هوش سیال چیست؟ همه ما شنیده‌ایم که افراد با بالا رفتن سنشان ادعا می‌کنند که بهره هوشی آنها کاهش یافته است. آیا این ادعا صحت هم دارد؟

تحقیقات نشان می‌دهد که چنین چیزی غیر ممکن است، زیرا هوش انسان ترکیبی از دو نوع هوش سیال و متبلور است. با افزایش سن یکی از این‌ها کاهش و دیگری افزایش میابد، پس در مجموع تغییری در ضریب هوش افراد ایجاد نمی‌شود.

از سنین نوجوانی به بعد هوش سیال کاهش و هوش متبلور افزایش پیدا می‌کند و این روند تا پایان عمر فرد ادامه دارد.

پس از این همکاری نظریه به دست آمده به «نظریه هوش سیّال و متبلور کاتل- هورن» معروف شد. این نظریه به زبان ساده می‌گوید هوش انسان ترکیبی از قابلیت‌های متعدد است که در کنار یک‌دیگر هوش کلی فرد را به وجود می‌آورند. اما هوش سیال و متبلور چیست؟ چطور می‌شود هوش جاری را اندازه گرفت و آن را افزایش داد؟

برای پاسخ به تمام سوالات تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.

• بهره هوشی شما چقدر است؟ با تست هوش ریون، هوش خود را به چالش بکشید!

ریموند کاتل روانشناس آمریکایی برای اولین بار اظهار داشت که هوش آدمی ترکیبی از دو نوع هوش جاری و متبلور است. او پس از گذر مدت زمانی در مورد این فرضیه خود با کمک جان هورن نظریه مشخص و ثابتی ارائه داد.

هوش سیال چیست؟

هوش جاری یا هوش مایع در مقالات علمی با علامت اختصاری Gf نمایش داده می‌شود. هوش مایع  بر هوش عمومی افراد تاثیر زیادی دارد.

نوع جاری هیچ ارتباطی با تجربیات، آموخته‌ها و سطح تحصیلات افراد ندارد. به عبارتی این مدل، ظرفیت یادگیری درونی و ذاتی فرد است.

در واقع شما هر زمان با مسئله جدیدی رو به رو شدید و برای حل آن روش‌هایی را مستقل از هر آنچه تا کنون آموخته‌اید، به کار بستید، از هوش سیال خود بهره برده‌اید. با استفاده از هوش مایع شما توانایی تحلیل مشکلات ، شناسایی الگوها و ارتباط آنها با آنچه که در پس مشکلات وجود دارد را خواهید داشت.

توانایی استدلال لحظه‌ای شما، توانایی حافظه، توجه و تحلیل اطلاعات نیز در گرو هوش مایع است. این هوش تحت کنترل مناطقی است که بر حافظه کوتاه مدت تاثیر می‌گذارند. این مناطق عبارتند از قشر کمربندی قدامی و قشر پیش پیشانی خلفی.

هوش سیال در سنین کودکی و نوجوانی در بالاترین سطح خود قرار دارد و بعد از بیست سالگی رو به افول می‌رود و این کاهش با انحطاط مخچه سمت راست همراه است. روند کاهش این هوش در افراد اختلال طیف اوتیسم و افرادی که دچار سندرم آسپرگر هستند؛ سریع‌تر است.

آسیب و جراحات مغزی، تمرین ندادن و مغز و تنبل کردن آن می‌تواند به کاهش سریع‌تر سطح هوش جاری کمک کند.

مقایسه هوش سیال و هوش متبلور

قبل از هر چیز لازم است در مورد هوش متبلور نیز اطلاعاتی کسب کنیم.

هوش متبلور چیست؟

هوش متبلور که در مقالات علمی با Gc نوشته می‌شود، تمام مهارت‌های یادگرفته شده توسط شما در طول دوران زندگیتان است. به عبارتی هر نوع اطلاعاتی که شما در طول دوران عمرتان توسط زندگی در محیط‌های مختلف مثل خانواده، مدرسه، کلاس‌های متفاوت و غیره آموخته‌اید؛ در زیر دسته هوش متبلور قرار می‌گیرند.

به طور خلاصه این هوش محصول تمام تجربیات و البته سطح تحصیلا و مطالعات شما است.هر زمان برای حل مسئله‌ای به آموخته‌های خود رجوع کردید و از تجربیات خود کمک گرفتید به عبارتی شما برای حل آن مسئله خاص از هوش متبلور خود بهره گرفته‌اید.

هرگز اشتباه نکنید!

هوش متبلور همان حافظه نیست. اما در پردازش اطلاعات از طریق حافظه بلند مدت از آن استفاده می‌کند. بنابراین هوش متبلور توسط مناطقی که بر ذخیره سازی و کاربرد حافظه طولانی مدت تاثیر می‌گذارند مانند هیپوکامپس مدیریت می‌شود.

هوش متبلور از دوران کودکی تا حدود 65 سالگی رشد می‌کند. رشد این هوش به صورت مرحله‌ای رخ می‌دهد و در بزرگسالی برعکس هوش سیال افزایش می‌یابد. این تحلیل با توجه به توضیح ساده هوش متبلور منطقی است.

اگر این هوش حاصل تجربیات و آموخته‌های شما باشد، پس با افزایش سن، همان‌طور که تجربیات و آموخته‌های شما رشد می‌کنند، هوش متبلور نیز به رشد خود ادامه می‌دهد و پس از 65 سالگی رو به افول می‌رود.

هوش متبلور می‌تواند در طی سالیان تغییر کند و مهارت‌هایی که آن را تشکیل داده‌اند، ارتقا پیدا کنند، تغییر کنند یا حتی حذف شوند.دو نوع هوش سیال و متبلور با هم در ارتباط هستند و در تست‌های هوش کنار یک‌دیگر اندازه گیری می‌شوند. برای مثال تست هوش وکسلر ترکیب هوش جاری و متبلور را اندازه می‌گیرد.

مقایسه سیال و هوش متبلور

برای مقایسه این دو نوع هوش، نکاتی را به صورت مختصر بیان می‌کنیم:

• هوش مایع و هوش متبلور مکمل یک‌دیگر هستند و هوش عمومی افراد توسط هر دوی این ها کنترل می‌شود.
• سطح هر دو هوش در دوران کودکی و نوجوانی افزایش می‌یابند.
• هوش سیال در دوران نوجوانی به حداکثر خود می‌رسد و از 20 سالگی کم کم رو به افول می‌رود.
• هوش متبلور در دوران بزرگسالی رشد می‌کند و به حداکثر خود می‌رسد.
• هر کدام از این دو نوع هوش توسط قسمت‌هایی جداگانه در مغز مدیریت شده و کارکرد‌های متفاوتی دارند.

روش های ارزیابی هوش سیال

به نظر بسیاری از روانشناسان بهترین راه برای اندازه‌گیری هوش عمومی که هوش سیال نیز قسمتی از آن است، استفاده از آزمون‌هایی است که به فرهنگ خاصی وابسته نیستند. یعنی هر فردی با هر فرهنگی و هر سطحی از تحصیلات می‌تواند به آن پاسخ بدهد.

در این میان با همین طرز فکر ریموند کتل هم آزمون خود را طراحی کرد. این آزمون امروزه به تست کتل معروف است و یکی از معروف‌ترین تست‌های علمی بین المللی است.

تست هوش کتل

تست هوش کتل نوعی تست غیر کلامی (تصویری) نابسته به فرهنگ است که به منظور اندازه‌ گیری هوش سیال طراحی شده است.

آزمون هوش کتل به تست هوش نابسته به فرهنگ کتل هم معروف است. ریموند کتل در این تست تمام سعی خود را کرده است تا تاثیر زبان و فرهنگ افراد آزمون دهنده را در نتیجه تست هوش کاهش دهد. به عبارتی نتیجه به دست آمده از این تست کم‌ترین ارتباط را با فرهنگ جایی که فرد از آن آمده و سطح تحصیلات وی دارد.

تاریخچه تست هوش کتل

بعد از ادعای کتل در مورد دو قسمتی بودن هوش انسان (همان طور که گفتیم کتل هوش انسان را به دو بخش هوش متبلور و هوش سیال تقسیم کرد) سعی کرد آزمونی برای اندازه گیری ضریب هوشی افراد نیز طراحی کند.

کتل بر این باور بود اندازه گیری هوش متبلور کار چندان سختی نیست، زیرا هوش متبلور در واقع همان آموخته‌ها و تجربیات فرد در طول دوران زیستنش است، اما هوش سیال این چنین نیست.

هوش سیال یک توانایی ذاتی برای کسب دانش و حل مسئله است به همین دلیل اندازه گیری آن بسیار سخت‌تر از هوش متبلور می‌باشد. بنابراین کتل تصمیم گرفت ذهن خود را به چالش بکشد و آزمونی برای اندازه گیری هوش جاری یا همان هوش مایع طراحی کند.

ریموند کتل اولین نمونه از تست هوش خود را در سال 1930 منتشر کرد. رفته رفته با تکمیل تحقیقات و اطلاعات خود دست به بازبینی این تست در سال‌های ۱۹۴۰، ۱۹۴۴ و ۱۹۶۱ زد.

این تست طراحی شده توسط ریموند کتل که امروزه به نام خود روانشناس «تست هوش کتل» معروف است دارای 3 مقیاس است. تست هوش مقیاس 1 دارای 8 زیر آزمون، تست هوش مقیاس 2 دارای 4 زیر آزمون و تست هوش مقیاس 3 نیز دارای 4 زیر آزمون است. البته هر کدام از این مقیاس‌ها برای یک گروه سنی خاص مناسب هستند.

کاربرد آزمون کتل

آزمون هوش کتل می‌تواند به صورت گروهی یا فردی برگزار شود. البته هر فردی توانایی گذراندن این آزمون را ندارد زیرا هر کدام از مقیاس‌های مربوط به این تست هوش بر اساس سن افراد دسته بندی شده است.

• مقیاس 1: برای کودکان ۴ تا ۸ سال (و بالاتر) و افراد دارای معلولیت ذهنی
• مقیاس 2: برای کودکان ۸ تا ۱۴ سال و همچنین بزرگسالان متوسط
• مقیاس 3: برای کودکان ۱۴ سال به بالا و همچنین بزرگسالان دارای هوش برتر

امروزه از این تست در موارد بسیاری استفاده می‌شود که برخی از آنها عبارتند از:

• کمک در شناسایی معلولیت‌های یادگیری
• شناسایی دانش آموزان برای برنامه‌های شتاب دهنده
• شناسایی احتمال موفقیت دانش آموزان در دوره متوسطه
• راهنمایی و مشاوره برای تعیین مسیر شغلی و زندگی حرفه‌ای
• به عنوان آزمون ورودی انجمن افراد با ضریب هوشی بالا مانند انجمن ۹۹۹ (Triple Nine Society)

چگونه تست کتل را انجام دهیم؟

تست کتل یک آزمون تصویری است و کاملا ماهیت بصری دارد. شما در هر سوال با تعدادی تصویر همراه با یک جای خالی رو به رو می‌شوید که از بین گزینه‌های ارائه شده باید تصویر مناسب را برای جای خالی پیدا کنید. این تست هوش درجه دشواری و استاندارد بالاتر نسبت به تست‌های رایج دیگر دارد.

تفسیر تست هوش کتل

تست هوش مستقل از فرهنگ کتل در نمره دهی نیز با سایر آزمون های IQ  متفاوت است. اگر با آزمون‌های هوش دیگر تا حدودی آشنایی داشته باشید می‌دانید که اکثر آزمون‌های هوش از انحراف معیار 15 و همین طور متوسط 100 برای تعیین ضریب هوشی استفاده می‌کنند.

به عبارتی در نتیجه تست هوش‌های متنوع دیگر ضریب هوشی افراد متوسط جامعه در بازه‌ای بین 85 تا 115 قرار می‌گیرد، در صورتی که همه چیز در مورد آزمون هوش کتل متفاوت است.

انحراف معیار در آزمون IQ کتل برابر با 24 است، بنابراین ضریب هوشی متوسط جامعه در بازه 76 تا 124 قرار می‌گیرد.

نمونه سوال از آزمون کتل

تمام سوالات تست Cattell Culture Fair تصویری هستند و این آزمون به طور کلی ماهیت بصری دارد. دو عدد از سوالات آن را به عنوان نمونه در زیر قرار می‌دهیم.

جمع بندی

به عنوان کلام آخر تنها می‌توان به یکی از نقاط ضعف احتمالی این تست اشاره کرد. همان طور که پیشتر ذکر شد این آزمون یک تست تصویری است و برای کسب نمره خوب در آن فرد آزمون دهنده نیازمند هوش تصویری بالا نیز می‌باشد و شاید این بزرگ‌ترین نقص تست هوش کتل باشد.

سپاسگزاریم که تا انتهای این مقاله با ما همراه بودید. اگر تجربه‌ای از شرکت در آزمون هوش کتل دارید در قسمت نظرات با ما به اشتراک بگذارید.