کافئین چیست؟ همه چیز درباره کافئین

کافئین چیست؟ caffeine محرک هوشیاری، بیداری و سرحال بودن برای شروع یک روز پر انرژی است.

روزانه میلیون ها نفر در جهان انواع نوشیدنی های کافئین دار را میل می‎کنند. گاهی این افراد قصد کاهش  استرس و اضطراب خود را دارند یا برای درمان سردرد و خستگی ناشی از یک روز پرکار و پر تحرک به کافئین روی می‌آورند. برخی مواقع هم انرژی لازم را برای ادامه کار، در طول شبانه روز را از طریق کافئین بدست می آورند.

کافئین چیست؟

caffeine محرک هوشیاری، بیدار شدن و سرحال بودن برای شروع یک روز پر انرژی است. روزانه میلیون ها نفر در جهان انواع نوشیدنی های کافئین دار را میل می‎کنند. گاهی این افراد قصد کاهش  استرس و اضطراب خود را دارند یا برای درمان سردرد و خستگی ناشی از یک روز پرکار و پر تحرک به کافئین روی می‌آورند. برخی مواقع هم انرژی لازم را برای ادامه کار، در طول شبانه روز را از طریق کافئین بدست می آورند.

کافئین محدود به نوشیدنی های گیاهی نیست. بلکه کافئین از منابع خاص برای داروسازی و مسکن ها استخراج شده است که برای درمان برخی بیماری‌ها نیز تجویز می‌شود. مصرف کافئین فواید و مضراتی را به همراه دارد. تشدید برخی از بیماری ها و واکنش فیزیولوژیک منفی (افزایش ضربان قلب و…) از جمله عوارض انواع کافئین است.

کافئین  یک ماده شیمیایی و یک نوع خوراکی  محدود به قهوه نیست. کافئین یک نوع آلکالوئید از خانواده متیل گزانتین است. آلکالوئیدها خاصیت بازی و اثر فیزیولوژیکی دارندو به لحاظ شیمیایی و بیولوژیکی اوزت دار هستند؛ آلکالوئیدها بیشتر در گیاهان وجود دارند. این ماده در رژیم غذایی افراد زیادی وجود دارد.

کافئین یک آلکالوئید است که در قسمت های مختلف گیاه مانند دانه، میوه، برگ، پوست و ریشه گیاهان وجود دارد. خاصیت بازی به این یعنی است که در آب، هیدروکسید آزاد می‎کند. یون‎های اکسیژن و هیدروژن در آب آزاد می‌شوند و با خانواده بازهای گوانین اسید، اسید ریبونوکلئیک، اسید دئوکسی ریبونوکلئیک و آدنین در ارتباط است.

پودر کافئین در آب با دمای معمولی حل می‌شود؛ اما در آبی که به نقطه جوش رسیده است؛ حل خواهد شد. نقطه ذوب کافئین حدود 238 درجه سانتیگراد است. بیشتر بخوانید: مواد غذایی حاوی آنتی اکسیدان طبیعی و فواید آن بر بدن

معرفی انواع کافئین

انواع کافئین به دو دسته تقسیم می‌شود:

• کافئین طبیعی

کافئین طبیعی به صورت طبیعی در برخی از گیاهان وجود دارد. مانند قهوه، چای سبز، چای سیاه و شکلات. کافئین طی یک فرایند مشخص از گیاه استخراج می شود. فواید کافئین طبیعی بیشتر است.

• کافئین مصنوعی

کافئین مصنوعی . از ترکیب اسید کلرو استیک و اوره در آزمایشگاه به دست می‌آید. از کافئین مصنوعی برای تولید مواد غذایی که به صورت بالقوه کافئین ندارند، مانند نوشابه های انرژی زا، شیرینی و آبنبات ها و…استفاده می شود.

یک دلیل مهم تولید کافئین مصنوعی، هزینه بالای استخراج کافئین از گیاهان و به طور کلی منابع طبیعی است. متابولیسم کافئین مصنوعی در بدن کمی با کافئین طبیعی تفاوت دارد.

کافئین در چه مواد غذایی است؟

کافئین چیست و در چه مواد غذایی وجود دارد؟ اما مواد غذایی دیگری نیز کافئین دارند، مانند:

• قهوه

پرمصرف ترین و محبوب ترین نوشیدنی کافئین دار است. مقدار کافئین با توجه به دانه قهوه فرق دارد. سه نوع دانه قهوه در جهان کشت می‌شود: روبوستا، عربیکا و لیبریکا. کافئین دانه روبوستا دو برابر عربیکا است.

• کاکائو

درختان کاکائو نیز کافئین دارند. مقدار کافئین در محصول نهایی به میزان خالص بودن کاکائو بستگی دارد. به عبارتی هر چقدر شکلات تیره تر باشد کافئین آن بیشتر است.

• انواع مواد غذایی

چای سیاه و سبز، نوشابه، برخی شیرینی ها نیز حاوی کافئین هستند. در برخی از آجیل‌های صبحانه و میوه‌ها نیز مقداری کمی کافئین وجود دارد. پودر گوارانا و نوشیدنی های انرژی زا نیز حاوی کافئین هستند.

فواید کافئین چیست؟

این کافئین چیست که رتبه سوم نوشیدنی در جهان را به خود اختصاص داده است؟ در ادامه با بارز ترین فواید کافئین آشنا می شویم:

• از ابتلا به سرطان پوست جلوگیری می‎کند
• روده را پاکسازی می‎کند
• بر گیرنده های مغزی مانند آدنوزین تاثیر می گذارد
• برای درمان کبد چرب افراد غیر الکلیموثر است
• کافئین موجب کاهش خستگی و خواب آلودگی می‌شود
• هوشیاری را افزایش می‌دهد
• عملکرد حافظه و استدلال نیز را بهبود می‎بخشد
• باعث تقویت تفکر می‎شود
• خطر ابتلا به آلزایمر و پارکینسون را کاهش می‌دهد
• موجب کاهش وزن می‎شود که احتمالاً به دلیل کم کردن اشتها و میل به غذا نخوردن است.

 برخی محصولات کاهش وزن، حاوی کافئین هستند.این محصولات موجب افزایش استقامت بدن و عملکرد مثبت در فعالیت‌های ورزشی (طولانی مدت) می‌شود. کافئین چربی سوزی را تا حدود 13% و سوخت و ساز بدن را  تا 11% افزایش می دهد.

آیا کافئین برای بدن ضرر دارد؟ عوارض کافئین

تحقیقات متعدد نشان داده است که مصرف کافئین در حد متوسط، مفید است.

ضررهای نوشیدن زیاد کافئین عبارت است از:

• اختلال در عملکرد انسولین
• موجب اختلال در ریتم ضربان قلب در برخی افراد
• تاخیر در رشد و افزایش غیرطبیعی ریتم قلبی جنین با مصرف کافئین در دوران بارداری
• بی‌خوابی و خواب زدگی
• کاهش احتمال بارداری در زنان
• پوکی استخوان
• اختلال اضطراب در دوزهای بالای کافئین
• افزایش استرس، لرزش و گاهی تنفس سریع
• موجب انقباض و حرکات روده (به این دلیل است که استفاده مکرر در شبانه روز موجب اسهال می‎شود.)
• تشدید رفلاکس معده در برخی افراد

بعد از خوردن کافئین در بدن چه اتفاقی می افتد؟

کافئین علاوه بر سلامت روان، بر سلامت بدن نیز تاثیر می‎گذارد. کافئین در آب قابل حل است و بعد از مصرف، بین 4 الی 6 ساعت در بدن باقی می ماند. اصلی ترین اثر کافئین بر روی مغز است. بعد از مصرف، کافئین وارد معده، جریان خون و سپس کبد می‎شود.

در کبد توسط آنزیم هایی به نام سیتوکروم p450 تجزیه می‎شوند. یکی از عملکردهای کافئین روی مغز، مسدود سازی تاثیرات آدنوزین  است که مغز را آرام می‎کند. آدنوزین در طول روز ترشح می شود، در نهایت شما احساس خستگی و خواب آلودگی می‎کنید؛ کافئین آن را مسدود می‎کند و مغز فعال باقی می‎ماند و آدرنالین بیشتری وارد جریان خون می‎شود.

در سیستم عصبی مرکزی نیز نوراپی نفرین و دوپامین افزایش می یابد که باعث تحرک بیشتر می‎شود. کافئین مانع آزاد شدن ذخایر قند بدن هنگام فعالیت ورزشی می‎شود؛ در نتیجه چربی سوزی اتفاق می‎افتد.

میزان کافئین دریافتی از غذاها و نوشیدنی های رایج

میزان مصرف مجاز کافئین در کشورهای مختلف، متفاوت است. در کشورهای اروپایی محصولاتی که بیشتر از 150 میلی‎گرم کافئین دارند با علامت هشدار مشخص می‎شوند. در انواع غذاها و آشامیدنی‎های مختلف مقادیر متفاوتی کافئین وجود دارد. بیشتر در تولید نوشیدنی‎ها از کافئین استفاده می‎کنند. نوشیدنی‎ها و غذاهایی مانند:

• شکلات تلخ: 875 میلی‎گرم در 1000 گرم
• کاکائو: 17 میلی‎گرم در هر 1000 سی‎سی
• شیر شکلات: 20 میلی‎گرم در هر 100 گرم
• چای سبز: 85 میلی‎گرم در هر 1000 سی‎سی
• اسپرسو: 340 میلی‎گرم در هر 1000 سی‎سی
• چای سیاه: 85 الی 170 میلی‎گرم در هر 1000 سی‎سی
• شکلات شیری 100 الی 210 میلی‎گرم در هر 1000 گرم
• قهوه فوری: 130 الی 400 میلی‎گرم در هر 1000 سی‎سی
• چای فوری: 130 الی 400 میلی‎گرم در هر 1000 سی‎سی
• نوشیدنی انرژی زا: 135 الی 350 میلی‎گرم در هر 1000 سی‎سی

کافئین چیست؟ کافئین چه رنگی است؟

یک نوع پودر براق و سفید است که بافتی نرم و بی بو با طعمی تلخ دارد. به همین دلیل کاکائو و قهوه ای که تلخی بیشتری دارند؛ مقدار کافئین آن ها نیز بیشتر است. وزن مخصوص برای کافئین 2/1  است و چگالی آن 7/6 می باشد. ‏ph کافئین نیز 9/6 می باشد.

مصرف چه مقدار کافئین در طول روز مناسب است؟

حدود 80% از جمعیت دنیا روزانه یک محصول کافئین‌دار را استفاده می‌کنند.  یک دوز کافئین، 100 میلی‏گرم می‎باشد.

• مصرف 150 الی 200 میلی‎گرم در روز برای هر فرد بی‎خطر است.
• مقدار 400 میلی‎گرم در روز متوسط می‎باشد.
• مصرف 600 میلی‎گرم کافئین در روز دوز بالایی محسوب می‌شود و سطح هشدار می‎باشد.

میزان واکنش انسان به کافئین به:

• سن
• جنسیت
• وزن
• میزان فعالیت‎های ورزشی
• سبک زندگی

 بستگی دارد.

فایده کافئین بر مغز

بیشترین تاثیر کافئین در مغز و سیستم عصبی مرکزی اتفاق می افتد. کافئین برای مغز حکم یک محرک را دارد. از طریق افزایش دوپامین، سطح هوشیاری و تمرکز را در شما ارتقا می دهد. از طریق افزایش نوراپی نفرین به تنظیم حرکات بدن و استرس می‎پردازد. همچنین در تقویت حافظه تا حدی می‌تواند اثرگذار باشد. فراموش نکنید که زیاده‌روی در مصرف کافئین، وابستگی روانی و جسمی را به همراه داد.

اثر کافئین بر قلب چیست؟

کافئین به عنوان یک ماده محرک سیستم عصبی شناخته می شود این مورد شامل افرادی است که میزان کافئین مصرفی آن ها در یک شبانه روز، بیش از 400 میلی گرم است. این دسته از افراد عموما با افزایش ضربان قلب مواجه هستند. پژوهش‌های متعددی نیز این موضوع را تایید کرده‌اند؛ البته نگران نباشید زیرا ارتباطی بین مصرف بالای کافئین و ابتلا به بیماری های قلب و عروق در مردان و زنان مشاهده نشده است. توصیه می‌شود افرادی که دچار بیماری‌های قلبی هستند از مصرف دوز بالای کافئین خودداری کنند. نوشابه های انرژی زا که کافئین مصنوعی دارند نیز موجب افزایش ضربان قلب در کودکان و بیماران زمینه ای می شود. افرادی که دچار ناراحتی یا بیماری های قلب و عروق هستند را می‎توان نام برد.

تاثیر کافئین بر سیستم عصبی مرکزی

کافئین از ترکیب عناصر اکسیژن، هیدروژن، کربن و نیتروژن ساخته شده است. کافئین در سیستم عصبی مرکزی موجب مهار گیرنده GABA می‌شود؛ همچنین فعالیت فسفودی استراز را نیز مهار می کند. در نتیجه موجب افزایش فعالیت کلسیم درون سلولی می شود. در برخی پژوهش ها نشان داده شده است که کافئین موجب افزایش چند پیام رسان (نوروترانسمیتر ) مونوآمین می شود.

اثرات کوتاه مدت کافئین

کافئین جزو مواد اعتیاد آور جهان محسوب می‌شود؛ اما میزان اعتیاد آن بسیار ناچیز واثر آن بر مغز بسیار کوتاه مدت است. کافئین در فرآورده‌های غذایی مختلف و انواع نوشیدنی های سرد و گرم وجود دارد. مصرف بیش از اندازه آن در یک روز، امکان مسمومیت را به همراه دارد.

ناراحتی دستگاه گوارش، تکرر ادرار، بی قراری، ضربان قلب بالا و… از علائم مسمومیت کافئین می باشند. نکته مهم این است که میزان و درجه مسمومیت در افراد مختلف، فرق می کند. به سرعت تجزیه و متابولیسم کافئین در بدن افراد بستگی دارد.

افرادی که به دیابت نوع دو مبتلا هستند از مصرف کافئین اجتناب کنند؛ برخی تحقیقات افزایش گلوکز در خون این افراد را نشان می دهد.

تاثیر کافئین و سوخت و ساز بدن

 مصرف کافئین قبل از ورزش می‌تواند قند ذخیره (گلیکوژن) را مسدود کند. در نتیجه باعث سوختن سلول‌های چربی ذخیره شده در بدن می‎شود. تاثیر کافئین به این صورت است که باید قبل از ورزش مصرف شود. کافئین سیستم عصبی را تحریک کرده و پیام‎ها را به سلول‌های چربی ارسال می‌کند؛ در نتیجه سطح هورمون اپی نفرین افزایش می‎یابد.

زمانی که این هورمون افزایش یابد فشار خون و ضربان قلب بالا می‎رود و جریان خون در ماهیچه ها بیشتر می‎شود. با آزاد شدن گلیکوژن از کبد، جریان خون در اندام‎های داخلی بدن کمتر می‌شود.

کافئین و اضطراب

در مقاله علمی تشخیص و آمار اختلال روانی DSM5 (منتشر شده توسط انجمن روانپزشکان آمریکا) به اختلال اضطراب ناشی از مصرف کافئین نیز اشاره کرده اند. مصرف کافئین در عملکرد روزانه تداخل ایجاد می‌کند؛ بنابراین اختلال اضطراب ارتباط مستقیمی با مصرف کافئین دارد.

معیارهای نشان دهنده اختلال اضطراب در فرد هستند: علائم ناشی از ترک کافئین، میل مدام به مصرف کافئین، ناتوان در کنترل مصرف مکرر کافئین، ضمن آگاهی از مضرات کافئین، به مصرف آن ادامه می دهد.

کافئین و بی‎خوابی

 تاثیر کافئین بر بی‎خوابی چیست؟ در مغز انسان نوروترانسمیتر یا انتقال دهنده عصبی به نام آدنوزین ترشح می‌شود. این انتقال دهنده عصبی که بعد از تلاش و فعالیت‎های فکری در طول روز ترشح می‎شود؛ موجب ایجاد خواب آلودگی شده و فرد به استراحت نیاز پیدا می کند. کافئین بر این بخش از مغز تاثیر گذاشته و مانع آزاد شدن آدنوزین می‌شود.

مصرف مداوم کافئین با دوز بالا، بدن شما را مقاوم می‎کند. در نتیجه با گذر زمان به دوز بالاتری نیاز پیدا خواهید کرد.

موارد منع مصرف کافئین

در رابطه با مصرف کافئین، افرادی هستند که باید از مصرف آن پرهیز کنند. گروهی که دچار بیماری یا محدودیت سنی هستند باید از مصرف کافئین پرهیز نمایند. در افراد سالم مصرف 400 میلی‎گرم (سه الی چهار فنجان قهوه) کافئین در روز عوارضی ندارد. این اعداد توسط انجمن غذا و داروی ایالات متحده (FDA) منتشر شده است (2012). افرادی که منع مصرف دارند به شرح زیر می باشند:

• افرادی که مشکل بی خوابی دارند
• افراد مبتلا به دچار فشار خون
• کودکان و نوجوانان
• افراد مبتلا به اختلال های اضطرابی یا سردرد های مزمن و میگرنی
• افراد مبتلا به آریتمی یا نامنظمی قلب
• مبتلایان به زخم معده و اختلالات آن
• مادران شیرده و باردار (زیرا موجب افزایش و نامنظم شدن ضربان قلب جنین و کودک می‌شود.)

مصارف دارویی کافئین چیست؟

از کافئین در صنعت داروسازی و درمان بیماری‎ها نیز استفاده می‎شود. این موارد عبارت است از:

• مصرف کافئین در کند کردن روند بیماری پارکینسون موثر است.
• کافئین در ترکیب داروهایی که برای درمان سلولیت تجویز می شوند وجود دارد.
• برای کاهش عوارض آسم و داروهای گشاد کننده عروق از کافئین استفاده می‌شود.
• در ترکیب هایی که برای پیشگیری از پیری پوست تولید می‌شوند نیز کافئین وجود دارد.
• در مسکن‌ها و داروهای شیمیایی که برای سردرد میگرنی تجویز می شوند نیز کافئین وجود دارد.

تداخلات دارویی کافئین

ممکن است نوشیدنی هایی با دوزهای بالای کافئین در روز مصرف کنید. اگر برخی داروها را مصرف می کنید باید در رابطه با مصرف کافئین با پزشک مشورت نمایید. کافئین ممکن است به صورت غذا، نوشیدنی، پودر و قرص کافئین مصرف شود. افرادی که داروهای فشارخون مصرف می کنند باید در مصرف کافئین احتیاط کنند.

البته گاهی مکمل های دارویی نیز با کافئین تداخل ایجاد می کنند. مصرف داروهایی نظیر سیپروفلوکساسین، دولوکستین، راساژلین، تئوفیلین و تیزانیدین نیز تداخل دارند. داروهای پر مصرفی که با کافئین (به هر شکل مصرفی) تداخل دارند: آمفتامین، دکستروآمفتامین، آسپرین، ایبوپروفن، کلونازپام، هیدروکودون، ترامادول، سیتریزین، ویتامین c و آلپرازولام.

جمع بندی

• هر ماده ای که حاوی کافئین باشد؛ موجب سرحالی، انرژی و هوشیاری در فرد می شود.
• کافئین از دسته آلکالوئیدهای متیل گزانتین است؛ همچنین خاصیت باز دارد و در آب حل می شود.
• ماده کافئین در گیاهان مختلف، در بخش هایی مانند دانه، برگ و… یافت می‎شود.
• یکی از محبوب‎ترین نوشیدنی های کافئین دار، دانه قهوه است که به روش های مختلف تهیه و سرو می شود. کافئین در دو نوع طبیعی و مصنوعی وجود دارد.
• نوع طبیعی آن در گیاهان وجود دارد و نوع مصنوعی آن را در آزمایشگاه ها تهیه می کنند.

فواید کافئین و مضرات کافئین را باید در کنار یکدیگر در نظر گرفت و مورد توجه قرار داد. بعد از مصرف، کافئین 4 الی 6 ساعت در بدن باقی می‎ماند. در قسمت های مختلف بدن، اثرات متفاوتی را بر جای می‎گذارد. اثرات متنوعی بر قلب، مغز، سیستم عصبی و… دارد.

اصلیترین اثر کافئین بر مغز و عملکرد آن می‎باشد؛ به این صورت که مغز را فعال نگه می‎دارد. مصرف کافئین در حدود 400 میلی گرم در روز توصیه می‎شود. این میزان یک استاندارد ایده‎آل است. به دلیل اینکه عوارضی برای افرادی که دچار بیماری‎های زمینه‎ای نیستند؛ ندارد. این ماده ممکن است با داروهای مختلف تداخل داشته باشد.

افرادی که دچار بیماری‎های قلبی و زمینه‎ای هستند یا داروهای خاصی مصرف می‎کنند باید در مصرف کافئین احتیاط کنند. مصرف کافئین در دوزهای بالا به صورت روزانه، اثرات خود را به مرور زمان از دست می‎دهد.

سوالات متداول