شایع ترین انواع اختلالات روانی؛ علائم و درمان

انواع اختلالات روانی که باید بشناسید! می دانید که یک انسان ممکن است به چه بیماری های روانی مبتلا شود؟ این بیماری چه تغییراتی در زندگی افراد ایجاد می کند؟ برخورداری از یک سلامت روانی خوب به شما کمک می‌کند تا زندگی نسبتاً شاد و سالمی داشته باشید. چراکه در افزایش انعطاف‌پذیری و توانایی مقابله با مشکلات زندگی بسیار موثر است. وضعیت روانی هر فرد به عوامل مختلفی مانند رویدادهای زندگی، شرایط محیط، عادات روزانه، بیولوژی بدن یا حتی ژنتیک او بستگی دارد.

بنابراین، اگر در لحظاتی از زندگی علائم جدیدی در حالات روحی خود احساس کردید، باید برای بررسی انواع اختلالات روانی با روانپزشک یا روانشناس مشورت کنید.

اختلالات روانی الگوهایی از علائم رفتاری یا روانی هستند که بر بخش‌های مختلف زندگی تأثیر می‌گذارند. معمولا این اختلالات برای فرد ناراحتی ایجاد می‌کنند و حتی ممکن است مانع از گذران زندگی روزمره شوند.
اگرچه هنوز فهرست جامعی از انواع اختلال روانی در دست نیست اما در این مطلب سعی کرده‌ایم طبق راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM) دسته‌بندی مناسبی از شایع‌ترین اختلالات روانی ارائه دهیم.

• آیا اختلالات روانی به ژنتیک وابسته اند؟

اختلال روانی چیست؟

اختلال روانی یک اصطلاح کلی برای توصیف طیف وسیعی از مشکلات روحی است که ممکن است علائم آن‌ها بر تفکر، ادراک، خلق‌و‎خو یا رفتار فرد تأثیر منفی بگذارد. طبق تجربه و شواهد، اختلالات روانی کار، روابط و تامین سایر خواسته‌های زندگی را برای بیمار دشوار می کنند. اگرچه ارتباط میان استرس و بروز بیماری روانی پیچیده است؛ اما مشخصا استرس می‌تواند شدت بیماری روانی را بدتر کند.

خوشبختانه امروزه اغلب بیماران می‌توانند مشکل خود را با دارو، مشاوره یا هر دو مدیریت کنند. مهم این است که به‌موقع برای تشخیص و درمان مراجعه شود. طبق آخرین آمار، تقریبا 300 مورد اختلال روانی وجود دارد که بعضی از آن‌ها مانند افسردگی، اضطراب و استرس مزمن، حملات پانیک، فوبیای شدید، اختلال دوقطبی، اسکیزوفرنی و سایر روان‌پریشی‌ها، زوال عقل و اختلالات تکاملی از جمله اوتیسم و بیش‌فعالی، اختلال استرس پس از سانحه، اختلال وسواس فکری جبری و اختلال سوءمصرف مواد مخدر یا الکل شایع‌تر هستند.

علائم اختلالات روانی

هرکدام از این اختلالات روانی علائم و تظاهرات بالینی متفاوتی دارند. جالب است بدانید که امروزه راهکارهای موثری برای پیشگیری از اختلالات روانی مانند افسردگی وجود دارد. به طور کلی، از علائم انواع اختلالات روانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

•  بی‌اشتهایی یا پرخوری
•  بی‌خوابی یا خواب زیاد
•  فاصله گرفتن از افراد و انجام فعالیت‌های مورد علاقه
•  احساس خستگی مداوم حتی با وجود خواب کافی
•  بی‌حسی یا عدم همدلی
•  احساس درد جسمی غیر قابل توضیح
•  ناامیدی یا درماندگی
•  سیگار کشیدن، نوشیدن الکل یا استفاده از مواد غیر قانونی بیش از هر زمان دیگر
•  احساس سردرگمی، فراموشی، تحریک‌پذیری، عصبانیت، اضطراب، اندوه یا ترس
•  دعوا یا مشاجره مداوم با دوستان و خانواده
•  داشتن نوسانات شدید خلقی که باعث بروز مشکلات در روابط می‌شود
•  داشتن فلاش‌بک‌های مداوم یا افکاری که نمی‌توان از ذهن خود خارج کرد
•  شنیدن صداهایی در سر که نمی‌توان آن‌ها را متوقف کرد
•  بروز افکار صدمه زدن به خود یا دیگران
•  ناتوانی در انجام فعالیت‌ها و کارهای روزمره

راه های تشخیص اختلالات روانی

اصولا تشخیص انواع اختلالات روانشناسی یک فرآیند چند مرحله‌ای است. در طول اولین قرار ملاقات، روانپزشک ممکن است یک معاینه فیزیکی انجام دهد تا مشکلات فیزیکی را که می‌توانند در بروز علائم شما نقش داشته باشند، جستجو کند. برخی از روانپزشکان ممکن است یک سری آزمایشات را برای غربالگری علل احتمالی زمینه‌ای درخواست کنند.

ممکن است روانپزشک از شما بخواهد که یک پرسشنامه سلامت روان را پر کنید. همچنین ممکن است تحت یک ارزیابی روانشناختی قرار بگیرید. گاهی برای تشخیص نهایی به چند جلسه ملاقات نیاز است.

برای تشخیص و درمان اختلالات روانی به روانشناس مراجعه کنیم یا روانپزشک؟

تجربه نشان داده است که بسیاری از بیماری‌های روانی مانند افسردگی، اضطراب، مشکلات خواب، فوبیا، حمله عصبی و غیره در مراحل اولیه به کمک روان‌درمانی و مشاوره‌های ارائه شده توسط روانشناس قابل درمان هستند. اما وقتی شدت علائم آن‌ها افزایش پیدا کرد باید برای دریافت دارو به روانپزشک مراجعه کرد.

البته انواع اختلالات روانی مانند دوقطبی، پارانویا، بیش‌فعالی، اسکیزوفرنی و غیره از همان ابتدا نیاز به مراجعه به روانپزشک دارند. زیرا بدون مصرف دارو امکان کنترل آن‌ها نیست. به‌همین‌دلیل، توصیه می‌کنیم ابتدا به یک روانشناس مراجعه کنید. اگر مشکل شما حل نشد، مطمئنا روانشناس به‌منظور دارودرمانی شما را به یک روانپزشک ارجاع خواهد داد.

عوارض درمان خودسرانه بیماری های روانی

متاسفانه امروزه مصرف خودسرانه انواع داروهای ضد افسردگی بسیار رایج شده است. بسیاری از افراد به کمک اطلاعات بدست آمده از اینترنت یا دوستان، برای خود تشخیص افسردگی می‌دهند و شروع به مصرف دارو می‌کنند. درحالی‌که اطلاع ندارند که اغلب این داروها اعتیادآور هستند و اگر شروع مصرف و قطع آن‌ها تحت نظر روانپزشک نباشد، نه تنها شدت افسردگی افزایش پیدا خواهد کرد بلکه خطر خودکشی در کمین فرد است.

پس لطفا تشخیص و درمان انواع بیماری روانی را برعهده روانپزشک یا روانشناس بالینی بگذارید. مطمئن باشید که مراجعه به کلینیک‌های سلامت روان به معنای دیوانه بودن شما نیست! کار با یک درمانگر و سایر اعضای تیم سلامت روان به شما کمک می‌کند تا راه‌های سالمی برای مدیریت شرایط خود بیاموزید. شما با وجود اختلال روانی هنوز هم می‌توانید زندگی کامل و شادی داشته باشید.

انواع اختلالات روانی شایع دنیای امروز

در این بخش قصد داریم شما را طبق یک دسته‌بندی جامع با انواع اختلالات روانی رایج آشنا کنیم.

1. اختلالات عصبی تکوینی (Neurodevelopmental Disorders)

اختلال های عصبی تکوینی معمولاً در دوران نوزادی، کودکی یا نوجوانی تشخیص داده می‌شوند. مشارکت خانواده در مراقبت از افراد مبتلا به این اختلالات بسیار مهم است. مثلا دانستن اینکه چه چیزی باعث پریشانی و رفاه آ‌ن‌ها می‌شود و چه محیط‌هایی برای یادگیری بهتر آن‌ها مساعدتر هستند لازم است. از این اختلالات روانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

• ناتوانی ذهنی (Intellectual Disability)

این اختلال روانی قبلا عقب‌ماندگی ذهنی نامیده می‌شد و امروزه از آن با عنوان اختلال ذهنی تکوینی یاد می‌شود. معمولا قبل از 18 سالگی و با بروز محدودیت‌هایی در عملکرد عقلانی و رفتارهای انطباقی کودک مشخص می‌شود.
انجام تست هوش کمک زیادی به تشخیص قطعی می‌کند. نمره IQ زیر 70 اغلب نشان‌دهنده وجود این اختلال روانی است. در صورت عدم دخالت به‌موقع والدین، کودک یا نوجوان با مشکلات زیادی در زمینه مراقبت از خود، تعامل اجتماعی و استفاده از مهارت‌های زندگی مواجه می‌شود.

• تاخیر تکاملی کلی (Global Developmental Delay)

این اختلال یکی از ناتوانی‌های رشدی در کودکان زیر پنج سال است که به بروز تاخیرهایی در شناخت، عملکرد اجتماعی، گفتار، زبان و مهارت‌های حرکتی مربوط می‌شود. البته ممکن است با بزرگتر شدن کودک و انجام تست‌های استاندارد هوش، پزشک تشخیص عقب‌ماندگی ذهنی دهد.

• اختلالات ارتباطی (Communication Disorders)

این مورد از اختلالات روانی بر توانایی استفاده، درک یا تشخیص زبان و گفتار تأثیر می‌گذارند. طبق راهنمای تشخیصی و آماری انواع اختلالات روانی، چهار زیرگروه مختلف برای اختلالات ارتباطی شناسایی شده است که عبارتند از:

1.  اختلال زبان
2.  صدای گفتار
3.  فصاحت زبان با شروع کودکی (لکنت زبان)
4. اختلال ارتباطات اجتماعی (عملی)

• اختلال طیف اوتیسم (Autism Spectrum Disorder)

اختلالات طیف اوتیسم، از اختلالات روانشناسی با مشاهده کمبودهای مداوم کودک در تعامل اجتماعی و برقراری ارتباطات در حوزه‌های مختلف زندگی و همچنین بروز الگوهای رفتاری محدود و تکراری مشخص می‌شود. کارشناسان معتقد هستند که عدم کنترل آن باعث بروز آسیب‎های قابل توجه در زمینه‌های مهم زندگی فرد از جمله عملکرد اجتماعی، تحصیلات و شغل می‌شود.

به‌همین‌دلیل، توصیه می‌کنیم به‌محض بروز علائم زیر در کودک 1 ساله یا بزرگتر خود به روانپزشک مراجعه کنید:

• مشکل در برقراری ارتباط با دیگران
•  انجام فعالیت‌ها با رفتارهای تکراری
•  تاخیر در حرکت، صحبت یا بروز مهارت‌های شناختی
•  تشنج
•  علائم گوارشی، مانند یبوست یا اسهال مداوم
•  نگرانی یا استرس بیش‌ازحد
•  نشان دادن بیش‌ازحد احساس ترس
•  بیش‌فعالی، بی‌توجهی یا رفتارهای تکانشی
•  واکنش‌های احساسی غیر منتظره
•  عادات یا ترجیحات غذایی غیر معمول
•  الگوهای خواب غیر معمول

با وجود افزایش شیوع اختلال اوتیسم، اما هنوز پزشکان و محققان مطمئن نیستند که چه چیزی باعث ابتلا به آن می‌شود. البته اثرات سابقه خانوادگی، جهش‌های ژنتیکی خاص، بالا بودن سن والدین در زمان بارداری، قرار گرفتن جنین در معرض داروهای والپروئیک اسید یا تالیدومید، وزن کم نوزاد هنگام تولد و غیره را نمی‌توان نادیده گرفت. متاسفانه این اختلال روانی درمان قطعی ندارد و فقط به کمک کاردرمانی، رفتاردرمانی و درمان دارویی قابل بهبود و کنترل است.

• اختلال نقص توجه همراه با بیش فعالی (Attention-Deficit Hyperactivity Disorder)

اختلال نقص توجه همراه با بیش‌فعالی یا ADHD معمولا با مشاهده الگوهای مداوم بیش‌فعالی- تکانشگری یا بی‌توجهی و کمبود تمرکز در کودک تشخیص داده می‌شود. عدم کنترل آن تاثیرات منفی زیادی روی عملکرد کودک یا نوجوان در خانه، محل کار، مدرسه و موقعیت‌های اجتماعی دارد. معمولا علائم آن قبل از 12 سالگی بروز می‌کنند. مواردی مانند:

 مشکل در تمرکز روی انجام کارها یا هنگام گوش دادن، خواندن یا برگزاری مکالمه

• حواس‌پرتی مکرر
•  فراموشی در انجام کارها
•  گم کردن مداوم اشیا
•  مشکل داشتن برای نشستن سر کلاس یا در محل کار
•  قطع حرف افراد در حین صحبت کردن
• عدم رعایت نوبت
• مشکل در سازماندهی وظایف روزانه

جالب است بدانید که طبق اصول روانشناسی سه نوع ADHD با عناوین زیر وجود دارد:

1.  وضعیت غالبا بی‌توجه (Predominantly inattentive)
2.  وضعیت غالبا بیش‌فعال از نوع تکانشی (Predominantly hyperactive-impulsive type)
3.  ترکیبی از هر دو وضعیت

محققان معتقد هستند که این اختلال روانی منشأ عصبی دارد. ژنتیک نیز ممکن است در بروز آن نقش داشته باشد. در واقع هر دو این عوامل باعث کاهش دوپامین در مغز می‌شوند. وجود آن به انتقال سیگنال‌ها از یک عصب به عصب دیگر کمک می‌کند و در تحریک واکنش‌ها و حرکات عاطفی نقش دارد.

اخیرا مطالعات دیگری ثابت کرده‌اند که افراد مبتلا به ADHD حجم ماده خاکستری کمتری در مغز خود دارند. در نتیجه دچار مشکل و نقص در بروز مهارت‌های زیر هستند:

•  سخن، گفتار
• خودکنترلی
•  تصمیم‌گیری
•  کنترل عضلات

امروزه زمینه درمان بیش‌فعالی به‌عنوان یکی از اختلالات روانشناسی، بهتر از اوتیسم است. البته اگر روند درمان به‌موقع آغاز شود و برای مدت طولانی رفتاردرمانی و دارودرمانی ادامه یابد.

2. اختلال دوقطبی (Bipolar Disorder)

اختلال دوقطبی با بروز تغییرات خلقی و همچنین تغییر در میزان فعالیت‌ها و سطح انرژی مشخص می‌شود. این اختلال اغلب شامل دوره‌هایی شیدایی و دوره‌های افسردگی است.

• دوره‌های شیدایی (Mania Episodes)

بعضی از افراد مبتلا به اختلال روانی دوقطبی بیشتر در دوره‌های شیدایی گیر می‌کنند. در نتیجه مدام علائمی از افزایش میزان فعالیت و انرژی از خود نشان می‌دهند. دوره‌های شیدایی گاهی اوقات با احساس حواس‌پرتی، تحریک‌پذیری و اعتمادبه‌نفس بیش‌ازحد بروز می‌کنند. چنین افرادی بیشتر مستعد شرکت در فعالیت‌هایی مانند قمار هستند که پیامدهای منفی دارند.

• دوره‌های افسردگی (Depressive Episodes)

این وضعیت با احساس یک خلق افسرده یا غمگین همراه با عدم علاقه به انجام فعالیت‌ها مشخص می‌شود. همچنین ممکن است شامل احساس گناه، خستگی و تحریک‌پذیری باشد. در طول یک دوره افسردگی، افراد مبتلا به اختلال دوقطبی ممکن است علاقه خود را به فعالیت‌هایی که قبلاً از آن‎ها لذت می‌بردند از دست بدهند، مشکلات خواب را تجربه کنند و حتی به فکر خودکشی بیافتند.
خوشبختانه درمان‌های مناسب و مؤثر که اغلب شامل داروها و روان‌درمانی هستند، می‌توانند به افراد مبتلا به اختلال دوقطبی کمک کنند تا علائم خود را با موفقیت مدیریت کنند.

3. اختلالات اضطرابی (Anxiety Disorders)

اختلالات اضطرابی با علائم ترس، نگرانی، اضطراب و اختلالات رفتاری بیش‌ازحد و مداوم خود را نشان می‌دهند. اضطراب فرد معمولا در اثر پیش‌بینی مشکل یا تهدیدی در آینده ایجاد می‌شود. انواع اختلالات اضطرابی عبارتند از:

• اختلال اضطراب فراگیر (Generalized Anxiety Disorder)

این اختلال باعث بروز نگرانی‌های بیش‌ازحد در مورد رویدادهای روزمره می‌شود. در حالی‌ که برخی از استرس‌ها و نگرانی‌ها بخش عادی و حتی رایج زندگی هستند. به‌همین‌دلیل، بیمار دچار مشکلاتی در زندگی و عملکرد خود می‌شود.

• آگورافوبیا (Agoraphobia)

افرادی‌‌که این اختلال روانی را تجربه می‌کنند اغلب می‌ترسند که در مکان‌های عمومی دچار حمله پانیک شوند. به‌همین‌دلیل از حضور در اجتماع اجتناب می‌کنند.

• اختلال اضطراب اجتماعی (Social Anxiety Disorder)

اختلال اضطراب اجتماعی یک اختلال روانی نسبتاً رایج است که باعث بروز ترس غیر منطقی فرد از قضاوت شدن توسط جامعه و اطرافیان می‌شود. اینگونه اختلالات روانی می‌توانند تأثیر عمده‌ای بر زندگی فرد داشته باشند و عملکرد در مدرسه، محل کار و سایر محیط‌های اجتماعی را دشوار کنند.

• فوبیاهای خاص (Specific Phobias)

منظور از فوبیا ترس شدید از یک شی مانند تجهیزات پزشکی، جاندار مانند عنکبوت، سگ، مار و غیره یا موقعیت خاص محیطی مانند ارتفاع، رانندگی و غیره است. در حال حاضر 40 نوع فوبیای خاص وجود دارد. در زمان بروز این بیماری روانی فرد ممکن است حالت تهوع، لرزش، ضربان قلب سریع و حتی ترس از مرگ را تجربه کند.

• اختلال هراس (Panic Disorder)

در اثر اختلال هراس، بیمار علائمی مانند درد قفسه سینه، تنگی نفس، افزایش ضربان قلب و حتی حس مرگ را به‌عنوان حمله پانیک تجربه می‌کند.
اغلب به نظر می‌رسد که حملات پانیک بدون هیچ دلیل مشخصی ظاهر می‌شوند. به‌همین‌دلیل، افراد مبتلا به اختلال هراس همیشه در مورد احتمال بروز حمله پانیک بعدی دچار اضطراب می‎شوند. در نتیجه شروع به اجتناب از حضور در موقعیت‌های مختلف می‌کنند. این مسئله می‌تواند آسیب‌های قابل توجهی به زندگی روزمره وارد کند و انجام کارهای عادی را دشوار کند.

• اختلال اضطراب جدایی (Separation Anxiety Disorder)

این وضعیت نوعی اختلال اضطرابی است که باعث بروز ترس یا اضطراب شدید و بیش‌ازحد هنگام جدا شدن از عزیزان می‌شود. در نتیجه بیمار ممکن است از دور شدن از خانه، رفتن به مدرسه یا ازدواج اجتناب کند تا همیشه در کنار افراد مورد علاقه خود بماند.

4. اختلالات مرتبط با استرس (Stress-Related Disorders)

افراد مبتلا به این مورد از اختلالات روانی، به علت قرار گرفتن مداوم در معرض رویدادهای استرس‌زا یا آسیب‌زا، در شرایط عادی نیز مدام مضطرب هستند. از انواع اختلالات مرتبط با استرس می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

• اختلال استرس حاد (Acute Stress Disorder)

معمولا با ظهور اضطراب شدید تا یک ماه پس از قرار گرفتن در معرض یک رویداد آسیب‌زا مانند بلایای طبیعی، جنگ و تصادفات خود را نشان می‌دهد. در نتیجه، فرد ممکن است علاوه‌بر استرس علائم کاهش پاسخ عاطفی، داشتن خاطرات ناراحت‌کننده و مشکل در تجربه احساسات مثبت را نیز تجربه کند.

علائم اضطراب و استرس: ده راهکار ساده برای کاهش استرس

• اختلالات سازگاری (Adjustment Disorders)

اختلالات سازگاری می‌توانند به‌عنوان پاسخ به یک تغییر ناگهانی مانند طلاق، از دست دادن شغل، پایان یک رابطه نزدیک، یک جابه‌جایی مکانی و غیره رخ دهند. معمولا این اختلالات روانی هم کودکان و هم بزرگسالان را تحت تاثیر قرار می‌دهند. از علائم آن‌ها می‌توان به اضطراب، تحریک‌پذیری، خلق‌و‌خوی افسرده، نگرانی، عصبانیت، ناامیدی و احساس انزوا اشاره کرد.

• اختلال استرس پس از سانحه (Post-Traumatic Stress Disorder)

این مورد از اختلالات روانشناسی معمولا پس از اینکه فرد در معرض مرگ واقعی یا تهدیدآمیز، آسیب جدی یا خشونت جنسی قرار گرفت ایجاد می‌شود. علائم آن شامل اجتناب از حضور در موقعیت‌های یادآور، احساس عصبانیت و داشتن افکار منفی است.

شخصیت جنگجو و شخصیت پر استرس، آیا این ویژگی ها ریشه در ژن های ما دارند؟

• اختلال دلبستگی واکنشی (Reactive Attachment Disorder)

این اختلال روانی زمانی ایجاد می‌شود که کودکان در چند سال اول زندگی خود نتوانند با مراقبین و والدین خود روابط سالم و دلبستگی ایجاد کنند. علائم آن شامل کناره‌گیری از والدین و بروز اختلالات اجتماعی و عاطفی ناشی از الگوهای مراقبتی ناکافی و بی‌توجهی است.

5. اختلالات تغذیه (خوردن – Eating Disorders)

اختلالات خوردن معمولا با نگرانی‌های وسواسی در مورد وزن یا داشتن الگوهای غذایی مخرب خود را نشان می‌دهند. به‌همین‌دلیل، بر سلامت جسمی و روانی تأثیر منفی می‌گذارند. اخیرا مشخص شده است که علائم این اختلالات روانی از نوزادی و کودکی قابل تشخیص هستند. انواع اختلالات تغذیه عبارتند از:

• بی‌اشتهایی عصبی (Anorexia Nervosa)

کسانی که اختلال خوردن و بی اشتهایی عصبی را تجربه می‌کنند معمولا مشغله فکری زیاد، ترس از افزایش وزن و دید تحریف شده‌ای نسبت به ظاهر و رفتار خود دارند. به‌همین‌دلیل با کاهش وزن شدید مواجه می‌شوند. رفتاردرمانی و دارودرمانی همزمان کمک زیادی به رفع این بیماری روانی می‌کنند.

• پرخوری عصبی (Bulimia Nervosa)

این وضعیت شامل پرخوری و سپس انجام اقدامات شدید مانند استفراغ خودالقایی، سوءمصرف ملین‌ها یا دیورتیک‌ها و ورزش بیش‌ازحد برای جبران این پرخوری‌ها است. در واقع نوعی رفتار متناقض است که در صورت عدم درمان به‌موقع می‌تواند باعث بروز مشکلات گوارشی شدید شود.

• اختلال نشخوار ذهنی (Rumination Disorder)

در این اختلال بیمار غذاهایی که قبلاً جویده یا بلعیده شده‌اند را بیرون ریخته و پس از جویدن، دوباره می‌بلعد. دقیقا مشابه شیوه تغذیه حیوانات نشخوارکننده مانند گاو! بیشتر مبتلایان به این اختلال کودکان یا بزرگسالانی هستند که دارای تاخیر تکاملی یا ناتوانی ذهنی هستند.

• پیکا (Pica)

منظور از پیکا، تمایل زیاد به مصرف مواد غیر خوراکی مانند خاک، رنگ یا صابون است. اختلالی که با خطر بروز مشکلات گوارشی همراه است. اختلال پیکا بیشتر کودکان و افراد دارای ناتوانی‌های رشدی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

• اختلال پرخوری افراطی یا بینج ایتینگ (Binge-Eating Disorder)

این نوع از اختلالات روانی شامل دوره‌هایی از پرخوری است که در آن فرد مقدار زیادی از غذا را در طول چند ساعت مصرف می‌کند. مشکل اصلی اینجاست که فرد نه تنها پرخوری می‌کند بلکه احساس می‌کند که کنترلی روی غذا خوردن خود ندارد. مسائلی مانند احساس خوشحالی، اضطراب، کسالت یا رویدادهای استرس‌زا در بروز دوره‌های پرخوری موثر هستند.

6. اختلالات خواب (Sleep Disorders)

منظور از اختلالات خواب بروز یک وقفه ناگهانی در الگوهای خواب طبیعی است که منجر به پریشانی می‌شود و بر عملکرد روزانه تأثیر می‌گذارد. نمونه‌هایی از اختلالات خواب عبارتند از:

• نارکولپسی (Narcolepsy)

نارکولپسی یا حمله خواب، وضعیتی است که در آن فرد مدام نیاز به خوابیدن دارند. به‌همین‌دلیل، حین حمله خواب در طول روز دچار کاهش ناگهانی انقباض طبیعی عضلات می‌شود.

• اختلال بی‌خوابی یا اینسامنیا (Insomnia Disorder)

این بیماری روانی باعث ناتوانی فرد در خوابیدن کافی برای کسب آرامش می‌شود. اگرچه همه افراد در برخی مواقع مشکلات و وقفه‌هایی در خواب را تجربه می‌کنند، اما این مورد با اختلال قابل توجه و مداوم در خواب شبانه همراه است.

• اختلال پرخوابی یا هایپرسومنولنس (Hypersomnolence)

در اثر این بیماری روانی فرد با وجود خواب کافی در طول شب یا روز، همچنان دچار خواب‌آلودگی شدید است. به‌همین‌دلیل ممکن است در زمان‌های نامناسب مانند زمان حضور در محل کار یا مدرسه به خواب برود.

• اختلالات خواب مرتبط با تنفس (Breathing-Related Sleep Disorders)

در انواع اختلالات روانی، اختلالاتی هستند که در اثر ناهنجاری‌های تنفسی مانند آپنه خواب بروز می‌کنند. مشکلات تنفسی می‌توانند منجر به بروز وقفه‌های کوتاه در خواب و در نهایت مشکلات دیگری از جمله بی‌خوابی و خواب‌آلودگی در طول روز شوند.

• کژخوابی یا پاراسومنیا (Parasomnias)

اختلال پاراسومنیا باعث بروز رفتارهای غیر عادی مانند راه رفتن، ترس، صحبت کردن و خوردن در طول خواب می‌شود.

• سندرم پاهای بی‌قرار (Restless Legs Syndrome)

سندرم پاهای بی‌قرار یک بیماری عصبی است که باعث احساس ناراحتی در پاها و تمایل غیر قابل مقاومت برای حرکت دادن پاها به‌منظور تسکین آن‌ها می‌شود. در نتیجه باعث اختلال در خواب نیز می‌شود.

• 7. اختلالات تخریبی (Disruptive Disorders)

اختلالات تخریبی یا کنترل تکانه، منجر به ناتوانی در کنترل هیجانات و رفتارها و در نتیجه آسیب به خود یا دیگران می‌شوند. از انواع آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

• جنون دزدی یا کلپتومانیا (Kleptomania)

منظور از کلپتومانیا، ناتوانی در کنترل انگیزه دزدی است. افرادی‌که مبتلا به آن اغلب چیزهایی را می‌دزدند که واقعاً به آن‌ها نیاز ندارند یا ارزش پولی واقعی ندارند. معمولا این افراد قبل از ارتکاب دزدی دچار یک تنش تشدید می‌شوند و از دزدی برای کسب آرامش و رضایت استفاده می‌کنند.

• اختلال سلوک (Conduct Disorder)

اختلال سلوک اصولا در کودکان و نوجوانان زیر 18 سال تشخیص داده می‌شود. این بچه‌ها به طور منظم هنجارهای اجتماعی و حقوق دیگران را نقض می‌کنند. علاوه‌براین، نسبت به افراد و حیوانات پرخاشگری نشان می‌دهند، اموال را تخریب می‌کنند، دزدی می‌کنند، دیگران را فریب می‌دهند و قوانین را زیر پا می‌گذارند. بروز این رفتارها منجر به مشکلات قابل توجهی در عملکرد تحصیلی، کاری یا اجتماعی کودک می‌شود.

• اختلال نافرمانی چالشگری (Oppositional Defiant Disorder)

این مورد از اختلالات روانی معمولا قبل از 18 سالگی شروع و با سرپیچی، تحریک‌پذیری، عصبانیت، پرخاشگری و کینه‌توزی مشخص می‌شود. اگرچه همه بچه‌ها گاهی اوقات سرکشی می‌کنند اما بچه‌های مبتلا به این اختلال تقریباً همیشه از انجام درخواست‌های بزرگسالان امتناع می‌کنند و رفتارهایی برای آزار عمدی دیگران انجام می‌دهند.

8. اختلالات افسردگی (Depressive Disorders)

اختلالات افسردگی معمولا با علائم فیزیکی و شناختی مانند ناراحتی، بی‌انگیزگی و خستگی مداوم خود را نشان می‌دهند. مواردی مانند:

•  اختلال نامنظمی خلقی اخلال‌گرانه
• افسردگی فصلی
• اختلال افسردگی اساسی ( ماژور)
• اختلال افسردگی مداوم (دیستیمیا)
• افسردگی فصلی
• اختلال ناخوشی پیش‌قاعدگی
• اختلال افسردگی ناشی از سوءمصرف مواد مخدر یا دارو
• افسردگی پس از زایمان

در همگی علائمی مانند عدم علاقه به انجام فعالیت‌هایی که فرد که قبلاً از آن‌ها لذت می‌برد، ناراحتی، تمرکز ضعیف، کاهش یا افزایش قابل توجه وزن، کاهش یا افزایش اشتها، اختلالات خواب، کمبود انرژی یا خستگی، احساس گناه یا بی‌ارزشی و بروز افکار خودکشی مشاهده می‌شود.

9. اختلالات عصبی-شناختی (Neurocognitive Disorders)

این نوع اختلالات روانی باعث بروز مشکلات شناختی، کمبود حافظه و تمرکز و کاهش قدرت یادگیری و ادراک در بزرگسالان می‌شوند. زیرا معمولا با زوال عقل و کاهش حجم مغز همراه هستند. از انواع آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

• اختلال عملکردی حافظه

 اختلال حافظه  می‌تواند به‌صورت ناگهانی در اثر ضربه به سر یا به‌صورت تدریجی در اثر ابتلا به بیماری‌هایی مانند آلزایمر، پارکینسون، تومور مغزی، بیماری‌های قلبی عروقی، سوءمصرف مواد مخدر یا الکل و غیره بروز کند.
ضعف و اختلال شدید حافظه می‌تواند بر کیفیت زندگی فرد، ارزیابی دیگران از سلامت ذهنی و روانی و کارکردهای اجتماعی او تاثیر منفی بگذارد. بیمار گاهی حتی برای یادآوری ساده‌ترین مسائل مانند محل زندگی خود دچار مشکل می‌شود.

• روان‌آشفتگی یا دلیریوم (Delirium)

این اختلال در مدت زمان کوتاهی (معمولاً چند ساعت یا چند روز) ایجاد می‌شود و دارای علائم مرتبط با اختلال در توجه و آگاهی است. از آن با عنوان گیجی حاد نیز یاد می‌شود.

10. اسکیزوفرنی (Schizophrenia)

اسکیزوفرنی یک بیماری روانی مزمن و پیچیده است که بر تفکر، احساس و رفتار فرد تأثیر می‌گذارد. در صورت وجود هرکدام از علائم زیر برای حداقل یک دوره یک ماهه، احتمال ابتلا به این اختلال روانی بالا است:

•  هذیان‌گویی و بیان باورهایی که با واقعیت در تضاد هستند.
•  توهم و دیدن یا شنیدن چیزهایی که واقعا وجود ندارند.
•  بیان کلماتی که از قواعد زبان پیروی نمی‌کنند و ممکن است درک آن‌ها غیر ممکن باشد.
•  نشان دادن رفتارهای به‌شدت آشفته یا حرکات عجیب‌و‌غریب
•  ناتوانی در شروع برنامه‌ها، صحبت کردن، ابراز احساسات یا احساس لذت

شروع اسکیزوفرنی معمولاً در اواخر نوجوانی یا اوایل دهه دوم زندگی است. مردان معمولاً زودتر از زنان علائم این نوع اختلالات روانشناسی را نشان می‌دهند.

11. اختلال وسواس اجباری (Obsessive-Compulsive Disorders)

اختلال وسواس اجباری (OCD) یا وسواس فکری عملی، وضعیتی است که در آن فرد علائم زیر را تجربه می‌کند:

وسواس فکری به‌صورت افکار، تکانه‌ها و تمایلات ذهنی مکرر و مداوم که منجر به پریشانی یا اضطراب می‌شوند. وسواس عملی به‌صورت رفتارها و فعالیت‌های تکراری و افراطی که فرد احساس می‌کند باید آن‌ها را انجام دهد. معمولا این اقدامات برای کاهش اضطراب یا جلوگیری از بروز برخی از نتایج وحشتناک انجام می‌شوند.

اصولا برای درمان این نمونه از اختلالات روانشناسی از درمان شناختی-رفتاری (CBT) و دارودرمانی استفاده می‌شود. داروهای ضد افسردگی مانند کلومیپرامین یا فلوکستین ممکن است برای مدیریت علائم تجویز شوند.

انواع اختلالات روانی شایع در ایران

متاسفانه در کشور ما به‌دلیل نبود ثبات در وضعیت اقتصادی مردم، بروز انواع اختلالات روانی در حال افزایش است. شیوع ویروس کرونا نیز شدت این مسئله را دوچندان کرد. طبق بررسی‌های انجام شده در انجمن علمی روانپز‌شکان ایران و دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، شایع‌ترین بیماری‌های روانی در ایران به ترتیب عبارتند از:

•  افسردگی
• استرس و اضطراب
•  پرخاشگری
•  وسواس فکری عملی
•  اختلالات خواب

جالب است بدانید که طبق آخرین داده‌های منتشر شده از سوی گروه روانشناسی بالینی دانشگاه شهید بهشتی، از هر 4 ایرانی 1 نفر دچار یکی از این اختلالات روانشناسی است.

انواع اختلالات روانی شایع در کودکان

اصولا تشخیص بیماری‌های روانی کودکان برای والدین دشوار است. به‌همین‌دلیل،‌ بسیاری از کودکان به‌موقع از روش‌های درمانی مختلف بهره‌مند نمی‌شوند. طبق مطالعات، موارد زیر از شایع‌ترین اختلالات روانی در میان کودکان هستند:

• اختلالات عصبی تکوینی
• اختلال های اضطرابی
• نقص توجه همراه با بیش‌فعالی
• اختلال طیف اوتیسم
• اختلالات تغذیه (خوردن)
• افسردگی و سایر اختلالات خلقی
•  اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
•  اسکیزوفرنی

اختلالات روانی رایج در نوجوانان

معمولا والدین علائم اختلالات روانی نوجوانان خود را به حساب هیجانات و شرایط عاطفی دوران بلوغ می‌گذارند. این مسئله تاثیر زیادی در افزیش شدت انواع اختلالات روانی رایج زیر در نوجوانان دارد:

•  افسردگی
•  اختلالات اضطرابی
•  اختلال تغذیه
• اختلال خواب
•  سوءمصرف مواد مخدر
•  اسکیزوفرنی
• اختلال استرس پس از سانحه
•  اختلالات تخریبی به‌خصوص اختلال نافرمانی چالشگری

توصیه می‌کنیم همزمان با شروع دوران بلوغ، حتما نوجوان خود را برای چکاب روانی نزد یک روانشناس یا روانپزشک ببرید.

آمار اختلالات روانی در ایران

امسال پس از انجام یک نظرسنجی وسیع توسط وزارت بهداشت، اعلام شد که حدود 25 درصد مردم ایران (در بازه سنی 14 تا 65 سال) از انواع اختلالات روانی رنج می‌برند. نکته جالب اینجاست که 60 درصد آن‌ها از وجود مشکل خود آگاه نیستند و 40 درصد باقی‌مانده نیز با وجود آگاهی به‌دلیل شرایط اقتصادی یا بی‌توجهی به روانشناس یا روانپزشک مراجعه نمی‌کنند.
شاید به‌همین‌دلیل است که هر روز شاهد یک اتفاق ناگوار مانند قتل فرزند توسط پدر هستیم. آن هم در قرن 21 که گرایش همه کشورها به بهبود سلامت روان جامعه است!

سخن آخر

بنابراین، بیش از 100 نوع اختلال روانی وجود دارد که هرکدام علائم، علل و پیامدهای خاص خود را دارند. ازآنجایی‌که مشکلات روانی می‌توانند باعث اختلال در عملکرد روزانه، تحصیل، اشتغال، روابط فردی و اجتماعی و سایر حوزه‌های مهم زندگی شوند، تشخیص و درمان به‌موقع آن‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد.
پیشنهاد می‌کنیم بار دیگر این مطلب را با دقت بیشتری مطالعه و در صورت مشکوک شدن به علائم روانی خود حتما به روانشناس مراجعه کنید.