انواع فوبیا یا هراس | فوبیاهای خاص

انواع فوبیا یا هراس زدگی عبارت است از ترس همیشگی از چیزی، موقعیتی یا فعالیتی خاص که غیرمنطقی و غیرقابل کنترل باشد. این ترس و هراس می تواند تا حدی طاقت فرسا و آزاردهنده باشد که فرد با تمام وجود تلاش کند که از منبع اینمشکل دوری کند. ممکن است یکی از این واکنش ها به چنین ترسی، حمله پانیک است. این اتفاق به صورت کاملا ناگهانی و با شدت فوق العاده زیادی رخ می دهد و می تواند تا چند دقیقه ادامه داشته باشد.

آمارها نشان می دهند که افراد زیادی می توانند درگیر هراس و ترس های بی منطق باشند. این آمار از ابتلای حدود 19 میلیون آمریکایی به انواع فوبیا خبر می دهند. ممکن است فردی یک یا چند نوع هراس داشته باشد و میزان هر کدام از آنها از خفیف تا شدید متغیر باشد.

علت فوبیا یا هراس زدگی چیست؟

دانشمندان به این نتیجه رسیده اند که ممکن است در اوایل کودکی رخ دهد، ولی معمولا بروز آن در سنین 15 تا 20 سالگی است. به نظر می رسد که جنسیت هیچ تفاوتی در میزان بروز هراس زدگی ایجاد نمی کند، ولی به هر حال مردان بیش از زنان به دنبال درمان و رفع ترس های خود هستند.

تحقیقات نشان می دهند که عوامل متعددی می توانند بر شروع فوبیا اثرگذار باشند. از جمله این عوامل می توان به عوامل ژنتیکی و یا عوامل محیطی اشاره کرد. برخی از آن ها ناشی از برخورد اولیه بسیار بد با شی، موقعیت و یا فعالیتی خاص هستند. در واقع متخصصان سلامت روان هنوز مطمئن نیستند که آیا این اولین برخورد است که باعث بروز این مشکل می شود و یا اینکه امکان آن وجود دارد که افراد به سادگی و بی هیچ دلیلی دچار آن شوند.

 انواع اصلی فوبیا

فوبیا انواع مختلفی دارد. علائم بروز و درمان آن، بستگی به نوع آن دارد. اما به طور کلی می توان گفت که به سه گروه اصلی تقسیم می شود:

انواع فوبیا خاص (Specific phobia)

در واقع فوبیای خاص عبارت از نوعی وحشت شدید و بی منطق از شی یا موقعیتی است که در حالت عادی بی ضرر می باشد. ترس از پرواز، از سگ ها، مکان های بسته، تونل ها و ارتفاع در این دسته بندی قرار می گیرند.

افرادی که به این مشکل مبتلا هستند، از شدید بودن و غیرعادی بودن واکنش خود باخبر هستند، اما نمی توانند بر آن غلبه کنند. این نوع وحشت زمان ایجاد اختلال در فعالیت های روزانه فرد تشخیص داده می شود.

هیچ علت شناخته شده ای برای این نوع هراس زدگی وجود ندارد، ولی به نظر می رسد که خانواده در بروز آن دخیل است. ضمن اینکه تحقیقات نشان می دهند زنان بیشتر دچار این نوع وحشت هستند.

دقت داشته باشید که اگر دوری از علت  وحشت کار آسانی باشد، معمولا افراد به دنبال درمان نمی روند.

فوبیا اجتماعی یا اختلال اضطراب اجتماعی (Social phobia)

فوبیا اجتماعی(یکی از شایع ترین اختلالات روانی) عبارت از ترس و اضطرابی است که فرد در مواجهه با موقعیت های اجتماعی با آن روبرو می شود. دلیل این امر هم ترس از شرمنده شدن و یا تحقیر شدن و طرد شدن از سوی دیگران است. اضطراب فرد در چنین نوع اختلالی به شدت زیاد است.

افراد مبتلا به این مشکل حتی وقتی که با ترس خود مقابله می کنند، باز هم در هنگام انجام فعالیت های اجتماعی مضطرب بوده و احساس ناراحتی می کنند. اضطراب شدید در هنگام سخنرانی عمومی، ملاقات با مردم، برخورد با افراد صاحب نفوذ و مهم، خوردن و نوشیدن در فضاهای عمومی، یا استفاده از سرویس های بهداشتی عمومی در این دسته قرار می گیرد.

تفاوت اختلال اضطراب اجتماعی و خجالتی بودن

توجه داشته باشید که به صورت معمول این اختلال با کمرویی و خجالت اشتباه گرفته می شود. اما افراد خجالتی ممکن است در حضور دیگران دچار اضطراب شوند، ولی در موقعیت هایی که از قبل برنامه ریزی شده اند، دچار اضطراب شدیدی نمی شوند. همچنین لزوما از قرار گرفتن در شرایطی که موجب خودآگاهی ایشان شود، خودداری نمی کنند.

در حالی که افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی به هیچ وجه لازم نیست حتما خجالتی باشند و حتی ممکن است در اکثر مواقع با برخی افراد احساس راحتی کنند.

اکثر افرادی که دچار این نوع هراس زدگی هستند، تلاش می کنند از موقعیت هایی که باعث افزایش اضطراب ایشان می شود، دوری کنند. به هر حال این بیماری فقط زمانی تشخیص داده می شود که فرد به خاطر وحشت و اضطراب بی اندازه خود از انجام کارهای عادی و روزمره به شدت اجتناب کند. در مقاله انواع اظطراب و راه های کنترل آن، با 7 نوع اضطراب شایع و علائم آن آشنا شوید.

آگورافوبیا (Agoraphobia)

نوع شناخته شده ای از هراس زدگی، آگورافوبیا می باشد. این نوع ترس معمولا با حمله پنیک همراه است و در مکان یا موقعیتی رخ می دهد که فرد به سختی می تواند از آن فرار کند.

این نوع اضطراب و ترس چنان شدید است که رخ دادن حملات پنیک در آن اصلا غیرعادی نیست. افرادی که به این نوع خاص از وحشت زدگی دچار هستند، در اغلب موارد سعی می کنند از مکانی که بموجب ترس ایشان می شود، دوری کنند. ترس تنها بودن در مکانی خارج از خانه و یا ترس تنها ماندن در خانه، هراس از قرار گرفتن در مکان های شلوغ، ترس از مسافرت با وسایل نقلیه، هراس از سوار شدن به آسانسور و یا رفتن روی پل از جمله مواردی هستند که در این دسته قرار می گیرند.

به صورت کلی این افراد تلاش می کنند تا از حضور در مکان های شلوغ، مثل خیابان ها، فروشگاه ها، مساجد و کلیساها و یا سینما و کنسرت اجتناب کنند.

علائم آگورافوبیا

اکثر افرادی که دچار آگورافوبیا هستند، دچار حملات پنیک می شوند. این حملات به صورت تصادفی و بدون هیچ هشدار قبلی رخ داده و پیش بینی اینکه چه چیزی باعث بروز چنین واکنشی می شود را برای فرد غیرممکن می کنند. همین امر باعث می شود که فرد از مکان هایی که ممکن است باعث بروز چنین حمله ای شوند، بهراسد. و در نتیجه از رفتن به چنین مکان ها یا قرار گرفتن در چنین موقعیت هایی دوری می کند. این افراد دچار چنان ناتوانی می شوند که حتی به معنای واقعی کلمه احساس می کنند توانایی خروج از منزل را هم ندارند.

تعدادی از بیماران مبتلا به این نوع فوبیا هم هستند که با میزان زیادی از ناراحتی می پذیرند  که همراه با یک دوست قابل اعتماد یا اعضای خانواده خود به چنین محل هایی بروند.

افراد هراس گریز از مکان معمولا دچار افسردگی، خستگی بی اندازه، تنش، مشکلات سوءمصرف الکل یا مواد مخدر و یا انواع اختلالات وسواسی می شوند.

تفاوت پنیک و فوبیا

بسیاری از افراد گمان می کنند پنیک و فوبیا یکی هستند و این دو را با یکدیگر اشتباه می گیرند. اما این تصور اشتباه است، چون در واقع پنیک ممکن است یکی از علائم اضطرابی باشد که برخی از افراد دچار آگورافوبیا آن را نشان می دهند.

پنیک در واقع یکی از انواع اختلالات اضطرابی است که افراد در سنین مختلف تجربه می کنند. معمولا هم خود را به صورت حملاتی نشان می دهد که حدود سی دقیقه طول می کشند.

عرق کردن و گر گرفتن، افزایش ضربان قلب، لرزش بدن، حس خفگی، درد سینه، سرگیجه و … از جمله مهم ترین علائم پنیک می باشند. فردی که دچار پنیک می شود، مدام نگران آن است که حمله پنیک دوباره تکرار شود.

همچنین فرد در هنگام پنیک معمولا از بروز سکته، از دست دادن کنترل روانی و یا حتی رخ دادن ناگهانی مرگ ترسیده و دچار نگرانی می شود.

به صورت معمول حملات پنیک باعث مرگ نمی شوند، ولی می توانند باعث بروز اختلالات اساسی در زندگی روزمره فرد شوند. علت بروز پنیک چندان مشخص نیست، اما فرد همواره در محیط های مختلف نگران است که دوباره دچار حمله شود.

اما فوبیا نوعی هراس غیرمنطقی از حالت و وضعیت و یا چیز خاصی است و تنها زمانی بروز پیدا می کند که فرد با آن وضعیت، حالت و یا چیز خاص روبرو شود و پس از دور شدن از چنین وضعیتی، فرد دیگر دچار وحشت و ترس نیست.

 مهم ترین انواع فوبیا یا هراس زدگی

به طور کلی افراد زیادی هستند که از قرار گرفتن در موقعیت ها و شرایط خاص یا روبرو شدن با اشیا و امکان ویژه پرهیز می کنند. اما فقط در صورتی می توان گفت که فرد دچار فوبیاست که باعث ایجاد اختلال در زندگی روزمره وی شود. در ادامه با برخی از مهم ترین و رایج ترین ترس ها آشنا می شویم:

آکروفوبیا یا ترس از ارتفاع (Acrophobia)

افرادی که به این مشکل مبتلا هستند، همواره از کوه ها، پل ها، و یا طبقات بالای ساختمان ها دوری می کنند. علائم آکروفوبیا شامل سرگیجه، تعریق، احساس بیهوشی و از دست دادن هوشیاری است.

کلاستروفوبیا یا ترس از فضاهای بسته (Claustrophobia)

افرادی که دچار کلاستروفوبیای شدید باشند، حتی حاضر نمی شوند سوار آسانسور یا ماشین شوند.

ترس از پرواز (Pteromerhanophobia)

این افراد از پرواز با هواپیما وحشت دارند. البته دقت داشته باشید که با توجه به پوشش وسیع رسانه ها از بلایای هوایی، تا حدودی این مسئله منطقی و  قابل درک است. اما به هر حال وحشت بی اندازه و بی منطق و همیشگی از پرواز که موجب شود فرد در طول زندگی خود هرگز از وسایل نقلیه هوایی استفاده نکند.

ترس از مار (Ophidiophobia)

وحشت از مار تا حدودی ممکن است منطقی به نظر برسد. اما اگر به صورت همیشگی و کاملا غیرمنطقی باشد، در حدی که فرد با دیدن تصویر مار یا شنیدن این کلمه به طرز فوق العاده ای وحشت کند.

هراس از سگ (Cynophobia)

هراس از سگ ها هم یکی از رایج ترین فوبیاهاست که مخصوصا در  میان کودکان بسیار دیده می شود. این واکنش می تواند با یک تجربه منفی در مواجهه با سگ تشدید شود.

نیکتوفوبیا یا ترس از تاریکی (Nyctophobia)

معمولا این مسئله از دوران کودکی آغاز می شود که کودکان از تاریکی و شب می هراسند. امکان دارد که این فوبیا به مرور زمان و با رشد فرد از بین برود، اما اگر در دوران نوجوانی و جوانی همچنان همراه فرد باشد، حتما باید مورد درمان قرار بگیرد.

ترایپوفوبیا یا ترس از حفره (Trypophobia)

ترایپوفوبیا موجب می شود که فرد از دسته هایی از سوراخ های کوچک، برجستگی ها و الگوهای نامنظم وحشت داشته باشد. به همین علت است که نام آن را ترس از سوراخ هم گذاشته اند. علت بروز این نوع هراس زدگی ناشناخته است. اما به هر حال هراس از کندوی زنبور، توت فرنگی، انار، مرجان، حباب، اسفنج دریایی، دانه های میوه ها، پوشش های بسته بندی حباب دار و غیره در زمره این دسته قرار می گیرد.

آنتوموفوبیا یا ترس از حشره (Entomophobia)

آنتوموفوبیا وحشت غیرمنطقی از انواع حشرات است که جزو فوبیاهای خاص و عجیب است.

ترس از آمپول (Trypanophobia)

به نظر بسیاری ممکن است وحشت از ورود یا گیر کردن یک تکه فلزی تیز در پوست و بدن فرد، موضوعی منطقی به نظر برسد. اما واقعیت این است که میزان دردی که فرد در هنگام تزریق آمپول تحمل می کند، آن چنان نیست که به وحشتی همیشگی و فوق العاده زیاد منجر شود. ضمن اینکه باید توجه داشت که استفاده از آمپول در بسیاری از مواقع در زندگی اهمیت فوق العاده ای پیدا می کند. بنابراین بهتر است مبتلایان به چنین هراسی هرچه زودتر با مشاور ارتباط برقرار کرده و برای درمان آن اقدام کنند.

علائم اصلی انواع فوبیا

شاید بتوان گفت که شایع ترین و ناتوان کننده ترین علامت هراس زدگی، حمله پنیک است. اما به هر حال فرد در هنگام بروز فوبیا ممکن است دچار هرکدام از علائم زیر شود:

• افزایش ضربان قلب
• تنگی نفس
• تکلم سریع و یا عدم توانایی در حرف زدن
• خشک شدن دهان
• حالت تهوع
• افزایش فشار خون
• لرزش بدن
• احساس خفگی
• درد قفسه سینه
• تعریق
• سرگیجه

تشخیص انواع فوبیا

یکی از راه های تشخیص انواع فوبیا انجام تست های مربوط به آن است. با انجام این تست ها می توان متوجه شد که آیا میزان ترس فرد از موقعیت، مکان و یا شی خاصی عادی است یا خیر. توجه داشته باشید که بهتر است برای تشخیص هراس زدگی و درمان آن به متخصص مراجعه کرد.

درمان انواع فوبیا

برای درمان انواع فوبیا خاص فقط وقتی اقدام می شود که فعالیت های روزمره فرد دچار اختلال شده باشد. در چنین حالتی درمان های شناختی – رفتاری (CBT) توصیه می شوند؛ افراد به تدریج با علت ترس خود روبرو  می شوند تا زمانی که آن از بین برود.

هنگام درمان فوبیای اجتماعی باید توجه داشت که این نوع حتما می تواند باعث اختلال در زندگی فرد شود و شغل یا روابط وی را به مخاطره بیندازد. به طور معمول علت آن را باید در خانواده جستجو کرد. ضمن اینکه احتمال وجود زمینه افسردگی یا اعتیاد به الکل در این افراد ممکن است. برای درمان این نوع هراس باید ترکیبی از داروها و درمان شناختی رفتاری را استفاده کرد.

آیا راهی برای پیشگیری وجود دارد؟

به نظر می رسد نمی توان از بروز بسیاری از انواع فوبیا جلوگیری کرد. اما عده ای معتقدند اگر پس از یک تجربه آسیب زا، مثل حمله حیوانات، درمان فوری انجام گیرد، ممکن است از ابتلای فرد به اختلالات اضطرابی شدید تا حدودی جلوگیری کرد.

به طور کلی می توان گفت احتمالا فوبیا در اثر ژنتیک و یا برخی عوامل محیطی، از جمله محیط خانواده شکل می گیرند. اما تا زمانی که باعث ایجاد اختلال جدی در فعالیت های روزمره فرد نشوند، نیازی به درمان آنها نیست. به نظر می آید که بهترین نوع درمان برای انواع اختلال های هراس زدگی، درمان های شناختی رفتاری باشند.

سوالات متداول