مردمان ترک شامل ترک های ایران، قومیتی بزرگ (حدود 197 میلیون نفر در سراسر جهان) و با فرهنگ غنی هستند که در کشورهای مختلفی از شرق آسیا تا مرکز، غرب و حتی قسمت‌هایی از اروپا زندگی می‌کنند.
تمامی جمعیت‌های ترک دارای نژاد یکسانی نیستند، بلکه هویت مشترک‌شان زبانی است.
در ایران هم که یکی از مهم‌ترین کشورهای میزبان قوم ترک است، دسته‌های مختلف ترک زبان در استان‌های آذربایجان غربی و شرقی، اردبیل، خراسان، گلستان، زنجان، گیلان، مرکزی، قزوین و … زندگی می‌کنند.
در این مقاله می‌خواهیم بیشتر با اقوام مردم ترک آشنا شویم.
مردم ترک چه زمانی وارد ایران شدند؟
جامعه ایران به لحاظ فرهنگی، متنوع است. یکی از قومیت‌های مهم و پرجمعیت، قوم ترک است که حدود %18 از کل کشور را تشکیل می‌دهند. اما خاستگاه این مردم از کجاست؟
درباره حضور مردم ترک در ایران نظریات متفاوتی وجود دارد. یکی از پرطرفدارترین تئوری‌ها در این باره مربوط به مهاجرت تدریجی آنها از استپ‌های آسیای مرکزی در قرن هفتم تا یازدهم به داخل فلات ایران است.
اما برخی دسته‌های ترک زبانان در واقع از ترک شدن دیگر اقوام ایرانی تبار مثل سکاها به وجود آمده‌اند که در بخش‌های بعدی مقاله به آن می‌پردازیم.
تاریخچه ترک های ایران
قوم ترک با به قدرت رسیدن سلسله غزنویان در قرن دهم شروع به ایفای نقش در سیاست ایران کردند. پس از آن نیز با حضور سلجوقیان و خوارزمشاهیان قدرت بیشتری یافتند و اختلاط نژادی کامل بین ترک های ایران و باقی قوم‌های ایران صورت گرفت.
یکی دیگر از نقاط پررنگ تاریخ حضور مردم ترک در ایران مربوط به سال 1501 میلادی و روی کار آمدن صفویان است که در طی آن هم تبریز پایتخت و مرکز سیاسی شد و هم رسمی شدن مذهب تشیع، ترکهای ایران (به ویژه آذربایجان) را از سایر ترکان اهل سنت جدا کرد.
از سوی دیگر مرزهای سیاسی امروز ایران تا حد زیادی نتیجه حکومت ترک تبار قاجاریه است. پس اثرات حضور ترک‌ها در ایران تا به امروز پابرجاست و این قومیت، مشارکت سیاسی، فرهنگی و تاریخی عظیمی در ایران داشته‌اند.
اما باز هم سوال پیش می‌آید که وقتی از ترکهای ایران سخن می‌گوییم، دقیقا منظورمان چه کسانی هستند؟ آذری‌ها؟ یا مردمان دیگری نیز در این دسته‌بندی جای می‌گیرند؟
در ترکیب نژادی شما، چند درصد ژن ایرانی؟ ترک؟ و غیره وجود دارد؟ تست نیاکان به شما پاسخ می دهد! برای اطلاعات بیشتر کلیک کنید.
پیشنهاد ویژه: آشنایی با اقوام ایرانی و جمعیت آن ها
تفاوت قوم آذری و ترک
همه آذری‌ها ترک هستند اما همه ترک‌ها، آذری نیستند!
گاهی قوم ترک را معادل با آذربایجانی‌ها در نظر می‌گیرند که درست نیست. به طور کلی، «ترک تبار» به گروهی از مردم اشاره دارد که به زبان‌های ترکی صحبت می‌کنند، در حالی که «آذری» به طور خاص به مردم ترک زبان منطقه آذربایجان ایران اشاره دارد.
زبان ترکی نیز لهجه‌های گوناگونی دارد تا جایی که ممکن است مثلا ترکان خراسان نتوانند به طور کامل متوجه زبان ترکی آذربایجانی شوند!
البته که تمام انواع مختلف ترکی، زیر شاخه‌ی همین زبان قرار می‌گیرند اما به دلیل مهاجرت‌ها و در معرض دیگر اقوام و زبان‌ها بودن، تفاوت‌هایی بین‌شان وجود دارد.
بنابراین، یکی از بهترین راه‌های تقسیم‌بندی مردمان ترک، بررسی کردن توزیع جغرافیایی گویشوران زبان ترکی است.
از این راه می‌توانیم بفهمیم بر اساس نوع زبان ترکی، ریشه هر گروه به کجا بازمی‌گردد و پراکندگی حضور مردم ترک در ایران نیز بهتر مشخص می‌شود.
در بخش بعد با تکیه بر همین اصل، دسته‌های مختلف ترک تبار در ایران را معرفی میکنیم اما توجه داشته باشید که در نهایت، هویت قومی یک مفهوم پیچیده و سیال است که باید در آن ملاحظات هر شخص را در نظر بگیریم.
پس به جای بحث‌های بی‌پایان قومیتی می‌توان از تاریخ و فرهنگ هر قوم بیشتر دانست تا با تنوع زیست اجتماعی انسان‌ها آشنا شویم.
با آزمایش ژنتیک نژاد می‌توانید ببینید ترکیب ملیتی شما شامل کدام کشورها است؟ به کمک آزمایش تبارشناسی اطلاعات جالبی درباره اجداد، ملیت و قومیت خود بدست می‌آورید. برای مطالعه بیشتر درباره این تست کلیک کنید.
شاخه های زبان ترکی در ایران
درباره گویش و لهجه ایرانیان ترک زبان اگر بخواهیم صحبت کنیم؛ باید اینطور در نظر گرفت که لهجه‌های زبان ترکی در ایران شامل:
- ترکی آذربایجانی
آذری‌ها دومین قوم پرجمعیت ایران پس از فارس‌ها هستند که عمده جمعیت‌شان در استان‌های شمال غربی (اردبیل، آذربایجان شرقی و غربی، زنجان) زندگی می‌کنند، اما به دلیل مهاجرت در استان‌های دیگر به ویژه تهران نیز ساکنند.
اجداد آذری‌ها مردمان اوغوز بوده‌اند که از آسیای مرکزی به قفقاز و خاورمیانه مهاجرت کرده‌اند. سلجوقیان و بنیان‌گذاران امپراتوری عثمانی نیز از نوادگان همین قوم بوده‌اند.
- ترکمنی
ترکمنی از شاخه جنوب غربی زبان ترکی است. قوم ترکمن نیز علاوه بر استان‌های گلستان و خراسان شمالی در دیگر کشورها مانند ترکمنستان، افغانستان و عراق زندگی می‌کنند.
ترکمن‌ها حدود 1.5 تا 2 درصد از جمعیت ایران را شامل می‌شوند و خود را از بازماندگان قوم اوغوز می‌دانند که در گذشته کوچ‌نشین بوده‌اند.
شغل سنتی آنها کشاورزی و دامداری است و امروزه یکی از اهرم‌های مهم اقتصادیشان قالیبافی است.
- ترکی قشقایی
قشقایی از زیرشاخه‌های ترکی آذربایجانی است اما گویشوران آن در استان‌های فارس، کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری، اصفهان، یزد، قم و بوشهر زندگی می‌کنند.
قشقایی‌ها هم در قرن یازدهم از آسیای مرکزی وارد ایران شدند. این قوم در گذشته کوچ‌رو بوده‌اند که اکثرا در پی یک‌جانشین کردن ایلات و عشایر، کم کم روستانشین و شهرنشین شدند.
- ترکی خلج
ترکی خلجی زبان اصلی مردمان قوم خَلَج (یا خُلچ) است که ساکن منطقه‌ای موسوم به خلجستان در ۱۶۳ کیلومتری جنوب غربی تهران بین ساوه، قم و اراک هستند.
این زبان که تنها عضو خانواده آرغو زبان‌های ترکی است به شدت فارسیزه شده است و حتی در خطر انقراض کامل قرار دارد.
در نظر بسیاری از پژوهشگران خلج‌ها در اصل قومی فارس یا حتی ایرانی تبار (از سکاها) بوده‌اند که بعدها به واسطه ارتباط با ترکان، کم کم ترک زبان شدند.
- ترکی خراسانی
ترکهای خراسانی به این زبان که از شاخه ترکی اوغوز است، صحبت می‌کنند. آنها معمولا در استان‌های خراسان شمالی، خراسان رضوی، گلستان و بخش‌هایی از سمنان ساکنند.
درباره اجداد آنها نظریات مختلفی وجود دارد. برخی معتقدند که ترکهای خراسان هم از نوادگان ترکان اغوز سلجوقی هستند، در حالی که برخی دیگر ریشه‌ی آنها از ترکیب اویغورها و ترکمانان است.
- ترکی سُنقُری
گویشوران این لهجۀ ترکی ساکن شهرستان سنقر در استان کرمانشاه هستند. ترکی سنقری نیز مانند قشقایی از ترکی آذربایجانی مشتق شده است.
پس دیدیم که دسته‌های مختلفی از مردمان ترک در اکثر استان‌های ایران زندگی می‌کنند که البته اصلی‌ترینشان همان آذری‌ها هستند اما گروه‌های دیگر ترک زبان نیز وجود دارند که به لحاظ جغرافیایی و حتی فرهنگی از آذربایجان متفاوتند.
مطلب پیشنهادی: شجره نامه خود را چگونه پیدا کنیم؟
فرهنگ و سنت قوم ترک
از آن جایی که ترکان در کشورهای مختلف آسیایی و اروپایی زندگی می‌کنند، تحت تاثیر مردمان بسیاری قرار گرفته‌اند و در فرهنگ با یکدیگر تفاوت‌هایی دارند. اما ترکهای ایران تا حد زیادی با خود و سایر اقوام ایرانی شباهت فرهنگی دارند.
دین مردم ترک
در حال حاضر، عمده جمعیت‌های ترک در سراسر دنیا مسلمانند. به جز ترکهای عمدتا شیعه ایران، مردمان جمهوری آذربایجان و درصد اندک علوی‌های ترکیه، باقی سنی مذهب‌اند.
اما هنوز هم یک دسته ترک مسیحی در روسیه زندگی می‌کنند. قوم چوواش (Chuvash people) که در سیبری ساکنند مانند سایر مسیحیان روس، پیرو کلیسای ارتدوکس شرقی هستند.
گروهی دیگر از ترکهای ساکن کشور مولداوی به نام قوم گاگائوز (Gagauz people) نیز مسیحی‌اند.
- در مردم ترک، کدام هاپلوگروه رایج است؟ برای مطالعه روی رایج‌ترین هاپلوگروپ در ترک‌ها کلیک کنید.
پوشش ترک های ایران
باز هم به دلیل گستره‌ی محل زندگی این قوم، در این مقاله تنها به لباس سنتی ترک‌ها در ایران می‌پردازیم. برخی از ترکهای ایران مانند خلج‌ها لباس سنتی ویژه خود را ندارند اما در برخی دیگر مانند ترکمن‌ها پوشیدن همان لباس سنتی هم بین مردان و هم بین زنان هنوز رایج است.
لباس مردان ترکمن:
- دون: بالاپوش ردا مانند که نوارهای سوزن‌دوزی شده دارد.
- قوشاق: شالی که همچون کمربند روی دون می‌بندند.
- بالاق: شلوار ساده‌ای که جوانان رنگ تیره و سالمندان سفیدش را می‌پوشند.
- تلپک: کلاهی از پوست گوسفند.
- چکمه: چکمه‌های چرمی را مردان ترکمن عمدتا برای سوارکاری استفاده می‌کنند.
لباس زنان ترکمن:
- کوینک: تن‌پوش ابریشمیِ قرمز رنگ با سرآستین‌های سوزن‌دوزی.
- قوشاق: کمربند ابریشمی که به روی پیراهن می‌بندند تا قد آن برای کار کردن کوتاه شود.
- بوروک: کلاهی گرد که با پولک و زیورآلات نقره‌ای تزیین می‌شود.
- توپبی: سربندی که انواع مختلفش نشان از مجرد و یا متاهل بودن زن دارد.
ترکهای آذربایجان هم پوششی مشابه دارند.
لباس مردان آذری:
- کوینک: پیراهن سفید یقه گرد.
- یون بورک: کلاهی از جنس پشم گوسفند که سر را گرم نگه می‌دارد.
لباس زنان آذری:
- کوینک: تن‌پوشی با آستین‌های گشاد از جنس ابریشم.
- چارقد: روسری مربعی شکل برای پوشاندن سر.
- برک: کلاهی که اکثر زنان مدل تزیین شده‌ی آن را استفاده می‌کنند.
موسیقی و رقص ترکی
موسیقی و رقص عضو جدانشدنی از فرهنگ مردم ترک های ایران است. رقص آذربایجانی به لحاظ شکلی شبیه به دیگر رقص‌های قفقازی است و انواع مختلفی هم دارد، مانند:
- شاخسی (یا همان شاه حسین که مخصوص عزاداری است)
- آسما کسمه
- لزگی
- گولمه‌ای
- آستا قاراباغی
موسیقی فولکلور نیز بین گروه‌های مختلف قشقایی، ترکمن، آذری و … بسیار رایج است. یکی از جذاب‌ترین بخش‌های موسیقی ترکی، خواننده‌های بداهه‌خوان به نام «عاشیق» هستند.
عاشیق تصنیف‌هایی را که سینه به سینه به صورت شفاهی بین قوم ترک نقل شده را می‌خواند و گاهی از تجربیات خود و اشعاری که در لحظه به ذهنش می‌رسد نیز بهره می‌گیرد.
این هنر با نواختن سازهایی چون چگور (ساز زهی)، بالابان (ساز بادی) و قاوال (ساز ضربی) همراه است و موسیقی خاص ترکان به شمار می‌رود.
جمع‌بندی قوم ترک ها ایران
ترک های ایران از جنوب تا شمال و از شرق تا غرب ساکنند. همانطور که دیدیم مردم ترک از شرق اروپا تا آسیای مرکزی حضور دارند. این گستردگی باعث شده تا فرهنگ‌ها و سنت‌ها متفاوتی هم بین این قوم در جریان باشند.
پس باید توجه کرد که ترک بودن نوعی هویت زبانی است، یعنی قوم ترک تبار ممکن است به لحاظ نژادی بسیار با یکدیگر متفاوت باشند و نقطه مشترک‌شان زبان ترکی است.
در ایران نیز این اصل صدق می‌کند و ترکهای ایران که وجه اشتراک اصلی‌شان زبان ترکی است، مردمانی سخت‌کوش، غیور و مهمان‌نوازند که بخش مهمی از فرهنگ، تاریخ و سنت ایرانی را شکل داده‌اند.
12 دیدگاه
به محمودخان
ببین عزیزم من ترک خراسان هستم یعنی زبان پدرم ترکی است و پدرم هم خراسانی است ، شباهت‌های ترکی خراسانی با استانبولی خیلی بیشتر از تبریزی است ، نه اینکه بگم استانبولی خیلی چیز شاخیه ولی ریشه ما و استانبولی بیشتر به آسیای مرکزی برمیگرده تا ترکهای تبریز ، اگه به هر کی که زبونش ترکیه بگیم ترک ، درسته خودمون رو به ترکیه نزدیک کرده ایم ولی علم ژنتیکه که باید بگه کی ترکه و کی آذری و کی یونانی
میتونید خودتون رو ترک بدونید ولی علم ژنتیک میگه شما به اون سیستانی شباهت بیشتری دارید تا ابرو گوندش . متاسفانه لفظ ترک خر رو نه به خاطر خدای نکرده نادان بودن ترکهای آذربایجان ، بلکه بخاطر تعصب بیخود داشتن و نپذیرفتن حقیقت بهشون میگن وگرنه کسی به ترک قشقایی یا ترک خراسان ترک خر نمیگه
با سلام
من‌نمیدونم چرا ایرانی جماعت خیلی دوست داره ما ترک ها رو ضعیف نشون بدن، ترک ها رو از هم جدا کنند که جمعبتشون کم نشون بده، ترک ها رو بگن زرد پوستند که برتری خودشون رو نسبت به ما نشون بدن، بگن مت اریایی هستیم شما نیستین، ادری معنی نداره ما همه ترک هستیم، ما قبل از اریایی ها و … در ایران و بومیان اصلی ایران بودیم، ما نگهبانداتش بودیم اصل زرتست ما بودیم، اریایی اصیل مائیم، ما ادربایجانی ها هم سفید پوست تر از خیلی قومیت ها هستیم، هم چشم رنگی هامون بیشتر از سایر قومیت ها هست، هم آدم های بلند قدمون بیشتر از سایر قومبت ها هست، هم موهای لخت و رنگیمون بیشتره، ولی ایرانی جماعت به قول خودشون که ما ترک ها رو جدا از خودشون میدونند میخوان بگن ما اصلمون ترک نیستیم و زبانمون ترکه، نخیر ما تموم رگ و ریشمون ترکه و از هر نظری که فکر کنید نسبت به هیچ قوم ایرانی کم نداریم بلکه بالاتر هم هستیم، بعدش بننده تخقیق مفصلی انجام دادم ۴۰ درصد مردم ایران حداقل ترک تبارند که بخاطر تحقیر شما مثلا ایرانی ها جرات اظهار هویت ندارند چون شما اسم خر روشان گذاشتین، من با افتخار میگویم من ترکم و هوش و ذکاوت و دانایی ام از خیلی ها بیشتره، این همه چرت و پرت ها رو تو جهان مخش نکید که ما ترک ها رو تضعیف کنید برید ببینید بزرگان اروما در مورد ترک ها چی میگن و در مورد بقیه شما ایرانی ها به قول خودتون چی میگن
درود بر شما محمود عزیز
از اینکه نظر خود را با ما به اشتراک گذاشتید متشکریم. باید به این نکته توجه کرد که ترک‌ها همیشه بخشی از ملت بزرگ ایران بوده‌اند و هستند. ترک‌ها در طول تاریخ ایران نقش‌های بسیار مهمی در سیاست، فرهنگ و اقتصاد این سرزمین ایفا کرده‌اند. اشاره به اینکه ترک‌ها را جدا از ‘ایرانی‌ها’ می‌دانید، شاید ناشی از سوءتفاهم‌هایی باشد که متأسفانه در طول زمان به‌وجود آمده است. اما واقعیت این است که ایران خانه مشترک همه اقوام است و ترکهای ایران یکی از ستون‌های اصلی این خانه محسوب می‌شوند.
همه اقوام ایرانی، از ترک‌ها گرفته تا کردها، لرها، بلوچ‌ها و فارس‌ها، در کنار هم به شکل‌گیری هویت ملی ایران کمک کرده‌اند. تفاوت‌های زبانی، فرهنگی و حتی ظاهری میان اقوام مختلف نه تنها دلیلی برای جدایی نیست، بلکه تنوعی است که به زیبایی و قدرت این کشور افزوده است.
در مورد مسائلی که مطرح کردید، مهم است که همه ما به جای تأکید بر تفاوت‌ها، به اشتراکات و پیوندهای تاریخی و فرهنگی میان اقوام مختلف توجه کنیم. ترکهای ایران در کنار دیگر اقوام، همواره در شکل‌گیری تاریخ و تمدن این سرزمین نقش داشته‌اند و بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت ایرانی هستند. امیدواریم این بحث‌ها بتوانند به تقویت اتحاد و احترام متقابل کمک کنند.
هدف ما در این مقاله معرفی بخشی از ویژگی‌ها و تاریخ قوم ترک است، اما به هیچ وجه قصد تضعیف هیچ قومیتی را نداریم. ایران همواره خانه اقوام مختلف بوده و هر قوم و فرهنگی در شکل‌گیری تاریخ و هویت این کشور نقش داشته است. ترکهای ایران، از جمله مردم آذربایجان، همواره با افتخار به هویت و فرهنگ خود زیسته‌اند و در عین حال با دیگر اقوام ایرانی روابط نزدیکی داشته‌اند.
مهم است که به یاد داشته باشیم تنوع ظاهری و فرهنگی در میان اقوام مختلف وجود دارد و این تنوع زیبایی ایران را تشکیل می‌دهد. هیچ قوم یا زبانی در ایران نسبت به دیگری برتری ندارد، بلکه همه در کنار هم، ایران را به کشوری واحد و متنوع تبدیل می‌کنند. ما همچنان تلاش میکنیم تا در مقالات خود بیشتر به تاریخ و ویژگی‌های قوم‌های مختلف بپردازیم و خوشحالیم که شما این بحث‌ها را پیگیری می‌کنید. باز هم از شما برای مشارکت در این بحث تشکر میکنیم.
من دوستی دارم که آزمایش ژنتیک درایران داده بود ولی آزمایش ژنی که بعدا در ترکیه و آذربایجان انجام داده بود فرق می کرد داستان چیه؟
درود بر شما سامان عزیز
بخش هایی از آزمایش ژنتیک تبارشناسی مثل هاپلوگروپ های پدری و مادری و همچنین نئاندرتال ها مارکر های ثابتی دارن و هرجای دنیا که این تست انجام بشه نتایج ثابت خواهد بود ولی بخشی که مربوط به ملیت ها هست متفاوت خواهد بود و این به معنی اشتباه در نتایج شرکت ها نیست بلکه این مربوط به تفاوت در دیتابیس ها و پایگاه های ژنتیکی جمعیتی ست که شرکت ها برای آنالیز دیتاهاشون بکار می‌برند. و بستگی داره که این شرکت ها چه جمعیت هایی رو به‌عنوان رفرنس و منبع خودشون مورد مقایسه قرار داده باشند. یعنی به اندازه ی نمونه ها در اون جمعیت و تقسیم بندی مردمان اون کشور ها بستگی داره. مثلا یک شرکت ایران رو از استان خراسان تا تبریز و از خزر تا خلیج فارس درنظر میگیره و کشور های اطراف مثل افغانستان و پاکستان و.. رو جدا میکنه و درصد ایرانی کم میشه ولی شرکت دیگه ممکنه این کشور هارو هم جزو جمعیت ایران درنظر بگیره و درصد رو بالاتر ببره و این تفاوت ها طبیعی خواهد بود.
درود یزدان بر تمامی هموطنان عزیز 🤍 ضمن عرض ادب باید بگویم من آذری ریشه ام زرتشت بزرگ است که وجب به وجب خاک ایران تاریخ آذری کهن وجود دارد من نه ریشه اغوز موغوز دارم نه مغول نه ایخور نه چچنی نه و…. من از دیار آدُرآبادَگان هستم که امروز ما آن را آذربایجان مینامیم ما را چه به غوز موغوز و اویخور و عثمانی و… 💚 جانمان فدای ایران و تمامی هموطنانم ❤ از تبریز جانلار ایران توپراقینا قوربان . وطن منه جان دی آنا دی ایرانیم دی ❤ یعنی وطن برای من مادر است مادرم سرزمینم ایران
ضمن تشکر از نویسنده مترم
اما باید دقت کرد همین‌که تا الان سازمان‌های ایران ازجمله سازمان آمار ایران هیچوقت اجازه نداده در سرشماریهای عمومی نفوس و مسکن، مولفه‌ی قومیت-زبان شمارش بشه؛ پس به راحتی ثابت میکنه که در ایران جمعیت قوم ترک بیشتر از قوم فارس است. با توجه به همین اگر روزی ناگزیر این مولفه را وارد کنند هم مثل سایر ارزیابی‌ها و شمارشها و آمارهای ایران، تقلب و کم‌شماری و زیادشماری اتفاق خواهد افتاد و حقیقی نخواهد بود و مشکوک خواهد بود
سلام
مقاله خوبی بود ممنون ازشما
ولی ترک‌هایی که در ترکمنستان و استان گلستان و بخش‌هایی از استان ایران که ساکنند به عنوان ترکمن خوانده می‌شوند با ترک‌هایی که در عراق زندگی می‌کنند مثل شهر کرکوک، که آنها نیز ترکمن خوانده می‌شوند لهجه‌شان زمین تا آسمان فرق می‌کند.
به ترکهای عراق، ترکمنلی نیز گفته می شود که مخفف ترکمن‌ائلی است. رسانه‌ها و مدارس ترکهای عراق، با این حال که زبان رسمی عراق، عربی است، به زبان ترکی استانبولی(ترکیه‌ای) است که با لهجه کوچه بازاری خود کمی متفاوت است. لهجه آنها را می‌توان بین ترکی آذربایجانی و ترکی استانبولی قرار داد.
و درضمن تاریخ ترکان در ایران و جهان بسیار پیچیده است.
بعضی از اسناد وجود دارد که کوچ ترکان را به ایران نقض می‌کند.
درود بر شما رضای عزیز
ممنون که اطلاعاتتون رو با ما در میون گذاشتید؛ حتما در باب این موضوع بیشتر صحبت میکنیم.
ما از ترک های خلج هستیم
خیلی مقاله جامع و خوبی بود 👌🏻 ما از ترک های خلج هستیم خیلی دوست دارم آزمایش شما رو بدم تا دقیق تر متوجه بشم ریشه مون به کجاها برمیگرده
درود بر شما میم عزیز
حتما😍 در خدمتتون هستیم؛ لطفا اطلاعات تماستون رو در فرم مشاوره ژنتیک رایگان در انتهای مقاله ثبت کنید تا همکاران برای پاسخگویی به سوالات شما تماس بگیرند.