سرقت ژنتیکی | چطور می‌توان از خروج داده‌ها جلوگیری کرد؟

در سال‌های اخیر به دلیل انجام آزمایشات ژنتیکی در خارج از کشور، عده‌ای معتقدند که خروج این داده‌ها از کشور به عمد بوده است. آن‌ها این را به نوعی دزدی ژنتیکی  یا سرقت ژنتیکی در حال رخ دادن است اما چطور می‌توان از خروج این داده ها جلوگیری کرد؟

دکتر سید ابولفضل مطهری، استاد رشته بیوانفورماتیک در پاسخ به سوال ما در خصوص خروج داده‌های ژنتیکی از کشور گفت: «در دو دهه گذشته، حوزه ژنتیک، شاهد تحولات شگرف در عرصه فناوری  و ارائه خدمات به جامعه بوده است. نگاه بالادستی ایجاب می‌کند که اطلاعات کافی از زیست بوم کشور تولید گردد و علم به شرایط ژنتیکی انسانی، جانوری و گیاهی افزایش یابد. این اطلاعات خودکفایی به ارائه خدمات در کشور را ایجاد می‌نماید.

تصمیم‌گیری‌های مهم همچون تجویز دارو،‌ اجازه کشت نباتات،‌ استفاده از محصولات غذایی نوترکیب  و غیره،‌ بدون داشتن اطلاعات ژنتیکی غیرقابل انجام خواهد بود. صنعت کشور بایستی تمرکز  خوبی را بر روی این تکنولوژی و شاخه‌های آن داشته باشد».

دی ان ای چیست؟

زیست فناوری، یکی از شاخه‌های مهم دانش و تکنولوژی است که امروزه کاربردهای فراوانی در حوزه سلامت دارد. این شاخه به عنوان یکی از محورهای پیشرفت هر کشور مطرح است. پیشرفت مدام تکنولوژی‌های مربوط به زیست فناوری در سال‌های اخیر موجب شد تا دنیا به سمت شناخت بیشتر و دقیق تر بدن انسان گام‌های بزرگی در دو حوزه ژنتیک و علوم شناختی ذهن بردارد.

• چند نوع بیماری ژنتیکی داریم؟ با انواع بیماری های ژنتیکی آشنا شوید.

توالی یابی ژنوم و کاربرد‌های آن

توالی یابی ژنوم، روشی است که برای خواندن نقاط ژنتیکی افراد به کار می‌رود. در سال‌های اخیر، توسعه دستگاه‌های توالی یابی نسل جدید باعث کم هزینه تر شدن این فرایند و همینطور افزایش داده های ژنتیکی شده است. در یک بازه ده ساله، میلیون‌ها ژنوم انسان توالی یابی شد و پروژه‌های عظیمی در دنیا برای شناخت دقیق‌تر تفاوت ژنتیکی افراد مختلف آغاز شد.

پس از سرعت گرفتن توالی یابی ژنتیکی و رشد داده‌های این حوزه، کشورهای مختلف دنیا تلاش کردند تا در فاز اولیه مطالعات، داده‌های ژنتیکی مردم کشور خودشان را بدست آورند. بعد از دست یابی به داده‌های خام، فاز دوم استفاده از داده‌های ژنتیکی برای بدست آوردن نقشه ژنتیکی است. پروژه‌های بزرگ تحقیقاتی در حوزه‌های بیماری‌های ژنتیکی، سرطان و همچنین بهبود سبک زندگی مردم منجر شد تا، داده‌های حاصل از آن کمک شایان توجهی به حوزه سلامت و بهداشت عمومی کند. بسیاری از موسسات و شرکت‌های خصوصی که ارزش این داده‌های ژنتیکی را دریافتند، از همان ابتدا تلاش کردند تا در این حوزه نقش آفرینی کنند.

چگونه از سرقت ژنتیکی جلوگیری کنیم؟

در سال‌های اخیر چون تمامی فعالیت‌ها از جمله آزمایشات بیوشیمی، توالی یابی و تحلیل داده‌ها به صورت کامل خارج از ایران انجام می شد، افرادی ادعای نشت داده‌ها داشتند. آن‌ها معتقد بودند خروجی این داده ها می‌تواند مورد استفاده شرکت‌های خارجی قرار گیرد. در مقابل این گروه عده ای معتقدند که بایستی هرچه سریعتر وارد این حوزه شویم تا مانع خروج داده ها شویم.

ورود شرکت‌های دانش‌بنیان در زمینه تحلیل داده‌های ژنتیکی که از متخصصین داخلی برای تحلیل داده بهره می‌بردند، کمک کرد تا بخش تحلیل داده‌های ژنتیکی با کیفیت رقابتی در داخل کشور اتفاق بیفتد و مانع خروج داده‌های ژنتیکی شود با این کار داده‌های خام نیز به داخل کشور بازگشته و تحلیل داده های ژنتیکی به صورت دقیق تر در داخل کشور انجام می‌پذیرد.

تقویت مجموعه‌های داخلی

شرکت‌های متخصص تحلیل داده‌های ژنتیکی داخل ایران، آغازگر جنبش بزرگی خواهند بود. این پژوهش‌ها  کمک می کنند نقشه ژنتیکی ایران با دقت خوبی به‌دست آید. از طرفی  با بومی کردن این خدمات در کشور می‌توان از خروج داده های ژنتیکی ایرانیان به بیرون از مرزها جلوگیری کرد و همچنین خدمات تخصصی را با کیفیت بالاتری در داخل کشور بتوان ارائه داد.

بسیاری از این خدمات در زمینه های بهبود سبک زندگی، بیماری‌های ژنتیکی و درمان های شخصی سازی شده به ویژه درمان سرطان را شامل می شود. همچنین با داشتن دانش کافی از نوع داده‌های ژنتیکی می‌توان بخش‌های دیگر مربوط به فعالیت‌های بیوشیمی و توالی یابی را با حمایت‌های دولت بومی سازی کرد.

شرکت‌های تحلیل داده ژنتیکی در داخلی ایران

دکتر دامون نشتاعلی، مدیر عامل شرکت تحلیل داده هومن ژن پارس، معتقد است ابتدا باید یک راه حل مناسب در داخل ایجاد کرد. او می‌گوید : “مساله اصلی خروج داده از کشور نیست، بلکه عدم توجه به برگشتن داده‌های خام به داخل کشور و تحلیل آن‌ها برای رسیدن به نقشه بومی ژنومیک کشور است”. دکتر نشتاعلی بومی‌سازی این علم روز را در چند مرحله تشریح می‌کند، تحلیل داده‌ها در گام اول، ساخت دستگاه توالی یابی مشابه خارجی در گام دوم کمک بسیار شایانی برای حل این مشکل خواهد کرد. در گام سوم نیز باید روی کیت‌های مصرفی و تکنولوژی مربوط به مواد و بیوشیمی در این حوزه سرمایه گذاری کرد. در حال حاضر کشور، نزدیک به نهایی کردن گام دوم این مسیر است. دست‌یابی به بومی سازی کل این تکنولوژی به زودی اتفاق خواهد افتاد.

مجموعه مای اسمارت ژن تیمی است از متخصصان دانشگاه شریف که خدماتی را با تحلیل داده‌های ژنتیکی افراد ارائه می‌کند. این تیم زیر نظر آزمایشگاه پروفسور فرهود (پدر علم ژنتیک) فعالیت می‌کند. مای اسمارت ژن با تکیه بر سابقه چند ساله در ارائه خدمات حرفه ای به آزمایشگاه‌های ژنتیک کشور، برای تشخیص بیماری‌های ژنتیکی و سرطان،در حال بومی سازی این تکنولوژی در کشور است.