بزرگ شدن قلب (کاردیومگالی)؛ علائم، عوارض و راهکارهای درمان

بزرگ شدن قلب یا کاردیومگالی، وضعیتی است که قلب شما بزرگ‌تر از حد طبیعی می‌شود و می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات جدی قلبی باشد. تنگی نفس، ورم در پاها، قوزک‌ها یا شکم، سرگیجه و کاهش انرژی از جمله علائم رایج این عارضه هستند. از این‌رو، شناخت علائم، عوارض احتمالی و روش‌های درمانی این عارضه می‌تواند به حفظ سلامت قلب و جلوگیری از مشکلات کمک کند. در این مقاله از مجله مای‌اسمارت‌ژن با جنبه‌های مختلف کاردیومگالی و راهکارهای مدیریت آن آشنا می‌شوید.

منطور از بزرگ شدن قلب چیست؟

قلب بزرگ‌شده به قلبی گفته می‌شود که بزرگ‌تر از حالت معمول است. قلب شما ممکن است به‌طور غیرعادی ضخیم یا گشاد (کشیده) شود. بزرگ شدن قلب باتوجه به علت آن می‌تواند موقتی یا دائمی باشد و این مشکل تمام قلب یا فقط بخش‌هایی از آن را درگیر کند.

افزایش حجم قلب می‌تواند واکنش این عضو به اتفاقی باشد که آن را مجبور می‌کند تا برای گردش خون، بیشتر تلاش کند. این وضعیت مانند این است که به‌جای راه‌رفتن در یک سطح صاف، همیشه در حال راه‌رفتن در سربالایی باشید. در برخی موارد هم این بیماری به‌دلیل یک مشکل زمینه‌ای در قلب رخ می‌دهد.

انواع بزرگ شدن قلب

در زیر انواع این عارضه بزرگ شدن قلب را بررسی کرده‌ایم:

کاردیومیوپاتی اتساعی یا گشادشدن قلب

این عارضه، شایع‌ترین مشکل قلبی‌ست که در آن، دیواره‌های هر دو بطن قلب، نازک و کشیده می‌شوند و افزایش حجم قلب اتفاق می‌افتد.

کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک یا ضخیم‌شدن قلب

در سایر انواع بیماری، بطن چپ، ضخیم می‌شود. فشارخون بالا می‌تواند باعث بزرگ‌شدن بطن چپ شود. البته، این ضخیم‌شدن که پزشکان آن را کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک می‌نامند، می‎تواند ارثی باشد. بنابراین در مواردی که پای ژنتیک در میان نیست، این بیماری حاصلِ سبک زندگی ماست. برای در امان ماندن از این عارضه و حفظ ساختار طبیعی قلب، باید اولویت اصلی خود را روی جلوگیری از فشار خون بالا تنظیم کنید.

قلب ورزشکاری

در برخی ورزشکاران، قلب به‌دلیل ورزش مکرر و زیاد بزرگ می‌شود. معمولا این نوع کاردیومگالی بیماری محسوب نمی‌شود و به درمان نیاز ندارد.

مهم ترین علائم بزرگ شدن قلب چیست؟

در برخی افراد، کاردیومگالی هیچ علامتی ایجاد نمی‌کند؛ اما در بعضی دیگر ممکن است علائم زیر دیده شود:

• سرگیجه
• ورم، به‌ویژه در پاها، قوزک‌ها یا شکم
• خستگی یا احساس ضعف غیرعادی
• لرزش یا تپش قلب
• کاهش انرژی
• تنگی نفس

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

برخی از علائم بزرگ شدن قلب به مراقب فوری نیاز دارند و لازم است خیلی سریع به پزشک مراجعه کنید. از جمله این علائم خطرناک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• درد قفسه سینه
• مشکل در تنفس
• درد در بازوها، پشت، گردن یا فک
• غش یا ازدست‎دادن هوشیاری

علت بزرگ شدن قلب چیست؟

بزرگ شدن قلب زمانی رخ می‌دهد که عضله قلب آسیب ببیند. قلب بزرگ‌شده تا حدودی خون را به‌طور طبیعی پمپاژ می‌کند؛ اما با پیشرفت بیماری، توانایی پمپاژ قلب کم می‌شود.

شایع‌ترین علت ورم قلب شامل بیماری عروق کرونر و فشارخون بالاست. بااین‌حال، احتمال این‌که قلب به‌دلیل شرایط مادرزادی یا مشکلات قلبی که به‌مرور زمان ایجاد می‌شوند، بزرگ شود، زیاد است. هر مشکلی که قلب را مجبور می‌کند برای پمپاژ خون سخت‌تر کار کند، می‌تواند باعث بزرگ‌شدن آن شود.

کاردیومیوپاتی

یک بیماری پیشرونده قلبی است که در آن، آسیب‌دیدن عضله قلب منجر به بزرگ‌شدن آن می‌شود. هرچه شدت این آسیب بیشتر باشد، قلب ضعیف‌تر می‌شود و توانایی پمپاژ آن کاهش پیدا می‌کند.

بیماری دریچه‌های قلب

عوامل مختلفی مانند عفونت‌ها، بیماری‌های بافت همبند و مصرف برخی داروها می‌توانند به دریچه‌های قلب آسیب برسانند. از آنجا که وظیفه این دریچه‌ها هدایت جریان خون در مسیر صحیح است، هرگونه اختلالی که باعث بازگشت خون به عقب شود، قلب را وادار می‌کند تا برای جبران این وضعیت، با فشار بیشتری کار کند.

سکته قلبی

در سکته قلبی، جریان خون به بخشی از قلب کاملا مسدود می‌شود؛ در نتیجه کمبود خون غنی از اکسیژن به قلب آسیب می‌رساند.

از آنجا که این آسیب بافتی معمولا سریع و گاهی جبران‌ناپذیر است، زمان طلایی برای اقدام، نه لحظه‌ی درد، بلکه سال‌ها قبل از آن است. دقیقا به همین دلیل، حیاتی‌ترین استراتژی برای باز نگه داشتن مسیر جریان خون و حفظ سلامت عضله قلب، شناخت و اجرای راهکارهای جلوگیری از سکته قلبی است.

اختلالات تیروئید

غده تیروئید هورمون‌هایی تولید می‌کند که سوخت‌وساز بدن را تنظیم می‌کنند. هم پرکاری و هم کم‌کاری تیروئید می‌توانند بر ضربان قلب، فشارخون و اندازه قلب تاثیر بگذارند.

ضربان نامنظم قلب

در ضربان نامنظم، قلب به‌جای الگوی طبیعی خود، لرزش دارد یا خیلی سریع یا کند می‌زند. این وضعیت می‌تواند باعث برگشت خون به قلب و در نهایت واردشدن آسیب به آن شود.

شرایط مادرزادی

کاردیومگالی مادرزادی یک اختلال قلبی است که از زمان تولد وجود دارد. نقص‌های قلبی مادرزادی که باعث این مشکل می‌شوند شامل نقص دیواره دهلیزی، نقص دیواره بین بطنی، تنگی دریچه آئورت، مجرای شریانی باز (PDA)، ناهنجاری ابشتین (Ebstein’s anomaly) و تترالوژی فالوت (Tetralogy of Fallot) است.

سایر علت‌های بزرگ شدن قلب

علل احتمالی دیگر این بیماری شامل بیماری‌های ریه، از جمله بیماری مزمن انسدادی ریه، میوکاردیت، فشارخون ریوی، بیماری‌های بافت همبند مانند اسکلرودرما، کم‌خوابی، مصرف دارو و الکل است.

دروواقع، قلب مانند عضلات بازو و پا که هنگام ورزش بزرگ‌تر می‌شوند، وقتی بیشتر کار می‌کند، بزرگ‌تر می‌شود. در نتیجه، افزایش فشار در قلب گشادشدن حفره‌های قلب را به‌دنبال دارد.

آیا بزرگ شدن قلب ارثی است؟

برخی از انواع بزرگ شدن قلب، به‌ویژه کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک، می‌تواند ارثی باشد. اگر یکی از والدین یا خواهر و برادر شما دارای قلب بزرگ یا ضخیم باشد، خطر ابتلا بیشتر می‌شود. در این شرایط، پزشک چکاپ ژنتیک سلامت را پیشنهاد می‌کند تا احتمال انتقال یا ابتلا به اختلالات قلبی ارثی بررسی و اقدامات پیشگیرانه برای کاهش ریسک ابتلا به بیماری یا درمان مناسب از همان ابتدا انجام شود.

عوارض ورم قلب؛ آیا باعث مرگ می‌شود؟

بیماری‌هایی که باعث بزرگ شدن قلب می‌شوند، می‌توانند به قلب آسیب بزنند. اگر این شرایط بدون درمان بماند، عوارض مختلفی به‌همراه دارد. در ادامه چند مورد از عوارض بزرگ شدن قلب در سالمندان و بزرگسالان را بررسی کرده‌ایم:

نارسایی قلب

وقتی بطن چپ بزرگ می‌شود، می‌تواند منجر به نارسایی قلبی شود. در این حالت، قلب نمی‌تواند خون کافی به بدن پمپاژ کند.

لخته خون

وقتی قلب عملکرد مناسبی در پمپاژ خون نداشته باشد، احتمال این‌که خون در داخل قلب جمع و به لخته تبدیل شود، زیاد است. در صورت جداشدن لخته و حرکت آن به سمت مغز، می‌تواند در یکی از رگ‌ها گیر کند و باعث سکته مغزی شود.

سوفل قلبی

اگر دریچه‌های قلب به‌درستی بسته نشوند، هنگام حرکت خون صدای غیرطبیعی ایجاد می‌شود که به آن سوفل یا صدای اضافی قلب گفته می‌شود.

ایست قلبی

اگر قلب شما بزرگ شده باشد، احتمالا خون کافی به آن نرسد. این شرایط می‌تواند باعث ایست قلبی شود. در این حالت، قلب عملکرد طبیعی خود را از دست می‌دهد؛ در نتیجه ممکن است منجر به مرگ ناگهانی شود.

عمر قلب بزرگ چقدر است؟

پیش‌بینی طول عمر دقیق برای افرادی با قلب بزرگ دشوار است؛ چراکه این موضوع به علت اصلی بیماری بستگی دارد. در صورتی که علت، قابل کنترل یا برگشت‌پذیر مانند فشار خون بالا یا کم‌خونی باشد و به‌موقع درمان شود، احتمالا تاثیر زیادی بر طول عمر طبیعی فرد نداشته باشد.

کاردیومگالی قابل درمان است؟

اگرچه درمان قطعی بزرگ شدن قلب ممکن نیست؛ اما با مدیریت صحیح می‌توان علائم این بیماری را کنترل کرد. هدف اصلی درمان، بر رفع یا کنترل علت زمینه‌ای تمرکز دارد؛ به همین دلیل پزشک ممکن است داروهای جلوگیری از بزرگ شدن قلب تجویز کند.

در کنار مصرف دارو، گاهی پزشکان روش‌های جراحی یا استفاده از دستگاه‌های پزشکی را پیشنهاد می‌دهند. گزینه‌هایی مانند پیس‌میکر، دفیبریلاتور کاشتنی، جراحی دریچه قلب، بای‌پس عروق کرونر، دستگاه کمکی بطن چپ و در شرایط حاد، پیوند قلب از جمله این روش‌ها هستند.

روش‌های تشخیص ورم‌کردن قلب

پزشک برای تشخیص بزرگ شدن قلب، ابتدا معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و درباره علائم با خود بیمار صحبت می‌کند. قلب بزرگ‌شده می‌تواند هنگام گوش‌دادن پزشک با استتوسکوپ هم صداهای غیرطبیعی داشته باشد. تنگی نفس یا دیگر علائم نارسایی احتقانی قلب هم می‌توانند سرنخ‌هایی ارائه دهند. به‌علاوه، گاهی‌اوقات، کاردیومگالی در هنگام انجام آزمایش‌ها برای مشکلات دیگر کشف می‌شود.

برای ارزیابی دقیق ساختار و عملکرد قلب، پزشکان از آزمایش‌های متعددی استفاده می‌کنند. معمولا نخستین گام تشخیصی، عکس‌برداری از قفسه سینه است؛ زیرا این تصویربرداری نشان می‌دهد که آیا قلب بزرگ شده است یا نه. بااین‌حال، برای تشخیص دقیق‌تر، انجام آزمایش‌های زیر هم می‌توانند به تشخیص این عارضه کمک کنند:

• اکوکاردیوگرافی: اکوکاردیوگرافی با امواج صوتی، مشکلات موجود در حفره‌های قلب را بررسی می‌کند.
• نوار قلب: نوار قلب، فعالیت الکتریکی قلب را اندازه‌گیری می‌کند و می‌تواند آریتمی یا ایسکمی را تشخیص دهد. منظور از ایسکمی کاهش خون‌رسانی به عظله قلب است.
• آزمایش خون: برای اندازه‌گیری سطح موادی که نشان‌دهنده بیماری‌های زمینه‌ای هستند، انجام می‌شود. تفسیر آزمایش خون به تشخیص مشکلاتی مانند بیماری‌های تیروئیدی که در بزرگ شدن قلب نقش دارند، کمک می‌کند.
• تست ورزش: در این تست با راه‌رفتن روی تردمیل یا دوچرخه ثابت، عملکرد قلب در زمان فعالیت سنجیده می‌شود. این تست نشان می‌دهد قلب شما هنگام ورزش چقدر تحت فشار قرار می‌گیرد.
• سی‌تی‌اسکن: سی‌تی‌اسکن با اشعه ایکس تصاویر دقیقی از قلب و قفسه سینه تهیه می‌کند. این روش برای تشخیص بیماری‌های دریچه‌ای یا التهاب مناسب است.
• ام‌آر‌آی قلب: ام‌آر‌آی قلب با آهن‌ربای قوی و امواج رادیویی، تصاویر دقیقی از قلب تولید می‌کند.

تشخیص بزرگ شدن قلب جنین در دوران بارداری

پزشکان برای تشخیص مشکلات قلبی در جنین از اکوکاردیوگرافی جنین استفاده می‌کنند. در این روش با امواج صوتی، تصاویری از قلب جنین تهیه می‌شود. البته، در صورتی این آزمایش را توصیه می‌کنند که:

• سابقه خانوادگی کاردیومگالی یا نقص‌های مادرزادی قلب وجود داشته باشد.
• جنین دارای یک اختلال ژنتیکی مثل سندروم داون باشد.

تست ژنتیک سلامت از دیگر روش‌هایی است که برای تشخیص این عارضه به‌کار گرفته می‌شود. این آزمایش نه‌تنها در تشخیص ریشه‌های ارثی بزرگ شدن قلب مفید است؛ بلکه به شما کمک می‌کند تا با آگاهی از وضعیت بدن خود، از بروز بسیاری از بیماری‌ها پیشگیری کنید. در یک چکاپ کامل ژنتیکی، با بررسی حدود ۷۰۰ هزار نقطه در DNA، ریسک ابتلا به انواع بیماری‌های مزمن مشخص می‌شود.

بنابراین، این تست صرفا یک آزمایشگاه نیست، بلکه یک نقشه‌ی راه است. تبدیلِ این کدهای پیچیده (۷۰۰ هزار نقطه) به دستورالعمل‌های ساده و اجرایی برای زندگی روزمره، اصلی‌ترین هدف و کاربرد چکاپ های ژنتیکی محسوب می‌شود

اصلاح سبک زندگی و پیشگیری از بزرگ شدن قلب

اطلاع از سابقه خانوادگی بیماری‌های قلبی بسیار مهم است. اگر در خانواده شما کسی به بزرگ شدن قلب یا بیماری‌هایی که می‌توانند منجر به آن شوند مبتلا بود، حتما این موضوع را به پزشک خود اطلاع دهید. درمان سریع بیماری‌های زمینه‌ای می‌تواند به پیشگیری از کاردیومگالی یا کنترل وضعیت فعلی کمک کند. برای درمان این بیماری، تغییرات سبک زندگی را جدی بگیرید. این تغییرات شامل موارد زیر است:

• رژیم غذایی سالم: پیروی از انواع رژیم غذایی سالم شامل غلات کامل، میوه‌ها و سبزیجات تازه یا یخ‌زده، مغزها و دانه‌ها، روغن‌های سالم مانند روغن زیتون و کانولا، محصولات لبنی کم‌چرب و منابع پروتئینی ضروری است.
• ورزش منظم: شما باید در بیشتر روزهای هفته فعالیت بدنی داشته باشید. البته، قبل از آن با پزشک خود مشورت کنید تا بهترین نوع ورزش برای شما مشخص شود.
• ترک سیگار: اگر سیگار می‌کشید، کنارگذاشتن آن حیاتی است. هرچند ترک این عادت ممکن است دشوار باشد؛ اما استفاده از محصولات جایگزین نیکوتین و درمان‌های حمایتی، مسیر را هموارتر می‌کند. همچنین پزشک می‌تواند با طراحی یک برنامه اختصاصی و مناسب، در این راه به شما کمک کند.
• مدیریت وزن: در صورت داشتن اضافه‌وزن یا چاقی با پزشک خود برای برنامه کاهش وزن پایدار مشورت کنید. کاهش وزن می‌تواند فشار روی قلب را کم و عملکرد آن را بهتر کند.
• محدود‌کردن برخی غذاها: مصرف نمک، کلسترول و چربی‌های اشباع و ترانس را محدود کنید. برای رژیم غذایی سالم قلب، مصرف غلات کامل، میوه و سبزیجات، مغزها و منابع پروتئینی کم‌چرب توصیه می‌شود.
• دوری از برخی مواد: مصرف الکل و کافئین را محدود کنید. همچنین مصرف مواد مخدر غیرقانونی را کنار بگذارید.
• آرامش و کاهش استرس: تکنیک‌های آرامش‌بخش مانند مدیتیشن یا یوگا می‌توانند به کاهش استرس و فشار روی قلب کمک کنند.
• ادامه مصرف داروهای تجویزی پزشک: حتی اگر علائم بهبود را مشاهده کردید، مصرف داروهای قلبی طبق دستور پزشک بسیار مهم است.
• خواب کافی: داشتن خواب منظم و کافی، حدود ۸ ساعت در شب، برای سلامت قلب ضروری است. کمبود خواب یا کیفیت پایین آن می‌تواند فشار خون و ضربان قلب را افزایش دهد و باعث استرس قلبی شود.

بزرگ شدن قلب را جدی بگیرید تا خطرناک نشود

بزرگ شدن قلب عارضه‌ای جدی است که می‌تواند ناشی از بیماری‌های قلبی، فشارخون بالا، مشکلات دریچه‌ای، اختلالات تیروئید و غیره باشد. اگرچه درمان قطعی برای این مشکل وجود ندارد؛ اما با تشخیص به‌موقع، مدیریت علت آن، تغییر سبک زندگی و پیروی از دستور پزشک، می‌توان علائم را کنترل و خطر عوارض جدی را کم کرد. رژیم غذایی سالم، ورزش منظم، ترک سیگار و الکل، مدیریت وزن، کنترل فشارخون و چکاپ‌های منظم، مهم‌ترین راهکارهای پیشگیری از این بیماری هستند.

سوالات متداول