سرفصلهای مقاله
Toggleتفسیر آزمایش خون به تخصص و دانش پزشکی نیاز دارد، اما شما میتوانید با خواندن این مقاله به اطلاعاتی کلی در این باره دست یابید تا کمی اصطلاحات و اعداد برگه آزمایش برایتان آشناتر باشند.
انواع آزمایش خون برای چکاپ وضعیت عمومی بدن و حتی تشخیص اولیه بیماریهایی چون دیابت، بیماریهای قلبی- عروقی، اختلالات کلیوی، سرطان و … کارآمد است.
همین حالا برگه آخرین آزمایش خون خود را بیاورید تا با هم بخشهای مختلف آن را تجزیه و تحلیل کنیم.
ساختار کلی آزمایش خون
نتیجه آزمایش خون شامل لیستی از اصطلاحات و اعداد است. برای تفسیر آزمایش خون باید ابتدا با تک تک این اصطلاحات آشنا شویم.
هر آزمایش خونی به طور معمول از قسمتها و یا اصطلاحا پانلهای زیر تشکیل شده است:
- پانل شمارش کامل خون (CBC)
- پانل متابولیک پایه (BMP) و جامع (CMP)
- پانل لیپیدی
- پانل تیروئید
- آزمایش ویتامینها و مواد ضروری
بنا به نیاز شما و نسخه پزشک، ممکن است مواردی حذف یا اضافه شوند.به برگه آزمایش خودتان نگاه کنید که در آن هر کدام از این بخشها از یکدیگر جدا شدهاند.
آزمایش شمارش کامل خون (CBC)
اولین بخش تفسیر آزمایش خون، شمارش کامل سلولهای خونی است که شامل بخشهای زیر است:
شمارش گلبولهای قرمز (RBC)، هماتوکریت (Hct) و هموگلوبین (Hgb)
با اینکه این سه مورد به طور جداگانه در آزمایش نوشته میشود اما با یکدیگر مرتبطند و به ویژگیهای گلبولهای قرمز اشاره دارند، پس باید با هم بررسی و تفسیر شوند.
گلبولهای قرمز خون، مسئول حمل اکسیژن از طریق رگهای خونی به سراسر بدن هستند که باید در محدوده مقدار مشخصی باشند تا بدن عملکرد صحیحی داشته باشد. هماتوکریت در واقع درصد گلبولهای قرمز به کل حجم خون است.
هموگلوبین نیز دقیقا همان بخشی از گلبول قرمز است که اکسیژن را به بافتها حمل و دی اکسید کربن را از آنها میگیرد.
پایین بودن مقادیر این سه جز معمولا نشاندهندهی کم خونی است.
شمارش گلبولهای سفید (WBC)
گلبولهای سفید مسئول حفظ سلامت و ایمنی بدن هستند، پس هر گونه تغییر در تعداد آنها نشانگر اختلال است.
لکوپنی (Leukopenia) وضعیتی است که در آن، تعداد گلبولهای سفید کمتر از حد معمول است.
لکوپنی در اثر مشکلات احتمالی مغز استخوان، اختلالات خود ایمنی، عفونتهای شدید یا برخی داروها به وجود میآید.
در برخی دیگر از عفونتها، التهاب، استرس، آسیب بافتی یا بیماریهایی مانند سرطان خون، لکوسیتوز یا افزایش تعداد گلبولهای سفید خون رخ میدهد.
شمارش افتراقی گلبولهای سفید
معمولا در انواع آزمایش خون، شمارش افتراقی گلبولهای سفید نیز انجام میشود.
5 نوع مختلف گلبول سفید وجود دارد که هر کدام نقش خاصی در سیستم ایمنی ایفا میکنند.
شمارش هر یک و نسبتشان با هم نشانگر وضعیت خاصی از سلامتی بدن میتواند باشد.
- نوتروفیل ها:
تعداد بالا، نشاندهنده عفونتهای باکتریایی، التهاب یا استرس
تعداد پایین، نشاندهنده عفونتهای شدید یا مشکلات مغز استخوان
- لنفوسیت ها:
تعداد بالا، نشاندهنده عفونتهای ویروسی، لوسمی لنفوسیتی یا شرایط التهابی مزمن
تعداد پایین، نشاندهنده نقص ایمنی
- مونوسیت ها:
تعداد بالا، نشاندهنده عفونتهای مزمن، اختلالات خود ایمنی یا خونی
- ائوزینوفیل ها:
تعداد بالا، نشاندهنده آلرژی، عفونتهای انگلی یا برخی سرطانها
- بازوفیل ها:
تعداد بالا، نشاندهنده آلرژی، التهاب یا سرطان خون
- شمارش پلاکتها
عامل لخته شدن خون، پلاکتها هستند. بنابراین، اگر تعداد آنها پایین باشد، زخمها دیرتر بهبود مییابند یا کبودی رخ میدهد.
برخی از بیماریها ممکن است بدن را تحریک کنند تا پلاکت بیشتری تولید کند. افزایش تعداد پلاکت هم طبیعتا به افزایش خطر لخته شدن خون میانجامد که عوارضی چون سکته قلبی و آمبولی ریه را در پی دارد.
حجم متوسط گلبولهای قرمز (MCV)
پایین بودن میانگین حجم گلبولهای قرمز میتواند نشاندهنده آنمی (کم خونی) یا تالاسمی باشد.
از سوی دیگر MCV بالا نشانگر کمبود ویتامین B12 یا کمکاری تیروئید است.
متوسط هموگلوبین سلولی (MCH)
MCH در آزمایش خون، اندازهگیری میزان متوسط هموگلوبین موجود در هر یک از گلبولهای قرمز خون است.
خارج از محدوده نرمال بودن MCH میتواند علامت مشکلات کمخونی باشد.
پراکندگی حجم گلبولهای قرمز (RDW)
RDW معیاری برای ارزیابی تغییرات اندازه گلبولهای قرمز است. تغییر در اندازه گلبولهای قرمز نشاندهنده کم خونی یا اختلالات مغز استخوان میتواند باشد.
جدول زیر بیانگر تمامی مواردی است که در بخش CBC آزمایش خون بررسی میشوند.
علامت اختصاری در آزمایش خون | نشان دهنده کدام فاکتور است؟ | محدوده نرمال | چرا بالاتر از محدوده نرمال است؟ | چرا پایینتر از محدوده نرمال است؟ |
RBC | تعداد گلبولهای قرمز | مردان: 5.9-4.5 million/mcLزنان: 5.1-4.1 million/mcL | کم آبی، برخی سرطانها، پلی سیتمی ورا | انواع کم خونی، از دست دادن خون |
Hct | هماتوکریت | مردان: %50.4-%41.5 زنان: %44.6-%35.9 | کم آبی، برخی سرطانها، پلی سیتمی ورا | انواع کم خونی، از دست دادن خون |
Hb یا Hgb | هموگلوبین | مردان: 17.5-14 g/dLزنان: 15.3-12.3 g/dL | کم آبی، برخی سرطانها، پلی سیتمی ورا | انواع کم خونی، از دست دادن خون |
WBC | تعداد گلبولهای سفید | 4,500-11,000در هر mcL | عفونت، التهاب، برخی سرطانها | اختلالات سیستم ایمنی، بیماری های خود ایمنی |
Platelet یا PLT | تعداد پلاکتها | 150,000-450,000در هر mcL | برخی سرطانها، التهاب | لوسمی، کاهش تولید پلاکت، بیماری های خودایمنی |
MCV | حجم متوسط گلبولهای قرمز | 80-100 fL | ماکروسیتوز (کمبود ویتامین B12 یا اسید فولیک، اختلال کبدی، اعتیاد به الکل) | میکروسیتوز (کم خونی ناشی از فقر آهن) |
MCH | متوسط هموگلوبین سلولی | 27-32 pg | ماکروسیتوز | میکروسیتوز |
RDW | پراکندگی حجم گلبولهای قرمز | 11.5%- 14.5% | کم خونی ناشی از فقر آهن | تالاسمی |
همانطور که مشخص است پانل شمارش کامل خون به تشخیص اولیه بسیاری از بیماریها کمک میکند.
علاوه بر این، شما میتوانید تنها با انجام چکاپ کامل ژنتیکی، از ریسک ابتلا به بیش از 50 نوع بیماری و سرطان مختلف آگاه شوید و با توصیه پزشک متخصص اقدامات پیشگیرانه را آغاز کنید. برای دریافت مشاوره ژنتیک رایگان کلیک کنید.
پانل متابولیک پایه (BMP) و جامع (CMP) در جواب آزمایش خون
معمولا دومین بخش از انواع آزمایش خون، پانل شیمیایی یا متابولیک است. در این بخش، مواد شیمیایی مختلف خون اندازهگیری و بررسی میشوند.
در قسمت متابولیک پایه باشد، موارد زیر بررسی میشود:
گلوکز خون برای غربالگری دیابت (FBS)
گلوکز خون (قند) منبع اصلی انرژی بدن است اما باید در محدوده سالمی قرار داشته باشد.
مواد معدنی مانند کلسیم، منیزیم، فسفر، بی کربنات، پتاسیم، سدیم
بدن ما حاوی مواد معدنی و انواع نمکهاست که به حفظ تعادل سیالات و عملکرد عضلات و اعصاب کمک میکنند.
نیتروژن اوره خون (BUN)
از آن جایی که اوره از طریق کلیهها از بدن دفع میشوند، این بخش از آزمایش به سلامت این اندام و کبد مرتبط است.
کراتین کیناز (CK)
کراتین نیز یکی دیگر از مواد زائدی که توسط کلیه از بدن خارج میشود.
گاهی سطوح بالای CK علاوه بر اختلال کلیوی، میتواند نشانهی آسیب دیدگی باشد.
موارد بررسی شده در پانل متابولیک جامع (CMP) عبارتند از:
آلبومین (Albumin)
کبد این پروتئین موجود در پلاسمای خون را میسازد که به حفظ مایعات و گردش مواد خون کمک میکند.
آلانین ترانس آمیناز (ALT)
آلانین ترانس آمیناز و یا آلانین آمینوترانسفراز نوعی آنزیم کبدی است و دقیقا برای بررسی سلامت همین اندام آزمایش و بررسی میشود.
آلکالین فسفاتاز (ALP)
آلکالین فسفاتاز یکی دیگر از آنزیمهای کبدی است که علاوه بر کبد در مجرای صفراوی، استخوانهای، کلیه و رودهها یافت میشود.
بیلی روبین (Bilirubin)
بیلی روبین رنگدانهای در صفراست که از تجزیه گلبولهای قرمز قدیمی به وجود میآید.
سطوح غیر طبیعی بیلی روبین همیشه نشاندهنده مشکل در کبد نیست.
آسپارتات ترانسفراز (AST)
اگرچه آنزیم آسپارتات ترانسفراز را میتوان در سراسر بدن یافت، اما بیشتر مربوط به سلامت کبد است. در جدول زیر، اصطلاحات پانل متابولیک آزمایش خون، محدود طبیعی و بیماریهایش بررسی شده است.
علامت اختصاری در آزمایش خون | نشان دهنده کدام فاکتور است؟ | محدوده نرمال | چرا بالاتر از محدوده نرمال است؟ | چرا پایینتر از محدوده نرمال است؟ |
FBS | قند خون | 70-100 mg/dL | دیابت، سندرم متابولیک | هیپوگلیسمی (افت قند خون) |
Calcium | کلسیم | 8.4-10.2 mg/dL | پرکاری پاراتیروئید، برخی سرطانها، کمبود ویتامین D | کم کاری پاراتیروئید، اختلال کلیوی، سوء تغذیه |
Magnesium | منیزیم | 1.8-2.4 mg/dL | کم آبی بدن، اختلال کلیوی، مصرف برخی داروها | سوء تغذیه، اسهال، اعتیاد به الکل |
phosphorus | فسفر | 2.5-4.5 mg/dL | اختلال کلیوی، کم آبی بدن، کتواسیدوز دیابتی | سوء تغذیه، پرکاری پاراتیروئید |
Bicarbonate | بی کربنات | 20-29 mEq/L | اسیدوز متابولیک | آلکالوز متابولیک، اسهال |
Potassium | پتاسیم | 3.7-5.2 mEq/L | هایپرکالمی (کم آبی، بیماری کلیوی) | هیپوکالمی (تکرر ادرار، اسهال و استفراغ) |
Sodium | سدیم | 135-145 mEq/L | هایپرناترمی (کم آبی بدن، تعریق بیش از حد) | هیپوناترمی (هیدراتاسیون بیش از حد، مصرف دیورتیکها، سوء تغذیه) |
BUN | نیتروژن اوره خون | 7-20 mg/dL | کم آبی بدن، بیماری کلیوی، رژیم غذایی با پروتئین بالا | بیماری کبدی، سوء تغذیه |
CK | کراتین کیناز | هر آزمایشگاهی سنجش خود را دارد | آسیب دیدگی ماهیچهای، حمله قلبی، میوسیتیز | معمولا به تنهایی برای تشخیص بیماری به کار نمیرود |
Albumin | آلبومین | 3.4-5.4 g/dL | کم آبی بدن، التهاب | بیماری کبدی، سوء تغذیه، بیماری کلیوی |
ALT | آلانین آمینوترنسفراز | مردان: 36-4 U/Lزنان: 30-7 U/L | آسیب کبدی، هپاتیت | _ |
ALP | آلکالین فسفاتاز | 20-130 U/L | بیماری کبدی، بیماری استخوان، مصرف برخی داروها | _ |
Bilirubin | بیلی روبین | 0.1-1.2 mg/dL | بیماری کبد، همولیز (تجزیه گلبولهای قرمز) | _ |
AST | آسپارتات ترانسفراز | 8-33 U/L | آسیب کبدی، حمله قلبی، آسیب عضلانی | _ |
بخش پانل لیپیدی در آزمایش خون
همانگونه که از نامش پیداست، این بخش از تفسیر آزمایش خون به بررسی کلسترول و چربی خون اختصاص دارد.
کلسترول و تری گلیسیریدها چربیهایی مهم برای سلامت سلول هستند، اما تجمعشان در خون میتواند منجر به گرفتگی و التهاب شریانها شود.
این پانل از انواع آزمایش خون با بررسی موارد زیر به پیشبینی خطر بیماری قلبی و سکته کمک میکند:
- تری گلیسیرید (Triglyceride یا TG)
نوعی چربی در خون که با بیماری های قلبی عروقی و التهاب پانکراس مرتبط است.
- کلسترول کل (Cholesterol)
ترکیب کلسترول خوب و بد این میزان را نشان میدهد.
- کلسترول خوب (HDL)
لیپوپروتئین با چگالی بالا یا همان کلسترول خوب خطر بیماریهای قلبی- عروقی را کاهش میدهد.
- کلسترول بد (LDL)
لیپوپروتئین با چگالی پایین با تجمع در رگهای خونی، خطر ابتلا به بیماریهای قلبی- عروقی را افزایش میدهد. جدول زیر نمونهی پانل لیپیدی در یک آزمایش خون است.
علامت اختصاری در آزمایش خون | نشان دهنده کدام فاکتور است؟ | محدوده نرمال | چرا بالاتر از محدوده نرمال است؟ | چرا پایینتر از محدوده نرمال است؟ |
Triglyceride | تری گلیسیرید | کمتر از 150 mg/dL | خطر بیماری قلبی، پانکراتیت، سندرم متابولیک، دیابت کنترل نشده | به خودی خود یک نگرانی عمده برای سلامتی نیست |
Cholesterol | کلسترول کل | کمتر از 200 mg/dL | خطر بیماری قلبی یکسان (به ویژه با LDL بالا) | به خودی خود یک نگرانی عمده برای سلامتی نیست |
HDL-C | کلسترول خوب | بیشتر از 40 mg/dL | کاهش خطر ابتلا به بیماری قلبی | افزایش خطر ابتلا به بیماری قلبی |
LDL-C | کلسترول بد | کمتر از 100 mg/dL | افزایش خطر ابتلا به بیماری قلبی | به خودی خود یک نگرانی عمده برای سلامتی نیست |
برای آشنایی بیشتر با آزمایش چربی خون و نحوه تفسیر نتیجه آن کلیک کنید.
پانل تیروئید در نتایج آزمایش خون
در بسیاری از چکاپهای آزمایش خون، غده تیروئید نیز آزمایش میشود. این غده پروانهای شکل در گردن، درست بالای جناغ سینه قرار دارد و هورمونهایی را تولید میکند که نحوه استفاده بدن از انرژی را مدیریت میکنند. برای آشنایی با آزمایش تیروئید و راهنمای خواندن آن کلیک کنید.
در آزمایش خون تیروئید موارد زیر بررسی میشوند:
- هورمون محرک تیروئید (TSH)
معمولاً اولین مورد بررسی شده در ارتباط با تیروئید، TSH است که توسط غده هیپوفیز تولید میشود.
پس از تولید، به سمت غده تیروئید حرکت کرده و آن را برای تولید هورمونهای تیروئید T3 و T4 تحریک میکند.
- تیروکسین (T4)
تیروکسین هورمون اصلی ساخته شده توسط تیروئید است و مستقیماً بر فرآیندهای بدن شما تأثیر میگذارد.
- تری یدوتیرونین (T3)
این هورمون شکل تغییر یافته T4 است و گاهی در برخی از آزمایشهای خون بررسی نمیشود زیرا در موارد کمکاری تیروئید، تغییر در سطح T3 زمانبر است.
چگونه نتیجه پانل تیروئید آزمایش خون را تفسیر کنیم؟
تفسیر آزمایش خون پانل تیروئید میتواند کمی مشکل باشد؛ زیرا، شامل مقادیر متعددی است که باید نسبت به یکدیگر سنجیده شوند.
به طور کلی نتیجه اولیه آزمایش تیروئید نشان میدهد که آیا این غده به درستی کار میکند یا دچار کمکاری و پرکاری شده است.
برای مثال هورمون محرک تیروئید یا TSH بالا، به طور کلی نشاندهنده کمکاری تیروئید است، چرا؟ چون در این حالت بدن سعی دارد با بالا بردن تولید TSH تیروئید را تحریک کند تا هورمون بیشتری تولید کند.
جدول زیر نمونهای از تجزیه و تحلیل از آزمایش تیروئید است.
علامت اختصاری در آزمایش خون | نشان دهنده کدام فاکتور است؟ | محدوده نرمال | چرا بالاتر از محدوده نرمال است؟ | چرا پایینتر از محدوده نرمال است؟ |
TSH | هورمون محرک تیروئید | 0.4-4.5 mIU/L | کمکاری تیروئید | پرکاری تیروئید |
T4 (Free) | تیروکسین آزاد | 0.8 – 1.8 ng/dL | پرکاری تیروئید | کمکاری تیروئید |
اگر نگرانی از بابت غده تیروئید خود و بیماریهای مربوط به آن دارید، کلیک کنید.
بررسی ویتامینها و مواد ضروری در آزمایش خون
یکی دیگر از انواع آزمایش خون ممکن است بررسی میزان ویتامینهایچ و مواد ضروری بدن باشد. بسیاری از بیماریها از تغییر در میزان این ویتامینها به وجود میآید، به همین دلیل تشخیص زودهنگام در این باره بسیار حائز اهمیت است.
رایجترین مواردی که در این قسمت بررسی میشوند، عبارتند از:
- ویتامین دی (Vitamin D3)
با توجه به شیوع بالای کمبود ویتامین D در ایرانیان، در اکثر آزمایشهای خون برای چکاپ این ویتامین نیز بررسی میشود.
هر چند نقش اصلی ویتامین D جذب کلسیم و حفظ سلامت استخوان است، اما اثرات قابل توجهی نیز بر جلوگیری از افسردگی، سلامت پوست و پیشگیری از سرطان پوست دارد.
نتیجه آزمایش ویتامین D:
- کمتر از 20 نانوگرم در میلی لیتر (ng/mL): کمبود ویتامین D
- بین 20 نانوگرم تا 30 نانوگرم در میلی لیتر: ناکافی
- بین 30 نانوگرم تا 50 نانوگرم در میلی لیتر: کافی
- بیش از 50 نانوگرم در میلی لیتر: مسمومیت
- ذخیره آهن (Ferritin)
- فریتین
فریتین پروتئینی در خون است که آهن را ذخیره و به طور غیر مستقیم ذخایر آهن بدن شما را منعکس میکند.
محدوده نرمال فریتین در بدن:
- مردان: 30-400 نانوگرم در میلی لیتر (ng/mL)
- زنان: 13-150 نانوگرم در میلی لیتر
- نوزادان: 25-200 نانوگرم در میلی لیتر
- کودکان (تا 5 سال): 50-200 نانوگرم در میلی لیتر
- کودکان (6 ماه تا 15 سال): 7-140 نانوگرم در میلی لیتر
طبیعتا اگر میزان Ferritin پایینتر از محدوده مرجع باشد، نشاندهنده کمبود آهن است.
چرا باید برای آزمایش خون ناشتا باشیم؟
معمولا به شما توصیه میشود که برای انجام آزمایش خون ناشتا باشید، زیرا با خوردن غذا سطح برخی مواد خون تغییر میکند و نتیجه آزمایشتان دقیق نمیشود.
برای مثال، با خوردن غذا سطح قند خون (در آزمایش گلوکز نشان داده میشود) افزایش مییابد و ممکن است در تفسیر آزمایش خون شما به اشتباه ابتلا به دیابت مطرح شود.
علاوه بر سطح قند خون برای انجام پانل متابولیک، پانل چربی و آزمایش آهن نیز ناشتا بودن ضروری است. مدت زمانی که باید قبل از آزمایش خون ناشتا باشید به نوع آزمایشتان بستگی دارد. بهتر است به طور کلی، 8 تا 12 ساعت قبل از آزمایش غذا نخورید.
در اینجا چند نکته برای ناشتا بودن قبل از آزمایش خون آورده شده است:
- شب قبل از آزمایش شام سبک بخورید.
- از خوردن غذاهای چرب یا پر شکر خودداری کنید.
- از نوشیدن الکل در 24 ساعت قبل از آزمایش خودداری کنید.
- صبح روز آزمایش، فقط آب بنوشید.
- اگر سیگار میکشید، سعی کنید از سیگار کشیدن در چند ساعت قبل از آزمایش خودداری کنید.
آزمایش خون چه بیماری هایی را تشخیص میدهد؟ آیا سرطان را نیز تشخیص میدهد؟
با آزمایش خون میتوان بیماریهای زیر را تشخیص داد:
- انواع عفونتهای باکتریای، ویروسی و قارچی
- کم خونی
- سرطان خون
- اختلالات خونریزی
- بیماریهای قلبی
- بیماری کلیوی
- دیابت
- بیماریهای کبدی
- عدم تعادل هورمونی
آزمایش خون نمیتواند به طور قطعی نوع و مرحله سرطان را تشخیص دهد، اما میتواند به روشهای مختلف در تشخیص اولیه این بیماری کمک کند.
- شمارش کامل خون (CBC): گاهی تعداد غیرطبیعی سلولهای خونی میتواند نشانهای از سرطان باشد.
- آزمایشهای شیمیایی خون: سطوح مواد شیمیایی خون در افراد مبتلا به سرطان تغییر میکند.
و اما راهی مطمئنتر
- آزمایش ژنتیک سلامت (HealthX): تنها با یک بار انجام دادن این آزمایش، خطر ابتلا به بیش از 50 نوع بیماری و سرطان در شما بررسی میشود.
یعنی حتی اگر هنوز به سرطان مبتلا نشدهاید، این آزمایش به شما ریسک ابتلا در آینده را اطلاع میدهد تا بتوانید از آن پیشگیری کنید.
برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد آزمایش ژنتیک سلامت و دریافت مشاوره ژنتیک رایگان کلیک کنید.
جمعبندی
تفسیر آزمایش خون فراتر از خواندن اعداد هر مورد آزمایشی است. سابقه پزشکی، علائم فعلی، سن و جنسیت شما در تجزیه و تحلیل نتیجه این آزمایش تاثیر دارد.
گاهی حتی محدوده نرمال و مرجع ارائه شده توسط هر آزمایشگاه کمی متفاوت است! و پزشک شما با در نظر گرفتن این نکته و موارد ذکر شدهی فوق تشخیص نهایی را انجام میدهد.