بی اشتهایی همیشه یک تهدید جدی برای سلامت انسان محسوب می‌شود. وقتی این حالت به صورت عصبی و ناشی از مشکلات ذهن و روان باشد، به آن بیماری آنورکسیا می‌گویند.
بی اشتهایی مداوم در هر حالتی می‌تواند مشکلات زیادی را ایجاد کند که از جمله آنها می‌توانیم به کند شدن رشد استخوانی، مشکلات در تمرکز و اختلالات شکمی اشاره کنیم.
این حالت ممکن است در مردان و زنان در هر سنی بروز پیدا کند. هرچند که بی اشتهایی عصبی بیشتر در بین گروه سنی نوجوان مشاهده می‌شود. این اختلال اگر به صورت زود هنگام تشخیص داده نشود، می‌تواند مشکلات جبران ناپذیری را برای فرد بیمار ایجاد کند و حتی تهدید کننده زندگی او باشد. در این راهنما قرار است درباره بیماری انورکسیا، علل، علائم، عوارض و شیوه درمان آن صحبت کنیم.
بیماری آنورکسیا چیست؟
بیماری آنورکسیا (Anorexia) یا بی اشتهایی عصبی که در اغلب موارد تنها با نام بی اشتهایی شناخته می‌شود، به نوعی اختلال خوردن اشاره دارد که با ترس از افزایش وزن و یا نقطه مقابل آن یعنی کاهش وزن شدید مرتبط است.
افراد مبتلا به این بیماری تمرکز زیاد و البته ناسالمی روی وزن، فیزیک و فرم بدنی و یا غذای خود دارند. به عبارتی این اختلال با ترس شدید از افزایش وزن، درک نادرست از وزن یا داشتن وزن پایین به شکل غیر طبیعی مرتبط است.
فردی که به این عارضه دچار است، مصرف غذای خود را به شکل زیادی محدود می‌کند. البته افراد مبتلا به آنورکسیا به صورت ناخودآگاه به چنین اختلالی دچار هستند و حتی گاهی این عارضه از کنترل آنها خارج است.
به همین دلیل اصلاً نمی‌توان آن را یک سبک زندگی دانست. این وضعیت پیچیده می‌تواند مشکلات زیادی را برای جسم و روان فرد بیمار در پی داشته باشد.
علائم بی اشتهایی عصبی
بیماری آنورکسیا ریشه در روان افراد دارد. در واقع مبتلایان به چنین اختلالی می‌خواهند با سرکوب کردن غذا خوردن آن هم با شدت زیاد، به صورت وسواسی وزن خود را کنترل کنند. بسیاری از افراد با چنین تصوری رو به رو هستند که با سرکوب اشتها در حال دنبال کردن یک مد یا روند خوش استایلی تأثیرگذار روی فرم بدنی خود هستند.
در حالی که این مشکل، یک اختلال روانی جدی محسوب می‌شود و در صورت بی توجهی و عدم درمان به موقع، می‌تواند عوارض جبران ناپذیری را به دنبال داشته باشد. برای تشخیص و درمان قطعی بی اشتهایی عصبی، باید اول با علائم این بیماری آشنا شوید.
سپس بسته به شرایط فرد مبتلا و شدت اختلال وی، از راهکارهای مؤثر برای درمان او استفاده کنید. در ادامه به معرفی علائم بی اشتهایی روانی می‌پردازیم.
علائم فیزیولوژیکی
بیماری آنورکسیا مانند هر اختلال دیگری می‌تواند زندگی افراد را تحت تأثیرات منفی خود قرار دهد و حتی تهدید کننده زندگی بیماران باشد. اگرچه غلبه بر این بیماری دشوار است، اما شناخت علائم فیزیولوژیک آن می‌تواند روند درمان این مشکل را بهبود دهد.
علائم بی اشتهایی عصبی
- کاهش شدید وزن
- عدم افزایش وزن مورد انتظار
- بی خوابی
- خستگی
- کبود شدن انگشتان دست
- مشکل در قاعدگی
- عدم تحمل سرما
- فشار خون پایین
- یبوست
- پوست خشک
- سرگیجه
- تورم پاها یا بازوها
- کم آبی بدن
علائم روانشناختی
بی اشتهایی واقعاً مربوط به مصرف غذا نیست. این عارضه رایج به عنوان یک بحران جدی برای افرادی محسوب می‌شود که با مشکلات عاطفی درگیر هستند. بنابراین چنین افرادی لاغر بودن را به عنوان یک ارزش برای خود انتخاب می‌کنند.
کناره گیری اجتماعی
عدم تمایل به مصرف غذا در جمع
دروغ گفتن در مورد میزان مصرف غذا
امتناع از خوردن غذا به صورت مکرر
خوردن فقط چند نوع غذای سالم، کم کالری یا کم چربی
شکایت از چاقی موضعی
ترس از افزایش وزن
علت و عوامل بیماری آنورکسیا یا بی اشتهایی عصبی
بیماری آنورکسیا با خطرات سوء تغذیه در افراد و لاغری خطرناک مرتبط است. بنابراین تغذیه در بی اشتهایی عصبی نقش پر رنگی دارد. اگرچه همان‌طور که گفتیم علت بی اشتهایی عصبی چیزی فراتر از اختلال در خوردن است و بیشتر جنبه‌های روانی دارد، اما به طور کلی علت بی اشتهایی عصبی هنوز ناشناخته مانده است.
در هر صورت یک سری علل و وضعیت‌ها، خصوصاً روابط خانوادگی دارای مشکل می‌توانند در بروز این اختلال نقش داشته باشند. برای مثال آنهایی که در خانواده خود افراد مبتلا به آنورکسیا دارند، نسبت به افراد عادی بیشتر در خطر ابتلا به این بیماری قرار می‌گیرند.
نه تنها عوامل روانی، بلکه علل محیطی و حتی اجتماعی مختلف ممکن است در بروز این عارضه نقش داشته باشند. در ادامه به معرفی برخی از آنها می‌پردازیم.
رژیم اصولی با تست ژنتیک تغذیه!
NutritionX با مشخص کردن مقدار نیازهای ضروری بدن به مواد معدنی و غیره، امکان پیروی از یک برنامه غذایی سالم و منحصر به فرد را به شما می دهد؛ هم به وزن ایده آل برسید هم سلامتی خود را حفظ کنید.
هورمون و ژنتیک
یکی از علل تأثیر گذار در بروز بیماری آنورکسیا، ژنتیک است. همان‌طور که گفتیم افرادی که یک یا چند تن از اعضای خانواده آنها به این بیماری دچار هستند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری خواهند بود.
اگرچه علل بروز این بیماری به صورت دقیق مشخص نیست، اما برخی مطالعات نشان می‌دهند که بین هورمون شیمیایی سروتونین و ایجاد بیماری آنورکسیا یک رابطه مستقیم وجود دارد.
مای اسمارت ژن در مقاله جدید خود، لیست بیماری های ژنتیکی را منتشر کرده است.
عوامل روانشناختی
عوامل روانی از دیگر علل بروز بیماری آنورکسیا محسوب می‌شوند. فردی که به این مشکل دچار می‌شود، ممکن است از قبل دارای اختلال وسواس فکری باشد. بر اساس مطالعات انجام شده حدود 2 تا 3 درصد از افراد به این اختلال دچار هستند.
چنین اشخاصی معمولاً تفکرات وسواس گونه، اما ناخواسته ای دارند که به صورت تکراری آنها را تجربه می‌کنند. تکرار این افکار منجر به بروز یک رفتار خاص می‌شود. وسواس ناخودآگاه روی وزن و گرفتن رژیم هم می‌تواند باعث بروز بیماری انورکسیا شود.
عوامل محیطی
یکی از دلایل اصلی بروز بیماری انورکسیا، عوامل محیطی هستند. برای مثال اگر فردی تحت شرایط فشار جامعه قرار بگیرد، ممکن است پس از مدتی دچار این اختلال شود.
کسانی که لاغر بودن را به دلیل مد یا سبک زندگی مدرن برای خود یک ارزش می‌دانند، می‌توانند به بی اشتهایی دچار شوند. تصاویر غیر واقعی از جوانان منتشر شده در فضای مجازی و مجلات نمونه بازار عوامل محیطی تأثیرگذار بر این بیماری است.
تأثیر رژیم بر بی اشتهایی عصبی
واقعیت این است که یک رژیم غذایی به صورت مستقیم نمی‌تواند دلیلی برای بروز بیماری آنورکسیا باشد. اما افرادی که دارای یک پیش زمینه از این بیماری هستند، در صورت پیروی از رژیم‌های غذایی سخت می‌توانند به اختلال در غذا خوردن دچار شوند.
بر اساس تحقیقات انجام شده 35 درصد از نوجوان و جوانان در طول دوره‌های رژیم غذایی خود، ممکن است به وسواس فکری دچار شوند. این موضوع می‌تواند در ایجاد بیماری انورکسیا مؤثر باشد.
تأثیر چاقی بر بیماری آنورکسیا
افرادی که به چاقی و اضافه وزن مبتلا هستند، به صورت مدام در معرض انواع عارضه‌های پزشکی و اختلالات روانی قرار می‌گیرند. طی مطالعات انجام شده بر روی 152 بیمار مبتلا به چاقی، درصد بسیار بالایی از آنها سطوح افسردگی شدیدتر، علائم وسواس فکری بیشتر و احساس حقارت قوی تری دارند. تمامی این عوامل در کنار عزت نفس پایین به دلیل فرم بدنی می‌تواند منجر به بروز بیماری آنورکسیا شود.
عوارض ناشی از بی اشتهایی عصبی
افرادی که به هر دلیلی دچار بی اشتهایی می‌شوند، پس از مدتی شاهد عوارض ناخواسته ای خواهند شد، به طوری که عملکرد طبیعی بدن پس از مدتی دچار مشکل می‌شود. این به دلیل تغذیه ناکافی بدن و کمبود مواد مغذی ریز و درشتی است که یک بدن سالم برای کارکرد خوب به آنها نیاز دارد.
زمانی که فرد از خوردن غذاهای متنوع و سرشار از کربوهیدرات، انواع ویتامین‌ها، چربی‌ها، مایعات، پروتئین و مواد معدنی گوناگون امتناع می‌ورزد، زمینه را برای بروز عوارض متعدد سلامتی و روانی فراهم می‌کند. در ادامه درباره عوارض بی اشتهایی روانی صحبت می‌کنیم.
عوارض بی اشتهایی عصبی بر سلامت جسم
بیماری آنورکسیا عوارض جدی بر سلامتی افراد مبتلا خواهد داشت. این بیماری اگر درمان نشود، می‌تواند بخش‌های زیادی از اجزای بدن را مختل کند و حتی در مواردی کشنده باشد.
مشکلات قلبی و عروقی
یکی از عوارض شایع بیماری آنورکسیا بروز مشکلات قلبی است. در این حالت قلب در مواقع خاص ضعیف تر و کوچک تر می‌شود. بنابراین گردش خون سالم با دشواری انجام خواهد شد. فشار خون پایین و ضربان قلب آهسته و غیر عادی از دیگر عوارض قلب عروقی این بیماری هستند.
مشکلات کلیوی
بی اشتهایی روانی می‌تواند از طرق مختلف بر سلامتی کلیه تأثیر بگذارد. از جمله عوارض این بیماری بر کلیه می‌توانیم به مشکلات مادام العمر کلیه، ناهنجاری‌های الکترولیتی، آسیب حاد و مزمن کلیه اشاره کنیم.
مشکلات هورمونی
در بیماری آنورکسیا، ممکن است غلظت هورمون‌های جنسی و تیروئید کاهش پیدا کنند و به مرور زمان عوارض ناشی از تغییرات هورمونی را به دنبال داشته باشند. از دیگر عوارض هورمونی این بیماری می‌توانیم به تغییرات غدد درون ریز، مقاومت به انتشار هورمون رشد، کاهش لپتین و مشکل در هیپوتالاموس اشاره کنیم.
مشکلات استخوانی
بیماری آنورکسیا همچنین می‌تواند منجر به بیماری‌های استخوانی و پوکی استخوان شود. این به دلیل تغییرات هورمونی، کاهش رشد استخوانی فرد و البته کمبود مواد معدنی تأثیرگذار در سلامت استخوان‌ها بروز پیدا می‌کند.
مشکلات کم خونی
کم خونی به دلیل کمبود آهن و تولید گلبول‌های قرمز خون از دیگر عوارض بیماری آنورکسیا محسوب می‌شود. کم خونی می‌تواند عامل بروز بسیاری از مشکلات مثل رنگ پریدگی، بی حالی، ریزش مو و توقف رشد باشد.
علاوه بر موارد بالا، بی اشتهایی ناشی از افسردگی نیز می‌تواند بر سلامت جسم و روح اثرگذار باشد. برای مثال استرس و بی اشتهایی عصبی تأثیر متقابلی روی هم دارند که منجر به بروز مشکلات روانشناختی می‌شوند. در مقاله 10 روش کاهش استرس، راهکارهای مفیدی برای کنترل استرس و اضطراب معرفی کردیم.
برای بی اشتهایی عصبی چه بخوریم؟
بسیاری از مواد غذایی هستند که می‌توانند در درمان بیماری آنورکسیا و رفع بی اشتهایی روانی مؤثر باشند. این موارد شامل گزینه‌های زیر می‌شوند.
- تمر هندی
- گشنیز
- چای رازیانه
- مصرف قرص‌های ویتامین
- پرتقال
- چای نعناع
- غذاهای اشتها آور
روش‌های درمان بیماری آنورکسیا یا بی اشتهایی عصبی
برای درمان قطعی بی اشتهایی عصبی، نیاز است که فرد بپذیرد بیمار است. بسیاری از افرادی که به بیماری آنورکسیا دچار هستند، نمی‌توانند ابتلا به این عارضه را بپذیرند و قبول کنند که نیاز به کمک دارند.
حتی در حالت عادی که چنین شرایطی را می‌پذیرند هم درمان قطعی بی اشتهایی عصبی صد درصدی نخواهد بود. بنابراین در صورت عدم پذیرش فرد، شرایط سلامتی می‌تواند بحرانی تر هم شود.
هدف اصلی از درمان قطعی بی اشتهایی عصبی این است که فرد بیمار به وزن طبیعی و عادات غذایی سالم خود برگردد. اگر شما نیز به این عارضه دچار هستید، برای درمان به تلاش فردی و گروهی به ویژه حمایت و همراهی خانواده خود نیاز خواهید داشت.
این روندها بخش‌های جدایی ناپذیر از درمان بی اشتهایی عصبی هستند. در ادامه به ذکر راه حل‌های درمانی کارآمد برای حل یا بهبود این مشکل می‌پردازیم.
درمان فردی بیماری آنورکسیا
یکی از راه‌های درمان بیماری آنورکسیا رفتار درمانی شناختی است. این روش یکی از درمان‌های شایع فردی برای افراد مبتلا به این بیماری محسوب می‌شود. رفتار درمانی در حل مشکلات روانی مثل رفتارهای ناسالم و مخرب و همچنین تغییر افکار ناخوشایند و وسواسی تأثیرگذار است.
افراد با این روش یاد می‌گیرند که روی عزت نفس خود کار کنند. از سوی دیگر کنار آمدن با احساسات قوی ناخوشایند هم از دیگر کارکردهای رفتار درمانی شناختی برای حل بیماری انورکسیا خواهد بود.
گروه درمانی برای اختلال خوردن
این شیوه باعث می‌شود که افراد مبتلا به بیماری آنورکسیا با یکدیگر ارتباط بگیرند تا به روند درمان خود کمک کنند. در مواقع دیگر خانواده درمانی هم در دستور کار پزشک متخصص قرار می‌گیرد.
بر این اساس اعضای خانواده فرد مبتلا به بیماری آنورکسیا، باید با حل تعارضات درون خانواده به منظور حمایت از اعضای خانه کار کنند. ضمن اینکه تغییر سبک زندگی در مسیر تغذیه هم باید در دستور کار خانواده قرار بگیرد.
آنورکسیا در ایران چقدر شایع است؟
آمار دقیقی از مبتلایان بیماری آنورکسیا در ایران وجود ندارد. اما از آنجایی که این روند در کل جهان رو به رشد است و هر ساله تعداد بیشتری از مردم به بی اشتهایی روانی مبتلا می‌شوند، خطر افزایش این اختلال در بین هموطنان ما نیز وجود دارد.
بیماری آنورکسیا در ایران هم مانند سایر نقاط جهان بیشتر افراد نوجوان، جوان و زنان را درگیر می‌کند. در ادامه به معرفی گروه سنی، جنسیت و کشورهایی که آمار مبتلایان به این بیماری در آن جا زیاد است، خواهیم پرداخت.
- سن: 12 تا 25 سالگی
- جنسیت: دختران نوجوان، زنان
- کشور: ژاپن، هنگ کنگ، تایوان، کره جنوبی، سنگاپور
متخصص تشخیص و درمان بی اشتهایی عصبی
برای تشخیص بیماری آنورکسیا، خصوصا در کودکان، می‌توانید به پزشک تغذیه و متخصصین اعصاب و روان مراجعه کنید. این دو گروه پزشکی در کنار هم می‌توانند در بهبود بیماران مبتلا به بیماری آنورکسیا بسیار مؤثر باشند.
برای مثال یک روانشناس یا متخصص سلامت روان می‌تواند با ارائه استراتژی‌های رفتاری و تجویز نسخه‌های دارویی در درمان اختلالات رفتاری بیمار کمک کننده باشد.
از سوی دیگر یک متخصص تغذیه نیز می‌تواند با توجه به فیزیک بدنی و نیاز فرد، یک رژیم غذایی مناسب را برای وی تجویز کند. البته کمتر بیماری برای تشخیص و درمان مشکل خود به پزشک غدد مراجعه می‌کند، اما یک متخصص غدد نیز می‌تواند با معاینه بیمار تشخیص این بیماری را امکان پذیر کند.
تلاش برای لاغر ماندن با امتناع از غذا خوردن به صورت مداوم یک سبک زندگی عادی محسوب نمی‌شود. افراد مبتلا به این بیماری، از نقش تغذیه در بی اشتهایی عصبی غافل هستند. بی اشتهایی عصبی یا بیماری آنورکسیا درمان نشده می‌تواند تأثیرات مخربی را روی سلامتی روحی و جسمی بدن داشته و حتی در برخی از موارد کشنده باشد.
آیا آنورکسیا قابل درمان است؟
اگرچه بسیاری از افراد مبتلا به بیماری آنورکسیا با دنبال کردن درمان بهتر می‌شوند، اما درمان این اختلال از بین هر 4 فرد مبتلا، برای 3 نفر چالش برانگیز است. از کل بیماران تنها 21 درصد به صورت کامل بهبود پیدا می‌کنند.
برای بی اشتهایی عصبی چه بخوریم؟
برای درمان بی اشتهایی عصبی باید به خوردن غذاهای اشتها آور روی بیاورید. غذاهای سالمی که در عین داشتن طعمی دلچسب، کالری خوبی هم داشته باشند تا بتوانند وزن از دست رفته بدن را جبران کنند.
