آیا استعداد چاقی واقعیت دارد؟ مهار انواع ژن های چاقی

استعداد چاقی اغلب دغدغه ذهنی افرادی است که با امتحان کردن انواع رژیم‌های غذایی لاغری به نتیجه دلخواهشان نرسیدند یا بعد از مدتی مجدد افزایش وزن را تجربه کردند. بعد از مدتی برایشان سؤال می‌شود که شاید همه چیز زیر سر ژن‌های چاقی‌شان است که به از والدین به ارث بردند!

خیلی از ما‌ها ممکن است جزء این دسته افراد باشیم؛ اما معقوله چاقی ارثی و افزایش وزن بیشتر نسبت به سایرین بخاطر وجود ژن چاقی، چقدر حقیقت دارد؟ همراه ما باشید.

استعداد چاقی چیست؟

استعداد چاقی ژنتیکی اصطلاحی است که به توانایی فرد در چاق شدن اشاره دارد. حتماً شما هم این جمله را زیاد شنیده‌اید که بعضی از افراد می‌گویند «ما هر چقدر که غذا بخوریم چاق نمی‌شویم. چون اصلاً استعداد چاقی نداریم» و یا برعکس، شنیده‌اید که بعضی می‌گویند «ما آب هم که بخوریم چاق می‌شویم؛ چون استعداد چاقی داریم».

در واقع استعداد چاقی، بالا بودن ریسک و احتمال افزایش وزن نسبت به افراد دیگر است؛ همچنین چاقی ژنتیکی به معنای راحت‌تر و سریع‌تر وزن گرفتن برخی افراد در مقایسه با دیگران تعریف می‌شود.

میان اطرافیان همه ما، افرادی هستند که بسیار خوش خوراک‌اند، پر و پیمان غذا می‌خورند، فعالیت آنچنانی هم ندارند اما چاق نمی‌شوند و مثل ما در به در دنبال کالری شماری و رژیم غذایی نیستند!

از طرف دیگر، مقابل آشنایانی هم داریم که فعالیت بدنی خوبی هم دارند اما به قول خودشان کافی است دو قاشق اضافه‌تر غذا بخورند تا لباس مورد علاقه‌شان دیگر اندازه نشود.

دسته دوم دقیقاً کسانی هستند که با سرعت افزایش وزن در آن نسبت به بقیه خیلی بیشتر است؛ ژن‌هایی وجود دارند که روی این فرآیند تأثیر مهمی می‌گذارند.

بنابراین همین ابتدا بگوییم که بله استعداد چاقی واقعیت دارد! اما این اذیت‌ها زیر سر کدام ژن‌ها است؟ راهکار مقابله با آن‌ها چیست؟

مقایسه‌ آمار چاقی در دنیا و ایران

طبق آخرین آمار حدود ۷۰ درصد مردم ایران مبتلا به اضافه‌وزن و چاقی هستند؛ یعنی ۴۷ درصد اضافه وزن و ۲۳ درصد چاقی دارند. این آمار سال به سال نیز در حال افزایش است. در جهان نیز وضع به همین منوال است و چاقی پیوسته رو به افزایش است. بر اساس آخرین آمار ارائه شده از طرف سازمان بهداشت جهانی، از هر سه نفر یک نفر مبتلا به اضافه ‌وزن و از هر ده نفر یک نفر مبتلا به چاقی است.

در حال حاضر رتبه‌ی ایران در چاقی، رتبه ی ۶ است.

چاقی، زمینه و دلایل گوناگونی دارد. از جمله عوامل موثر در چاقی:

عوامل محیطی:

• سبک زندگی ناسالم
• بی‌تحرکی
• تغدیه ناسالم

عوامل رفتاری:

• پرخوری عصبی
• بارداری
• برخی از بیماری‌ها
• مصرف بعضی از داروها

و گاهی استعداد چاقی که همان عامل ژنتیکی است نیز در این امر دخیل‌اند. در این مقاله تمرکز ما بر روی عامل ژنتیکی است.

آیا چاقی ژنتیکی است؟

وقتی از موروثی بودن چاقی و به طور کلی از چاقی ارثی صحبت می‌شود، پای عوامل ژنتیکی در میان است. این ژن‌ها هستند که صفات و حالت‌های مختلف مربوط به یک خصوصیت در بدن ما را تعیین می‌کنند.

نقش ژن ها در شکل گیری ویژگی‌های ظاهری مانند قد و نوع استخوان‌بندی، جنس و رنگ پوست و مو و چشم و حتی خصوصیات شخصیتی قابل انکار نیست؛ در مقاله صفات ارثی، بیشتر درباره این موضوع صحبت کردیم.

ژن‌های موجود در بدن هر فرد ترکیبی از ژن‌های گرفته شده از والدین اوست. پس طبیعی است که اندام فرد، مشابه والدین یا یکی از افراد خانواده‌اش باشد. اگر فرد از خانواده‌ی درشت‌ هیکل و قد بلندی باشد، طبیعتا احتمال که این ویژگی در او نیز نمودار شود، بالا است. اگر اعضای خانواده‌ی او اکثرا ریز جثه باشند، احتمالا ‌او نیز به همان صورت خواهد بود.

انواع ژن چاقی و تاثیرات آن ها

در واقع، هیچ ژنی وجود ندارد که بتوان گفت مستقیما باعث چاقی یا لاغری می‌شود، بلکه ژن‌های مرتبط با چاقی آن‌هایی هستند که عوامل مربوط به چاقی را کنترل می‌کنند.

• ژن‌های مرتبط با متابولیسم
• ژن‌های مرتبط با ذخیره‌ی چربی
• ژن‌های مرتبط با جذب مواد غذایی

شما تمام ژن‌هایی که به گونه در متابولیسم و انرژی، اشتها، ذخیره چربی و امثالهم نقش دارند را ژن چاقی باید در نظر بگیرید.

بنابراین در  DNA انسان ژن‌هایی که چه به صورت مستقیم چه غیر مستقیم با موارد ذکر شده در ارتباط باشند، منجر به چاقی ارثی می‌شوند. در اینجا به عملکرد بعضی از این ژن‌ها و اختلالات آن‌ها می‌پردازیم:

• ژن‌ مربوط به جذب چربی‌

  ژن‌های مربوط به جذب چربی در حالت عادی موجب تولید پروتئینی می‌شوند که به جذب اسید‌های چرب از روده کمک می‌کنند. در اثر ایجاد اختلال یا جهش در ساختمان این ژن، نوعی پروتئین تولید می‌شود که میل بیشتری به ترکیب شدن با اسید‌های چرب دارد و در نتیجه موجب جذب بیشتر اسید‌های چرب (هر دو نوع اشباع و غیر اشباع) از طریق روده می‌شود.

• BDNF GENE
• ADRB2 GENE
  
  این ژن‌ها به دلیل نقش‌شان در تعادل انرژی و لیپولیز، فرآیند جذب چربی و همچنین متابولیسم را تحت تأثیر قرار می‌دهند.

• ژن‌ مربوط به سوخت و ساز چربی

   محصول این ژن یک گیرنده‌ی پروتئینی است که در سوخت و ساز چربی‌ها نقش دارد. از دیگر وظایف این پروتئین آزادسازی گلوکز از گلیکوژن ذخیره شده در کبد و عضلات، کاهش حرکت روده‌ای و افزایش ترشح انسولین از پانکراس است.
  به طور کلی از ژن‌هایی که در سوخت و ساز و متابولسیم (چربی، کربوهیدارت و غیره) نقش دارند؛ موارد زیر را می‌توان نام برد:

• FTO GENE

ژن FTO مستقیماً به توده‌های چربی مربوط است؛ وجود نسخه‌های بیشتر از این ژن از چاقی جلوگیری می‌کند. FTO از اصلی‌ترین ژن‌هایی در نظر گرفت که در تنظیم میزان اشتها و متابولیسم هم نقش دارد.

• POMC GENE

افرادی که با کمبود این ژن مواجه هستند از سنین پایین درگیر چاقی می‌شوند. میل به غذا و سوخت و ساز تحت تأثیر ژن POMC قرار می‌گیرند.

• MC4R GENE

نقش مهمی در میزان اشتها دارد؛ و یکی از عوامل تأثیر‌گذار در چاقی‌های زودرس دورن کودکی است.

• LEPR GENE

گیرنده هورمون لپتین را تنظیم می‌کند؛ هورمونی که در میل به غذا و اشتها، همچنین متابولیسم نقش مهمی دارد.

• ژن مربوط به سوخت و ساز کربوهیدرات

  محصول نهایی این ژن در سوزاندن انرژی نقش مهمی دارد. نوع جهش‌ یافته‌ی ژن سوخت و ساز کربوهیدرات  عامل ارثی خطرناکی برای چاقی به حساب می‌آید
  
  افراد ناقل ژن مذکور، نمی‌توانند هورمون محرک اشتها را به خوبی مهار کنند. این امر موجب کاهش حس سیری و در نتیجه افزایش کالری دریافتی در آن‌ها می‌شود.
  
  این ژن‌ها، متابولیسم پایه بدن را تا حد زیادی تحت تأثیر قرار می‌دهند؛ هرچه متابولیسم پایه بیشتر باشد، کاهش وزن و سوخت و ساز بدن با سرعت بیشتری اتفاق می‌افتد؛ در راه‌های افزایش BMR بیشتر درباره این موضوع صحبت کردیم. برای مطالعه کلیک کنید.

دیگر ژن های مربوط به چاقی ژنتیکی

• SIM1 GENE

یکی دیگر از مهم‌ترین ژن‌های چاقی در بدن، SIM۱ است. جهش ژنی و حذف کروموزوم شامل SIM۱ + اختلال، حذف یا جهش در ژن‌هایی که به رشد هیپوفیز منجر می‌شوند؛ باعث سندرم Prader–Willi-like و چاقی می‌شود.

• PCSK1 GENE

جهش‌های ژنی مربوط به این بخش، منجر به چاقی و بیماری‌های گوارشی می‌شود. کمبود PCSK۱ یکی دیگر از دلایل چاقی ارثی است. آیا می‌شود این عوامل ارثی را تشخیص داد و جلوی آن را گرفت؟!

بیشتر بخوانید: برخی از ویتأمین‌ها روی کاهش یا افزایش وزن تأثیر دارند؛ شما ویتامین‌های چاق‌کننده را می‌شناسید؟

از کجا بفهمیم استعداد چاقی داریم؟

اگر به صورت کلی آدم پرخوری نیستید، اما سریع چاق می‌شوید، به احتمال زیاد استعداد چاقی دارید. اما برای مطمئن شدن از این موضوع لازم است آزمایش DNA  بدهید. در ادامه بیشتر در این باره صحبت خواهیم کرد.

تست چاقی ژنتیکی

آزمایش لازم برای پی بردن به استعداد چاقی، همان آزمایش ژنتیک (از طریق بزاق دهان) است. تست ژنتیک قادر به تشخیص ژن‌های مرتبط با عوامل چاقی است.

با آگاهی از عملکرد این ژ‌ن‌ها پاسخ احتمالی بدن‌تان نسبت به رژیم‌ها و ورزش‌های لاغری را خواهید دانست و در دریای انبوه انواع دکترهای تغذیه و انواع رژیم های چاقی و لاغری، انتخابی متناسب با نیازهای بدنتان خواهید داشت.

بیشتر بخوانید: تغذیه سالم با رژیم کتوژنیک

درمان استعداد چاقی چیست؟

همانطور که دیدید اکثر جهش‌های ژنی موجب تغییر عملکرد صحیح ژن ها می‌شوند. این عملکردهای منفی به نوبه‌ی خود موجب افزایش چربی، افزایش اشتها، کاهش تحرک و اختلالات سیستم عصبی می‌شوند. درمان استعداد چاقی در افراد مستلزم ایجاد عادات غذایی مثبت و سبک زندگی سالم و ورزش است. این تغییرات قطعاً به مرور زمان اثربخش خواهند بود.

کلام پایانی

در این مقاله با استعداد چاقی، عوامل ژنتیکی موثر بر چاقی ارثی و درمان آن آشنا شدید. فراموش نکنید ژنتیک تنها عامل افزایش وزن نیست و عوامل محیطی بسیاری در کنار آن تاثیر دارند که پیشگیری از آن‌ها دست خود شماست.

نکته مهم که باید به آن توجه کنید این است که شناخت ژن های چاقی فعال در فرآیند متابولیسم، تعیین انرژی، جذب چربی و غیره، به تدوین برنامه غذایی برحسب نوع عملکرد این ژن ها در بدنتان کمک کرده و نتیجه موثر و کارآمدتری به همراه خواهد داشت. در پایان به تعدادی از سوالات متداول در این زمینه پاسخ داده‌ایم.