مردم کرد از کهن‌ترین و بزرگترین اقوام ایرانی‌تبار هستند که در مناطق کوهستانی از جمله رشته‌کوه زاگرس در غرب ایران، کوه‌های توروس در جنوب شرقی آناتولی (واقع در ترکیه)، بخش‌هایی از شمال عراق، شمال شرق سوریه، ارمنستان غربی و سایر مناطق مجاور ساکن هستند.
قوم کرد به مهمان‌نوازی، موسیقی شاد و پرجنب‌وجوش، رقص‌های محلی زیبا و همچنین تلاش‌های مداوم برای حفظ هویت و استقلال فرهنگی خود شناخته می‌شوند. در این مقاله با تاریخ کرد و کردستان، ژنتیک و نژاد مردم کرد ایران، فرهنگ، آداب و رسوم قوم کرد بیشتر آشنا می‌شویم.
قوم کرد چه کسانی هستند؟
مردم کرد با جمعیتی بیش از ۳۰ میلیون نفر، به عنوان یکی از بزرگترین گروه‌های قومی بدون دولت در جهان شناخته می‌شوند. این مردمان به زبان کردی تکلم می‌کنند که شامل لهجه‌های متعددی است.
تقسیم‌بندی زبان کردی:
- کردی شمال- غرب: کرمانجی، شکاکی، بایزیدی، بادینی و غیره.
- کردی مرکزی: سورانی، مکریانی، جافی و غیره.
- کردی جنوبی: لکی، ایلامی و غیره.
در این میان کرمانجی و سورانی نسبت به بقیه زبانهای کردی گویشوران بیشتری دارند. زبان کردی از شاخه زبانهای ایرانی غربی است و با زبانهای فارسی، پشتو و اردو هم‌خانواده است.
اکثر طایفه کرد در مناطق مرزی ایران، عراق، ترکیه و سوریه زندگی می‌کنند، منطقه‌ای جغرافیایی که به آن کردستان (سرزمین کردها) می‌گویند. نام کردستان در ایران و عراق معانی مختلفی دارد. کردستان در ایران، استانی غربی است و در عراق، منطقه‌ای خودمختار است که به نام اقلیم کردستان نیز شناخته می‌شود. البته بخشی از ایل های کرد ایران نیز در منطقه خراسان زندگی می‌کنند.
همانگونه که گفتیم قوم کورد از قدیمی‌ترین اقوام خاورمیانه است و نام آن‌ها حتی در شاهنامه فردوسی نیز ذکر شده است.
در داستان ضحاک، دو آشپز مسئول آماده‌سازی مغز دو انسان به عنوان خوراک برای مارهای روی دوش این پادشاه ستمگر بودند. این دو آشپز تصمیم می‌گیرند هر روز یک انسان را آزاد کرده و به جایش مغز گوسفند بگذارند.
جوانان آزاد شده به کوهستان گریخته و پنهانی در آنجا زندگی می‌کردند. به گفته‌ی فردوسی آن‌ها اجداد مردم کرد هستند. در این روایت ایل کرد به عنوان مردمی مقاوم در برابر ظلم و ستم ضحاک ظاهر شده و توانسته‌اند هویت مستقل خود را حفظ کنند.
ایل های کرد ایران
کردهای ایران عموما در غرب کشور و در استان‌های کردستان، کرمانشاه، ایلام و آذربایجان غربی ساکنند. همچنین گروهی از طایفه کرد در استان‌های خراسان شمالی، گیلان، قزوین و فارس هم زندگی می‌کنند. شجره نامه طایفه کرد بین برخی ایل‌های این قوم موجود است.
از جمله مهم‌ترین ایل های کورد ایران عبارتند از:
- جلالی، بیگ‌زاده، پیران، زرزار (آذربایجان غربی)
- باباخانی، باجلان، اردلان، گوران (کردستان)
- کلهر، سنجابی، چوپان، ولدبیگی (کرمانشاه)
- ملکشاهی، شوهان، ده بالایی (ایلام)
بیشتر بخوانید: قوم بلوچ؛ جامعه‌ای با فرهنگی غنی و تاریخی پر فراز و نشیب
تاریخ کرد و کردستان
پیشینه طایفه کرد به مردمان کوهستانی که ساکنان باستانی ارتفاعات زاگرس بوده‌اند بازمی‌گردد. در مناطق غربی ایران که امروزه ایل های کرد ایران در آنجا ساکن هستند، اقوامی پیشا آریایی مانند گوتی‌ها، لولولبی‌ها و کاسی‌ها می‌زیستند.
پس از مهاجرت آریایی‌ها به داخل فلات ایران، مادها ساکنان اصلی این مناطق شدند. امروزه نیز به همین دلیل نژاد مردم کرد ایران از مادها می‌دانند.
حکومت‌های کرد پس از اسلام نیز عبارتند از:
- بنی عیاران
زمان: قرن سوم و چهارم هجری قمری- مکان: کردستان تا خوزستان
- شدادیان
زمان: قرن چهارم و پنجم هجری قمری- مکان: مناطقی از آذربایجان و قفقاز
- آل حسنویه
زمان: قرن چهارم و پنجم هجری قمری- مکان: استان‌های کرمانشاه، همدان و لرستان در ایران و بخش‌هایی از عراق کنونی
- مروانیان
زمان: قرن چهارم و پنجم هجری قمری- مکان: شمال عراق، جنوب شرقی ترکیه و شمال شرق سوریه
- روادیان
زمان: قرن سوم تا پنجم هجری قمری- مکان: مناطقی از آذربایجان و بخش‌هایی از ارمنستان
- ایوبیان
زمان: قرن ششم تا هفتم هجری قمری- مکان: مصر، شام، حجاز، یمن و بخش‌هایی از شمال آفریقا
ایل کرد در دوره ایوبیان در اوج قدرت خود بودند. این سلسله توسط صلاح‌الدین ایوبی تاسیس شده بود و از کردستان تا مصر را دربرمی‌گرفت.
در زمان حکومت سلجوقیان بر ایران هم استانی با نام «کردستان» در مناطق کردنشین ایجاد شد. به طور کلی تمامی مناطق کردستان (چه در ایران امروزی و چه در خارج از آن) بخشی از امپراتوری ایران بوده است، اما پس از شکست ایران از امپراتوری عثمانی در جنگ چالدران، بخش اعظمی از مناطق کردنشین به عثمانی ضمیمه شد.
در قرون نوزدهم و بیستم میلادی با توجه به گسترش حس ملی‌گرایی در تمامی ملت‌های جهان، مردم کرد نیز به دنبال خودمختاری و استقلال بودند. اما با فروپاشی امپراتوری عثمانی، مناطق کردنشین بین کشورهای تازه‌تأسیس عراق، ترکیه و سوریه تقسیم شد.
ژنتیک کردها
بررسی نژاد مردم کرد ایران نشان داده است که آن‌ها نیز مانند دیگر اقوام خاورمیانه تنوع ژنتیکی بالایی دارند. مطالعات نشان داده ژنتیک کردها با دیگر گویشوران زبانهای ایرانی و قفقازی‌ها (مانند ارمنی‌ها) شباهت ژنتیکی دارند.
آن‌ها همچنین با مردمان سامی مثل آشوری‌ها و یهودیان نیز ارتباطات ژنتیکی دارند. دیگر ارتباط ژنتیکی مردم کرد با اروپایی‌هاست. همچنین بر اساس یک مطالعه ژنتیکی ژنتیک کردها مانند ترکان آناتولی در خزانه ژنی شرق مدیترانه طبقه‌بندی می‌شود.
به طور کلی تمامی مطالعات نشان داده است که شجره نامه طایفه کرد به طور کامل با منطقه خاورمیانه پیوند خورده و کردها مردمی باستانی از دل کوهستان‌های غرب آسیا هستند. برای آشنایی بیشتر با رسیدن به تاریخچه خانوادگی، می‌توانید مقاله شجره نامه را بخوانید.
آیا می‌دانستید می‌توانید با انجام آزمایش ژنتیک نیاکان مای اسمارت ژن (AncestryX)، درصد نژادی خود را بیابید؟ برای دریافت مشاوره ژنتیک رو لینک کلیک کنید.
قدمت کردها بیشتر است یا ترکها؟
متاسفانه بحث‌های قوم‌ستیزانه‌ای در سال‌های اخیر پیش آمده و سوال‌های عجیبی مطرح کرده است. مانند اینکه قدمت کردها بیشتر است یا ترکها؟
در پاسخ به چنین سوالی باید گفت که اساس این مقایسه غلط است. در مورد پیشینه مردم کرد و تاریخ کرد و کردستان گفتیم. درباره ریشه‌ی ترکها باید گفت آن‌ها در اصل مربوط به اقوام ساکن در آسیای مرکزی هستند که در قرون ششم و هفتم هجری قمری به غرب آسیا و مهاجرت کردند و تبدیل به یکی از اقوام مهم خاورمیانه شدند. برای آشنایی با تاریخچه کامل قوم ترک کلیک کنید.
در مجموع، هر دو گروه تاریخی و فرهنگی قدیمی دارند که با ویژگی‌های خاص خود همراه است. هر یک از این اقوام در دوره‌های مختلف تاریخی و جغرافیایی به‌طور متفاوتی شناخته شده‌اند.
آداب و رسوم قوم کرد
آداب و رسوم طایفه کرد مجموعه‌ای غنی و متنوع از سنن، جشن‌ها و آیین‌هایی است که از فرهنگ، تاریخ، و زندگی اجتماعی آن‌ها نشأت گرفته است. این رسوم نقش مهمی در حفظ هویت فرهنگی کردها دارند. در بخش زیر به برخی از مهم‌ترین رسوم مردم کرد اشاره خواهیم کرد.
نوروز و کوسه‌گردی
از آنجایی که نژاد مردم کرد ایران به دوران باستان این سرزمین بازمی‌گردد، نوروز باستانی مهم‌ترین جشن قومی آن‌هاست. مانند دیگر ایرانی‌ها، مردم کرد نیز قبل از فرا رسیدن سال نو به خانه‌تکانی، سبز کردن سبزه و درست کردن تخم‌مرغ رنگی می‌پردازند. اما معمولا رسم چیدن سفره هفت‌سین ندارند.
در مراسمی به نام کوسه‌گردی، دو نفر با پوشیدن لباس مرد و زن نقش زن و شهر را ایفا می‌کنند و با گفتار و رفتار خود مردم را می‌خندانند.
پیر شالیار
پیر شالیار، شخصیت تاریخی و مذهبی در تاریخ کردستان به شمار می‌رود و فردی با کرامات بسیار بوده است. مراسمی که امروزه برای بزرگداشت او در کردستان می‌گیرند احتمالا داستان عروسی وی با شاهزاده‌ای است که توسط پیر شالیار شفا گرفته است.
دعا، نذر، ذبح حیوان، دف‌زنی و شب‌نشینی از بخش‌های مختلف این مراسم است که حدود سه روز طول می‌کشد. برای آشنایی بیشتر با آداب و رسوم همه ایرانیان می‌توانید مقاله اقوام ایرانی را مطالعه کنید.
هنر و فرهنگ کردها
مردم کرد همچون دیگر اقوام ایرانی دارای فرهنگ و سنت مخصوص به خود هستند که ریشه در تاریخ غنی و جغرافیای آن‌ها دارد. جشن و مراسم مخصوص، لباس، رقص و موسیقی محلی از جمله‌ی فرهنگ زیبای کردی هستند. در این بخش سعی داریم کمی بیشتر با این مولفه‌های فرهنگی آشنا شویم.
لباس محلی کردها
پوشیدن لباس محلی در ایل کرد بسیار رایج است و بخشی از هویت قوم کرد را تشکیل می‌دهد. این لباس‌ها زیبا، متنوع و گران قیمت هستند. هر کدام از اجزای این لباس‌ها بیانگر باور و معنای خاصی است که در فرهنگ، جغرافیای محل سکونت و تاریخ کردی ریشه دارد.
استفاده از پارچه‌های طبیعی، گلدوزی، سکه‌دوزی و نقوش هندسی از جمله ویژگی‌های بارز پوشاک کردی است. همچنین لباس‌های کردی علاوه بر زیبایی، کاربردی نیز هستند. برای مثال، لباس‌های مردانه معمولاً آزاد و راحت هستند تا به افراد اجازه دهند به راحتی فعالیت‌های روزمره خود را انجام دهند.
لباس مردان کرد از اجزای زیر تشکیل شده است:
- چوخه یا که وا: نیم‌تنه‌ی پنبه‌ای و پشمی که روی پیراهن کردی پوشیده می‌شود و مناسب هوای سرد کوهستان است. در سنندج و کرمانشاه به آن «چوخه» و اهالی مریوان، سقز و بانه به آن «که وا» می‌گویند.
- ملکی: نیم‌تنه‌ای بدون یقه و مناسب فصل گرما است که معمولا همرنگ با شلوار کردی (رانک) می‌پوشند.
- پانتول یا رانک: شلوار گشاد کردی با پاچه‌هایی تنگ است.
- لفکه سورانی: پیراهن آستین بلند با زبانهای مثلث شکل که دور مچ و بازو بسته می‌شود. این لباس به ویژه در مهمانی‌ها و مجالس مهم استفاده می‌شود.
- دستار: دستار یا سرون همان سربندی است که مردان کرد به جای کلاه می‌بندند و در سرما محافظ سر است.
- شال: پارچه‌ای طرح‌دار و گران قیمت که برای گرم نگه داشتن به کمر می‌بندند.
- کله بال: پوششی نمدی که چوپانان کرد روی شانه می‌اندازند.
- کولاو و پیچ: کلاه محلی کردها به رنگ سیاه و سفید که زنان آن را با نقش و نگارهایی خاص می‌بافند. پیچ نیز پارچه‌ایست که دور کلاه می‌بندند تا شل نشود.
- کلاش: پاپوشی مخصوص فصل گرما که در آن پاها بوی بدی نمی‌گیرند!
لباس زنان کرد نیز عبارت است از:
- گوڵوه‌نی: نوعی روسری مخصوص که زنان لر نیز شبیهش را دارند.
- که وا: کت زنانه‌ای که کوتاه و رنگین است. که وا که به آن «کلنجه» یا «سوخمه» نیز می‌گویند، معمولا با سنگ و پولک تزیین شده و در گذشته این تزئینات نشان از ثروت خانوادگی بوده است.
- کراس: پیراهنی بلند که با پارچه‌های گوناگون و رنگارنگ دوخته می‌شود. زنان کرد در جشن‌ها این پیراهن‌ها را می‌پوشند که نمادی از شور زندگی است.
- کلاو: کلاه زنان کردی که که کاسه شکل و مقوایی است. این کلاه با رشته‌های پولکی یا سکه تزیین می‌شود و مدل‌های متفاوتی دارد.
- شال یا پشت تێند: شالی که زنان روی لباس اصلی و کمر خود می‌بندند.
- ده‌رپه: شلوار گشاد با دم‌پای تنگ.
لباس سنتی کردها، یکی از زیباترین و متنوع‌ترین پوشش‌های محلی ایران است. این لباس‌ها نماد هویت، اصالت و فرهنگ غنی مردم کرد است.
همانطور که دیدید به دلیل وسعت مناطق کردنشین و تفاوت‌های آب و هوایی، پوشاک کردی تنوع بسیار زیادی دارد. از لباس‌های رنگارنگ و تزئین‌شده تا پوشش‌های ساده و کاربردی، همه در بین طایفه کرد دیده می‌شود.
موسیقی کردی
یکی از مولفه‌های اصلی فرهنگ کردی، موسیقی مردمان کرد است. ترانه‌های محلی کردی، شفاهی و سینه به سینه تا به امروز منتقل شده است. این ترانه‌ها مفاهیمی چون عشق، معنویت، دوستی با طبیعت، داستان‌های تاریخی و حماسی را دربرمی‌گیرد.
دف یکی از رایج‌ترین آلات موسیقی کردستان است. سازهای استفاده شده در موسیقی کردی عبارتند از:
- دف
- کمانچه
- دهل
- تنبک
- تنبور
- نی و سرنا
- دیوان
- شمشال
- بالابان
- دوتار
همچنین بخش مهمی از موسیقی کردی را ترانه‌های معنوی و عرفانی تشکیل می‌دهد. دف‌نوازی و خواندن این ترانه‌ها در بین اهل حق (پیروان آیین یارسان) و دراویش در خانقاه‌ها رواج دارد.
نوع دیگری از ترانه‌های مردم کرد «هوره» نام دارد که احتمالا از موبدان آیین زرتشتی سرچشمه گرفته است. نوعی از هوره نیز برای مرثیه‌سرایی و در مراسم سوگواری استفاده می‌شود که به آن «موره» می‌گویند.
رقص کردی
یکی از پرشورترین و زیباترین رقص‌های محلی ایران، رقص کردی است. رقص کردی نه تنها نماد شادی و نشاط بلکه بیانگر وحدت، همبستگی و روحیه جنگجویی ایل کرد نیز است.
در انواع رقص کردی یک نفر (که به آن شخص سَرچوپی کِش می‌گویند) در سمت راست می‌ایستد و با دستمال باقی رقصنده‌ها را هدایت می‌کند. دیگر رقصنده‌ها در یک خط مستقیم یا نیم‌دایره شکل قرار می‌گیرند. البته نوعی رقص هم وجود دارد که همگی دایره شکل کنار هم شانه به شانه می‌رقصند.
در مدل‌ها و انواع مختلف رقص کردی ویژگی‌هایی چون موسیقی، شیوه‌ی حرکت پاها و نحوه دست یکدیگر را گرفتن با هم تفاوت دارد. جالب است بدانید مردم کرد علاوه بر مراسم شادی و سرور، رقص‌هایی نیز مخصوص سوگواری، آیین مذهبی و حتی رزم دارند!
غذاهای کردی
غذاهای کردی به دلیل استفاده از مواد اولیه تازه و طبیعی و ترکیب‌های مختلف عطر و طعم مشهورند.
برخی از پرطرفدارترین غذاهای کردی عبارتند ار:
- قایرمه
- کلانه
- شلکینه
- خورش ریواس
- خورش کنگر
- کباب کردی
- دلمه برگ مو
برای اطلاع از درصد ملیتی و مسیر مهاجرت اجدادی خود، می‌توانید آزمایش ژنتیکی نیاکان (AncestryX) را انجام دهید. برای دریافت اطلاعات بیشتر و مشاوره رایگان فرم انتهای صفحه را پر کنید.
هویت کردی
شجره نامه طایفه کرد را باید در خاورمیانه جستجو کرد زیرا مردم کرد بومی و چهارمین گروه قومی بزرگ منطقه هستند. کردها دارای فرهنگ، لباس سنتی و اعیاد متمایزی هستند اما مهم‌ترین و اولین مولفه هویتی آن‌ها زبان کردی است.
به عقیده بسیاری از پژوهشگران، هر کدام از زبانهای خانواده کردی مانند سورانی یا کرمانجی، زبانی مستقل هستند. برخی نیز زبان لکی را جزوی از زبانهای کردی طبقه‌بندی می‌کنند. انواع مختلف زبان کردی احتمالا از زبان پارسی میانه و پهلوی اشکانی مستق شده‌اند.
تاریخ کرد و کردستان غنی است و به دوران باستان بازمی‌گردد. در طول تاریخ، کردها همواره به‌عنوان یک قوم مقاوم و مستقل شناخته شده‌اند که با وجود فشارهای مختلف خارجی، توانسته‌اند هویت فرهنگی و زبانی خود را حفظ کنند. همچنین آن‌ها نقشی مهم در رویدادهای سیاسی و اجتماعی منطقه داشته‌اند و برخی از امپراتوری‌ها و پادشاهی‌های محلی در مناطق کردنشین تأسیس شده‌اند.
اکثر مردم کرد مسلمان و سنی مذهبند. با این حال، گروه‌هایی از کردها پیرو مذاهب و ادیان دیگری از جمله یارسان، ایزدی، مسیحیت و مذهب شیعه نیز هستند.
پیوند هویت قومی کردی با هویت ملی کشورهایی که در آن‌ها ساکن هستند، همیشه مورد بحث و جدل بوده است.
برخی از کردها، به ویژه آنهایی که به پایتخت‌ها و شهرهای بزرگ کوچ کرده‌اند، در هویت ملی کشور خود ادغام و جذب شده‌اند. در حالی که بسیاری از کردهای ساکن در سرزمین اجدادی، هویت قومی کرد را بر هویت ملی ارجح می‌دانند.
امروزه قوم کرد همچنان در برخی مناطق به دنبال حقوق فرهنگی و سیاسی خود هستند و در برخی مناطق خودمختاری‌هایی نیز به دست آورده‌اند، مانند اقلیم کردستان در عراق.
جمع‌بندی
مردم کرد از بزرگترین اقوام ایران هستند که در در کشورهای دیگر چون عراق، ترکیه و سوریه نیز زندگی می‌کنند. این قوم با فرهنگ غنی، زبان خاص و آداب و رسوم منحصر به فرد خود، مردمانی مهمان‌نواز و شجاع هستند که به ارزش‌های خانوادگی و قومی بسیار پایبندند.
ژنتیک کردها نشان می‌دهد آن‌ها از اصیل‌ترین و کهن‌ترین مردمان خاورمیانه هستند. ایل کرد کردها دارای ادبیات غنی، موسیقی دل‌نشین و هنرهای دستی بی‌نظیری هستند. لباس‌های رنگارنگ، رقص‌های پرشور و موسیقی سنتی کردها، از جمله جذابیت‌های این قوم برای گردشگران و علاقه‌مندان به فرهنگ است.
ما سعی کرده‌ایم که با استفاده از منابع معتبر این مقاله را برای شما عزیزان گردآوری کنیم. اگر نکته‌ای به نظر شما ناکامل و یا اشتباه است، حتما با گذاشتن کامنت ما را در تکمیل و تصحیح یاری کنید.
