به احتمال زیاد تا به حال درباره روش درمانی نوروفیدبک (Neurofeedback) شنیده اید. در این مقاله به بررسی و پاسخ سوالاتی مثل نوروفیدبک یعنی چه و چه تاثیری دارد؟ می پردازیم. پیش از آنکه درباره این موضوع به‌صورت تخصصی صحبت کنیم؛ لازم است بدانید که مسئول تمام کارهایی که انجام می‌دهید یا احساساتی که دارید؛ مغز شما است.
مغز اکثر افراد فعالیت طبیعی دارد؛ اما در این میان هستند افرادی که فعالیت‌های مغزی غیر متعادلی دارند و همین موضوع باعث بروز مشکل و بحران برای این دست از افراد شده است. روش درمانی نوروفیدبک راهی برای درمان و کنترل شرایط این افراد است.
نوروفیدبک(Neurofeedback) چیست؟
نوروفیدبک یا نوروتراپی در حقیقت نوعی بیوفیدبک به شمار می‌آید که در آن عملکرد مغز به صورت لحظه‌ای در صفحه نمایش نشان داده میشود. این سیستم برای باز توانبخشی و کنترل دقیق فعالیت مغز مورد استفاده قرار می‌گیرد و با توجه به تاثیراتی که تا به امروز داشته، به یک روش درمانی موفق و محبوب تبدیل شده است.
در نوروفیدبک از امواج EEG استفاده می‌کنند و با ارسال بازخورد عصبی، در مغز نوعی خودتنظیمی به وجود می‌آورند. در واقع میتوان گفت این شیوه از درمان راهی برای آموزش فعالیت‌های مغز است که مغز به طور غیرمستقیم یاد می‌گیرد چگونه عملکرد بهتری داشته باشد؛ بنابراین روش نوروفیدبک بر منطق شرطی‌سازی استوار است.
تاریخچه درمان نوروفیدبک
شروع این شیوه از درمان را میتوان مربوط به سال‌های دهه 1960 در نظر گرفت. یکی از محققین دانشگاه UCLA کالیفرنیا به نام دکتر باری استرمان (Barry Sterman) در حال تحقیق بر روی عصب‌های شناختی مربوط به خواب بود که در حین انجام این تحقیقات توانست امواج 14 هرتز در مغز گربه‌های مورد آزمایش را کشف کند.
تاثیری که این امواج داشتند، کاهش تنش عضلانی در گربه‌ها بود که با نام امواج SMR را به خود اختصاص دادند. دکتر Sterman به بررسی‌های خود ادامه داد و در تلاش بود تا متوجه شود که آیا گربه‌ها در ازای پاداش، تولید این امواج را در مغز خود افزایش می‌دهند یا خیر؟! نتیجه این بررسی‌ها مثبت شد و به دنبال این موضوع دکتر استرمان مسئول انجام تحقیقاتی برای ناسا شد که باید در آن سمی بودن سوخت موشک را بررسی می کرد.
یکی از اقداماتی که دکتر استرمان در تحقیقات خود انجام داد، این بود که گربه‌ها را در معرض مقدار زیادی سوخت موشک قرار داد. پس از انجام این کار گربه‌ها دچار احساساتی چون حالت تهوع، استفراغ، بزاق‌آوری، تشنج و مرگ شدند. اما یک گروه از گربه‌ها برخلاف گروه‌های دیگر، واکنش متفاوتی از خود نشان داد.
این گروه نسبت به دوز بیشتری از سوخت موشک مقاومت نشان دادند و توانستند مدت زمان بیشتری نسبت به دیگر گربه‌ها زنده بمانند و این موضوع باعث تعجب گروه تحقیقاتی شد. آنها به همین دلیل به سوابق گربه‌ها مراجعه کردند و متوجه شدند که این گروه در مقایسه با گروه‌های دیگر تحت آموزش SMR قرار گرفته بودند.
همین موفقیت باعث شد که دکتر استرمان فعالیت خود را در این حوزه ادامه و تحقیقات خود را روی انسان‌ها و بیماران مبتلا به صرع گسترش دهد. همچنین مقالات بسیار زیادی درباره نوروفیدبک توسط این دکتر نوشته شده است و هیچ‌گونه عوارض و اثر منفی نیز از این شیوه درمان به گوش نرسیده است. تنها موردی که میتوان به آن اشاره کرد؛ این است که امکان دارد نوروفیدبک بر روی بیمار اثر نداشته باشد و در روند بیماری او تغییری به وجود نیاورد.
انواع نوروفیدبک‌ها
نوروفیدبک‌ها انواع گوناگونی دارند که هر کدام در موقعیتی خاص مورد استفاده قرار می‌گیرند:
1. نوروفیدبک فرکانس قدرت
2. نوروفیدبک بالقوه‌ی قشری آهسته
3. نوروفیدبک Z-score زنده
4. تصویربرداری عملکردی رزونانس مغناطیسی (fMRI)
5. توموگرافی الکترومگنتیک با وضوح پایین (LORE-TA)
کاربردهای نوروفیدبک
حال شاید برای شما سوال پیش آید که نوروفیدبک برای چیست و چه کاربردهایی دارد؟ در پاسخ باید گفت امروزه نوروفیدبک کاربردهای گسترده‌ای دارد و می‌تواند مشکلات بسیاری را برطرف کند. در ادامه به برخی از این مشکلات که توسط این شیوه از درمان برطرف می‌شوند اشاره خواهیم کرد.
1. درمان افسردگی با نوروفیدبک
از نوروفیدبک مغز برای درمان افسردگی استفاده می کنند. در حقیقت این شیوه از درمان مانند آینه عمل می‌کند و شما می‌توانید از طریق این آینه مشکلات را تماشا و سپس حل کنید. طبق بررسی‌ها در افراد افسرده، مشکلات افسردگی مربوط به موج آلفا هستند؛ بنابراین درمانگر از نوروفیدبک برای سرکوب کردن موج آلفا استفاده می کند. او نقطه‌ای که هیجانات منفی را در افراد افسرده به وجود می‌آورد پیدا و کار درمان را شروع کند.
2. نوروفیدبک برای درمان وسواس
نوروفیدبک برای درمان وسواس نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این عارضه فرد دچار افکار وسواسی و رفتارهای اجباری خواهد شد که می‌تواند موجب آزار و اذیت خودش و سایر اطرافیان شود. این وسواس ممکن است یک عمل فیزیکی یا حتی ذهنی باشد.
مثلا برخی از افراد می‌ترسند که به دلیل میکروب‌های موجود در محیط، بیمار شوند و برای اینکه از چنین مشکلی در امان باشند؛ در طی روز بارها دست‌های خود را می‌شویند که این موضوع ممکن است باعث آسیب دیدن پوست آنها توسط شوینده‌ها شود. نوروفیدبک، یک درمان قطعی برای مقابله با وسواس است.
این شیوه از درمان که تاثیرگذاری بالایی دارد؛ در مدت زمان کوتاهی انجام میشود و با گذشت زمان، عارضه ها ونشانه های قبلی به شدت کاهش پیدا می‌کنند. در طب نوروفیدبک الگوهای فکری بیمار توسط امواج تغییر پیدا کرده و مغز به مرور از الگوی جدید که برای آن تعریف شده است؛ پیروی خواهد کرد.
3. نوروفیدبک برای درمان بیش فعالی
نوروفیدبک و بیش فعالی(ADHD) با یکدیگر مرتبط هستند. امروزه بیش از هر زمان دیگری شاهد آن هستیم که خانواده‌ها برای درمان کودک بیش فعال خود از این شیوه استفاده می کنند. البته در گذشته بسیاری از افراد سر دوراهی نوروفیدبک یا دارو قرار می‌گرفتند؛ اما از آنجایی که نتایج تاثیرگذاری نوروفیدبک بهتر بود، امروزه بسیار مورد توجه قرار گرفته است. این شیوه درمانی یک شیوه غیرتهاجمی محسوب میشود که در آن از هیچ دارویی استفاده نخواهد شد و درمانگر با استفاده از امواج یا سیگنال‌های الکتریکی درمان را انجام می‌دهد.
4. نوروفیدبک و لکنت زبان
لکنت زبان یکی از مشکلات شایع در کودکی، به ویژه در سنین 2 تا 4 سالگی است که بسیاری از کودکان به آن مبتلا می‌شوند؛ اما امروزه روش‌های درمانی بسیاری برای این مشکل وجود دارد. نوروفیدبک و بیوفیدبک از جمله روش‌های غیردارویی هستند که تاثیرگذاری بالایی در درمان لکنت زبان دارند. از همین رو میتوان گفت بین نوروفیدبک و لکنت زبان ارتباط برقرار است و درمانگر می‌تواند با استفاده از شیوه نوروفیدبک در گفتاردرمانی، تشدید اضطراب در کودک را کاهش دهد و به‌مرور زمان باعث درمان لکنت زبان شود.
5. نوروفیدبک برای وزوز گوش
استفاده از روش درمان نوروفیدبک برای وزوز گوش نیز موثر است. طبق مطالعات انجام شده با تغییر در برخی از امواج مغز میتوان درمانی برای وزوز گوش پیدا کرد. در حقیقت نوروفیدبک به بهینه سازی امواج کمک می کند و علائم وزوز گوش را کاهش می دهد. بنابراین توصیه میشود در کنار روش‌های درمانی مثل صدا درمانی و استفاده از سمعک، نوروفیدبک را نیز در نظر داشته باشید.
از دیگر کاربردهای نوروفید بک میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
- کنترل صرع (تشنج)
- برطرف کردن اختلالات خواب
- درمان اعتیاد و مصرف مواد
- رفع سردردهای میگرنی
- کاهش اضطراب
دستگاه نوروفیدبک چیست؟
شما می‌توانید دستگاه‌های نوروفیدبک و بیوفیدبک را متناسب با تعداد کانال و سنسورهای متفاوتی که دارند؛ تهیه کنید. همچنین باید متذکر شد که برندهای گوناگونی دست به طراحی و تولید این دستگاه زده‌اند و شما می‌توانید متناسب با آنچه می‌خواهید دستگاه مورد نظر را تهیه کنید. در ادامه عکس دستگاه نوروفیدبک را مشاهده می کنید.
درمان نوروفیدبک کودکان
نوروفیدبک یکی از جدیدترین روش‌های درمانی برای بسیاری از اختلالات رایج در کودکان و نوجوانان است. در این شیوه از درمان سنسورهایی که با نام الکترود شناخته می‌شوند با چسب‌های مخصوص روی سر بیمار قرار می‌گیرند. این سنسورها می‌توانند فعالیت‌های الکتریکی مغز فرد را در قالب امواج دلتا، تتا، بتا و آلفا ثبت کنند. سپس با به ثبت رسیدن امواج، فیدبک‌هایی به فرد داده میشود که نتیجه این فیدبک‌ها توسط تصاویر و صدا نشان داده خواهد شد.
این صدا و تصاویر، عملکرد مطلوب و نامطلوب مغز را نشان می‌دهند. دقت داشته باشید که درمان با نوروفیدبک کودکان نسبت به درمان‌های شیمیایی و دارویی، عوارض کمتر و تاثیرگذاری بیشتر دارد. از جمله اختلالاتی که با این شیوه درمان می‌شوند: بیش فعالی، اضطراب کودکان، لکنت زبان، پانیک اتک و عدم توانایی یادگیری (اختلال یادگیری) هستند.
درمان لورتا چیست؟
درمان لورتا یکی از روش‌ها و تمرین‌های نوروفیدبک است که با استفاده از نرم‌افزارهای مخصوص و تجهیزات خاص انجام میشود و یکی از محبوب‌ترین روش‌های درمان نوروفیدبک به شمار می‌آید. از جمله تجهیزات سخت‌افزاری که در این شیوه استفاده می‌شوند؛ نقشه مغزی (QEEG) و یک دستگاه ارائه نتایج هستند.
همچنین باید متذکر شد که هزینه هر جلسه نوروفیدبک لورتا در مقایسه با هزینه هرجلسه نوروفیدبک معمولی بیشتر است؛ اما از آنجایی که تاثیرگذاری جلسات لورتا بیشتر به نظر می‌رسد؛ میتوان گفت که صرفه اقتصادی دارد. اما این نکته را در نظر داشته باشید که آماده‌سازی دستگاه‌های سخت افزاری لورتا نسبت به نوروفیدبک معمولی بیشتر است و نزدیک به هفت دقیقه زمان نیاز دارد.
از همین رو؛ شاید کودکان و افراد کم تحمل، اذیت شوند. همچنین جهت استفاده از لورتا شما باید یک کلاه مخصوص روی سرتان بگذارید و از ژل نوروفیدبک نیز استفاده کنید که این موضوع احتمال برای افراد وسواسی، خیلی خوشایند نیست.
بیوفیدبک در روانشناسی
شاید با دیدن نام بیوفیدبک برایتان سوال پیش آید که فرق نوروفیدبک با بیوفیدبک چیست؟ بیوفیدبک یکی از شاخه‌های مهم علم نوروفیدبک است که امروزه در علم روانشناسی و روانپزشکی از آن بسیار استفاده می شود. بیوفیدبک در روانشناسی کاربردهای گسترده‌ای دارد؛ از این شیوه برای درمان بسیاری از مشکلات استفاده میشود.
کاربردهای بیوفیدبک در روانشناسی
سیستم نوروفیدبک و بیوفیدبک با یکدیگر شباهت‌های کاربردی دارند. در ادامه برخی از کاربردهای بیوفیدبک را نام خواهیم برد که برخی از آنها مشابه کاربردهای نوروفیدبک هستند.• درمان افسردگی
- مداوای تشنج و صرع
- درمان میگرن
- رفع مشکلات تعادلی
- افزایش حافظه
- مدیریت استرس
- درمان اختلالات یادگیری
- رفع مشکل شب ادراری کودکان
تفاوت درمان نوروفیدبک و tdcs
Tdcs یکی از دستگاه‌ها و روش‌های مربوط به نوروتراپی است که با استفاده از آن، سلول‌های عصبی تحت درمان قرار می‌گیرند. امروزه در بسیاری از کشورهای پیشرفته این وسیله درمانی و شیوه درمان استفاده میشود؛ زیرا هیچ عوارضی ندارد و حتی افراد سالم از آن برای بهبود فعالیت مغز خود استفاده کنند. نوروتراپی برای افرادی با قلب باتری یا پوست سر نازک و حساس مناسب است.
نوروفیدبک و اختلالات یادگیری
اختلالات مربوط به یادگیری یکی از مشکلات شایع nvبسیاری از کودکان و نوجوانان، به ویژه در موضوع درس است. دقت داشته باشید که منظور از اختلالات یادگیری این نیست که کودک شما هوش و انگیزه کافی ندارد؛ بلکه ذهن آنها به‌طرز متفاوتی تشکیل شده است و همین تفاوت باعث میشود که آنها نتوانند اطلاعات را مانند دیگر افراد دریافت و تحلیل کنند. شیوه درمان نوروفیدبک برای اختلال یادگیری، روشی موثراست که در یادگیری و تمرکز کودک شما تاثیر زیادی می گذارد.
هزینه نوروفیدبک درمانی چقدر است؟
نوروفیدبک هزینه مشخصی ندارد و به عوامل زیر بستگی دارد:
تجهیزات و مواد مصرفی:
هرچه از دستگاه‌های معروف و برند استفاده شود، هزینه نوروفیدبک درمانی نیز بیشتر میشود، زیرا هزینه استهلاک و تعمیر این دستگاه‌ها به‌مراتب بیشتر است.
درمانگر:
بدون شک هرچه درمانگری که انتخاب می‌کنید، تخصص و مهارت بیشتری داشته باشد، هزینه بیشتری را دریافت خواهد کرد، زیرا قدرت تشخیص و درمان بهتری دارد.
شهر و محل درمان:
این شیوه از درمان در بسیاری از شهرها در حال انجام است، اما هزینه تعیین شده در هر شهر با شهر دیگر تفاوت خواهد داشت.
آیا نوروفیدبک ضرر دارد؟
یکی از سوالات شایع که برای افراد پیش می‌آید، این است که آیا نوروفیدبک عوارض جانبی دارد؟ در پاسخ به این سوال باید گفت تا به حال بررسی‌های بسیاری درباره مضرات نوروفیدبک درمانی انجام شده است، اما نتیجه هیچ یک از تحقیق‌ها به عارضه جدی و خطرناک ختم نشده است.
البته برخی از بررسی‌ها نشان می‌دهد که زیر 5 درصد افراد پس از نوروفید بک دچار عارضه‌هایی چون اضطراب، سردردهای خفیف، احساس خواب‌آلودگی، تهوع و … شده‌اند. توجه داشته باشید که تمام این علائم در صورت بروز موقت هستند و پس از چند جلسه برطرف می‌شوند.
کارگاه آموزشی نوروفیدبک
یادگیری نوروفیدبک در سه شیوه ی:
- یادگیری نیمه هوشیار
- شکل‌گیری ارتباط هشیار بین حالات مغزی و احساسات
- رشد انعطاف‌پذیری در مسیرهای عصبی
انجام میشود. هر آنچه لازم است؛ در کارگاه آموزشی به شما آموزش داده می شود. در رابطه با هزینه کارگاه نوروفیدبک نیز باید گفت که هزینه مشخصی ندارد و بر اساس فاکتورهای مختلفی تعیین می گردد.
جمع‌بندی
در این مقاله به مبحث نوروفیدبک مهندسی پزشکی که یکی از شیوه‌های درمان اختلالات است پرداختیم. نوروفیدبک برای درمان بسیاری از مشکلاتی که در متن ذکر شد؛ موثر است. به کمک روش درمانی نوروفیدبک بدون آنکه از داروی خاصی استفاده کنید، سلامت خود را بدست آورید.
