمدتا در غرب و جنوب غربی ایران متمرکز هستند. آن‌ها به لری، گویش ایرانی نزدیک به فارسی صحبت می‌کنند.

لرها مردمی با افتخار و مهمان نواز با میراث فرهنگی غنی هستند. آن‌ها به حس قوی جامعه و عشق خود به موسیقی، رقص و داستان سرایی شهرت دارند. لرها تاریخچه طولانی کوچ نشینی دارند و فرهنگ آن‌ها عمیقاً با زمین و طبیعت گره خورده است.

لباس قوم لر ایران

لباس سنتی قوم لر رنگارنگ است و بازتاب محیط کوهستانی منطقه است. مردان معمولاً یک پیراهن بلند به نام «جومه» و شلوار می پوشند. «سرون» نیز نام چارقدی است که زنان لر به سر خود می‌بندند. یکی از معروف‌ترین انواع سرون، «گلونی» نام دارد.

غذاهای معروف قوم لر

غذاهای لری یکی از غذاهای خوشمزه جمعیت اقوام ایرانی است و به شدت تحت تأثیر تولیدات کشاورزی منطقه قرار دارد. برخی از محبوب ترین غذاهای لری عبارتند از:

• شامی لری: شامل گوشت، رب ترش، سبزیجات 
• حلیم: فرنی ای از گندم، عدس و گوشت.
• ترخینه: آش معروف لری و پخته شده با گندم و سبزیجات مخصوص و دوغ.

غذاهای لری معمولاً روی اجاق سر باز پخته می‌شود و اغلب با نان تازه و ماست سرو می شود.

مازندرانی‌ها و گیلکی‌ها

مازندرانی‌ها و گیلکی‌ها که هر کدام حدود 3 درصد از جمعیت را تشکیل می‌دهند، گروه‌های قومی ایرانی هستند که در سواحل شمالی دریای خزر سکونت دارند. آن‌ها به ترتیب به زبان‌های مازندرانی و گیلکی صحبت می‌کنند.

لباس اقوام شمال ایران

لباس زنان گیلک شامل یک روسری (دستمال) و یک لچک (پوشش زیر روسری) است. زنان گیلک همچنین یک پیرهن زیبای رنگارنگ به تن می‌کنند که در گویش تالشی، شسی و در شرق و منطقه تالش، پیرهن و جمه نامیده می‌شود.

غذاهای معروف شمال

غذاهای شمالی نیاز به یک متن مفصل جداگانه دارد و در یک یا چند پاراگراف به تنهایی جا نمی‌شود اما برخی از معروف‌ترین غذاهای شمالی عبارتند از:

• باقالی قاتوق: مخلوطی ساده اما دلچسب از تخم مرغ، لوبیای محلی، سیر و شوید است.
• خورش اناربیج: ترکیبی از رب انار، گوشت چرخ شده و آبغوره و گردو و سبزی مخصوص.
• کاله کباب (بادنجان شکم پر): بادنجان پر شده از مخلوط گوشت قرمز و سیر و سبزیجات مخصوص.
• خورش واویشکا: مخلوطی از گوشت چرخکرده، گوجه، سیر و تخم مرغ و سیب زمینی سرخ شده است.
• خورش ترش واش: مخلوطی از مرغ محلی یا اردک به همراه سبزی ترش واش است.

عرب‌ها

عرب‌ها که حدود 2 درصد از جمعیت اقوام ایرانی را تشکیل می‌دهند، عمدتا در استان خوزستان در جنوب غربی متمرکز هستند. آن‌ها به زبان عربی صحبت می‌کنند و دارای میراث فرهنگی عربی قوی هستند.

غذای قوم عرب ایران

• قلیه ماهی: ترکیبی از ماهی خوش طعم جنوب و سبزی مخصوص است.
• فلافل: یک ساندویچ لذیذ از ترکیب نخود، سبزیجات مخصوص و ادویه‌های جنوبی است.
• سمبوسه: ترکیبی از گوشت چرخ شده، سیب زمینی و سبزی و ادویه‌جات مخصوص در پوششی از نان مثلثی سرخ شده.
• کبه: مخلوطی خوش طعم از برنج، گوشت، گردو، پیاز و زعفران است.

لباس اعراب ایران

زنان عرب ایران معمولا از یک «شیله» که یک روسری سیاه بلند است به همراه چادر مشکی استفاده می‌کنند.

مردان عرب نیز، از دشداشه (پیراهنی بلند و سفید رنگ)، چفیه (روسری سفید و مشکی رنگ)، بشت (روپوشی ابریشمی که در فصل سرما بر روی دشداشه می‌پوشند) و عقال (حلقه‌ای سنگین و مشکی رنگ که روی چفیه می‌گذارند) در پوشش خود استفاده می‌کنند.

بلوچ‌ها

بلوچ‌ها که حدود 2 درصد از جمعیت را تشکیل می‌دهند، یک گروه قومی ایرانی هستند که در جنوب شرقی ایران زندگی می‌کنند. آن‌ها به بلوچی، زبان هندو-ایرانی صحبت می‌کنند.

لباس قوم بلوچ ایران

لباس زنان بلوچ از پیراهنی بلند همراه با شلوار تشکیل شده است که هردو آن‌ها سوزن‌دوزی شده و رنگارنگ هستند. این لباس زیبا با یک روسری حریر بلند نیز همراه است. لباس مردان بلوچ نیز یک پیراهن غالبا سفید یا شیری رنگ بلند با نام «کرته» یا «چارتکه» است.

غذاهای معروف سیستان و بلوچستان ایران – قوم بوچ

• کشک زرد (کشک سیستانی): ترکیبی از ادویه زردچوبه بلغور گندم.
• تباهگ: گوشت خشک و برنج
• دوغ پا: خورشی از لپه، پیاز و ادویه که با دوغ پخته می‌شود.

ترکمن‌ها

ترکمن‌ها که حدود 2 درصد از جمعیت را تشکیل می‌دهند، یک گروه قومی ترک‌زبان از مردمان ایرانی هستند که در شمال شرقی ایران سکونت دارند. آن‌ها به ترکمنی صحبت می‌کنند، زبانی که به ترکی استانبولی نزدیک است.

لباس اقوام ترکمن

شاید به جرات بتوان لباس زنان ترکمن ایران با نام «چاشو» را یکی از زیباترین و شادترین پوشش زنان ایرانی دانست. 

لباس مردان ترکمن نیز شامل «دون» و «چاکمن» که هردو کمی از کت بلندتر هستند می‌شود. کلاه مردان ترکمن «تلپک» که غالبا از جنس پوست گوسفند است و یکی از معروف‌ترین کلاه‌های اقوام ایرانی است.

غذای معروف ترکمن‌ها

چکدرمه: از میان غذاهای متنوع مردمان ایرانی، چکدرمه که پلویی شامل برنج، رب گوجه، گوشت گوسفندی چرخ شده و پیاز است، یکی از معروف‌ترین غذاهای قوم ترکمن است.

قوم، طایفه و ایل

در این بخش به تعریف قوم، طایفه و ایل میپردازیم و تفاوت های آن ها را بررسی می کنیم:

قوم

گروهی از انسان‌ها هستند که اعضای آن، ویژگی‌های نیایی و اصل و نسبی یکسانی دارند. گروه‌های مختلف یک قوم، دارای اشتراکات زبانی، فرهنگی، رفتاری و مذهبی هستند. 

ایل و طایفه

به اقوامی که دارای ارتباط خونی و خانوادگی هستند، طایفه گفته می‌شود. به عبارتی، یک قوم تنها زمانی قبیله نام می‌گیرد که میان تمام اعضای آن یک رابطه خونی- خانوادگی برقرار باشد و نیاکان آن‌ها یکی است. طایفه‌ها غالبا تمایل به ازدواج فامیلی یا درون همسری (به معنای انتخاب همسر، فقط از میان یک گروه اجتماعی خاص است. 

در هر قوم، به طور معمول، یک طایفه معمولا شامل ویژگی‌هایی مجزا و خاص به خود، نسبت به سایر طوایف آن قوم است. اگرچه تعریف دقیق و واحدی از ایل وجود ندارد اما غالبا یک ایل، مجموعه‌ای از طوایف است که در یک قلمرو مشخص و واحد زندگی می‌کنند. عشایر کی از معروف‌ترین ایل‌های ایرانی هستند.

قبیله

در ایران، به اجتماع چند ایل، متشکل از افرادی هم زبان و هم نژاد و از یک ریشه تاریخی مشترک، قبیله گفته می‌شود. از سوی دیگر شاید اینطور بتوان گفت که قبیله‌ها همان خانواده‌هایی با اجداد مشترک هستند، از جمله قبیله کرد، ترک، لر و…

ژنتیک اقوام ایرانی

مطالعه ژنتیک مردم ایران بینش‌های ارزشمندی در مورد منشاء متنوع، الگوهای مهاجرت و سازگاری آن‌ها با شرایط مختلف محیطی ارائه کرده است.

محققان برای کشف گستره ژنتیکی جمعیت ایران از طیف وسیعی از روش‌های پیشرفته استفاده می‌کنند که هر کدام دیدگاه‌های منحصر به فردی در مورد میراث ژنتیکی آن‌ها ارائه می‌دهند.

نتایج مطالعات ژنتیک اقوام ایرانی در حال

یکی از یافته‌های کلیدی مطالعات ژنتیکی این است که ایرانیان دارای تنوع ژنتیکی قابل توجهی هستند که نشان دهنده میراث فرهنگی غنی و تاریخ طولانی تعامل آن‌ها با جمعیت‌های همسایه است. این تنوع در توزیع نشانگرهای ژنتیکی مانند پلی مورفیسم تک نوکلئوتیدی (SNP) مشهود است که الگوهای متمایز در بین گروه‌های قومی مختلف ایرانی نشان می‌دهد.

مطالعات ژنتیکی همچنین منشأ مردم ایران را روشن کرده است و تبار آن‌ها را به مهاجرت‌های باستانی از استپ‌های اوراسیا و تعامل با جمعیت‌های همسایه در بین‌النهرین، قفقاز و آسیای مرکزی ردیابی می‌کند.

این مطالعات امضاهای ژنتیکی را شناسایی کرده‌اند که جمعیت‌های ایرانی را به گروه‌های اجدادی مختلف مرتبط می‌کند و درک واضح‌تری از تاریخ تکاملی پیچیده آن‌ها ارائه می‌دهد. علاوه بر این، مطالعات ژنتیکی سازگاری‌های جمعیت ایرانی با شرایط مختلف محیطی را نشان داده است.

به عنوان مثال، مطالعات واریانت‌های ژنتیکی مرتبط با سازگاری ارتفاع بالا در جمعیت‌های ساکن در مناطق کوهستانی ایران را شناسایی کرده‌اند. این سازگاری‌ها مردم ایران را قادر ساخته‌اند تا در محیط‌های متنوعی رشد کنند و به تاب‌آوری و بقای آن‌ها در طول هزاره‌ها کمک کنند.

نتایج مطالعات ژنتیک اقوام ایرانی در آینده

علاوه بر درک گذشته، مطالعات ژنتیکی همچنین بینش‌هایی را در مورد حال و آینده مردم ایران ارائه می‌دهند. محققان در حال بررسی پایه ژنتیکی شرایط مختلف سلامتی، از جمله بیماری‌های عفونی، بیماری‌های قلبی عروقی و اختلالات ژنتیکی در جمعیت‌های ایرانی هستند. هدف از این مطالعات شناسایی عوامل خطر ژنتیکی و توسعه استراتژی‌های پیشگیری و درمان هدفمند است.

به طور کلی، مطالعات ژنتیکی مردم ایران بینش‌های ارزشمندی در مورد منشأ، الگوهای مهاجرتی، سازگاری‌ها و آمادگی‌های ژنتیکی آنها برای ویژگی‌های مختلف ارائه داده است.

این مطالعات به درک عمیق‌تر از تنوع زیستی و تاب‌آوری جمعیت‌های ایرانی کمک می‌کنند و پیامدهایی برای مراقبت‌های بهداشتی، ردیابی تبار و ژنتیک حفاظتی دارند.

جمع‌بندی

ایران سرزمینی با تنوع قومی غنی است که جمعیتی با پیشینه‌های فرهنگی و زبانی متنوع را در خود جای داده است. در حالی که فارسی‌ها گروه اکثریت را تشکیل می‌دهند و حدود 65 درصد از جمعیت را تشکیل می‌دهند، گروه‌های قومی متعدد دیگری نیز به طراوت این کشور کمک می‌کنند.

انتظار می‌رود جمعیت ایران در سال‌های آینده همچنان به رشد خود ادامه دهد، اما نرخ رشد احتمالا کند خواهد شد. این امر به دلیل عوامل مختلفی از جمله کاهش نرخ باروری، افزایش شهرنشینی و چالش‌های اقتصادی است. با وجود این چالش‌ها، انتظار می‌رود ایران همچنان کشور پرجمعیت با اقتصاد قوی و میراث فرهنگی غنی باقی بماند.