ژن هوش ارثی است یا اکتسابی ؟

در ابتدا به دو تا از پر تکرارترین سوال ها پاسخ دهیم؛ ژن هوش روی کدام کروموزوم قرار دارد؟ واقعیت این است که یک ژن مشخص به عنوان ژن هوش وجود ندارد؛ هوش یک ویژگی پیچیده است که عوامل مختلفی مثل ژنتیک و
محیط روی آن تاثیر می گذارند. اما خوب است بدانید که ژن های هوش در کروموزم X قرار دارند.

هوش از مادر به ارث می رسد یا پدر؟ از آن جا که زنان دو کروموزوم x دارند، احتمال اینکه فرزندان هوش خود را از مادر به ارث ببرند، بیشتر است. اما موضوع مهم این است؛ هوش واقعا ژنتیکی است یا اکتسابی؟!

• ژن هوش چیست؟
• آیا هوش قابل افزایش است؟
• آیا هوش ارثی است؟
• نحوه توارث هوش چگونه است؟
• تاثیر ژنتیک بر هوش چگونه است؟

در ادامه به بررسی سوال ها خواهیم پرداخت؛ همراه ما باشید.

پیش از ورود به بحث بهتر است تامل لازم روی این سوالات مهم صورت پذیرد. بهترین تعریف برای این پدیده، اشاره به ارکان سازنده اش است. قدرت و توانمندی استدلال، داشتن افکار انتزاعی، توانایی برنامه ریزی، قدرت درک ایده های پیچیده و مهارت حل مساله از مهارت هایی هستند که تحت عنوان هوش شناخته می شوند.

آیا هوش ارثی است یا اکتسابی؟

یکی از مهمترین مسائل مطرح شده در خصوص هوش، عوامل موثر بر آن است؛ تاثیر ژنتیک بر هوش چقدر است؟ آیا هوش تحت تاثیر عوامل محیطی قرار دارد؟ در این زمینه تحقیقات بسیاری روی ژن افراد مختلف صورت پذیرفته است.

ژن ها عامل انتقال یک سری صفات و ویژگی ها از پدر و مادر به فرزندان است. بعضی ویژگی های فردی تحت تاثیر یک ژن قرار گرفته و نسل به نسل منتقل می گردند. در مورد هوش با پیچیدگی های خاصی رو به رو هستیم. به این علت که ژنتیک هوش بچه تحت تاثیر چندین ژن مختلف قرار دارد.

• راه های مختلفی برای ارزیابی میزان هوش افراد وجود دارد؛ انجام تست های هوش معتبر یکی از ساده ترین راه ها برای عموم مردم است.

 فرضیه پژوهشگران در خصوص ژن هوش

پژوهشگران دو فرضیه را در خصوص ژن هوش مورد بررسی قرار داده اند.

فرضیه اول

بخش عمده هوش افراد در شروع زندگی تحت تاثیر ارث است. به مرور و با گذشت زمان عوامل محیطی بر عامل وراثت غلبه پیدا می کند.

فرضیه دوم

در دوران کودکی، حدود 20 درصد هوش تحت تاثیر عوامل ارثی است. در زمان پیری هم این میزان به ۸۰ درصد می رسد. طبق فرضیه دوم با بالا رفتن سن، تاثیر پذیرفتن هوش از وراثت افزایش می یابد. در مورد میزان صحت هر یک از این فرضیات، دانشمندان نظرات مختلفی دارند. با این حال نکته مهم در این خصوص، وجود رابطه و پیوند قطعی بین هوش و ژنتیک است.

ژن هوش از کدام والد به ارث می رسد؟

دانشمندان پژوهش های گسترده ای را به منظور کشف این موضوع انجام داده اند. حاصل این تحقیقات، کشف نقش ژنی خاص روی کروموزوم X در ژنتیک هوش و انتقال هوش از والدین به فرزندان بوده است. جالب است بدانید مادران ها دو کروموزوم X در ژنوم خود دارند؛ اما پدرها یک کروموزوم X و یک کروموزوم Y دارند.

در صورتی که ژن هوش از سمت پدر به فرزند منتقل گردد، به سیستم لیمبیک خواهد رفت. در حالی که اگر ژن مذکور، میراث مادر برای فرزند باشد، قشر مخ میزبان آن خواهد بود.

هوش از مادر به ارث می رسد

علی رغم اینکه سیستم لیمبیک و قشر مخ در ناحیه مغز قرار دارند، با این حال تفاوت های مشهودی بین عملکردشان وجود دارد. در مساله ژن هوش، وظیفه ای که بر دوش سیستم لیمبیک نهاده شده است، به خلق و غریزه و احساسات مربوط است. قشر مخ، کنترل هوش را بر عهده دارد. برای مدت زمانی طولانی بشر فکر می کرد که فرزندان هوش را از پدر و احساسات را از مادر به ارث می برند.

تحقیقات جدید خط بطلانی بر این تفکر اشتباه کشید و نشان داد احتمال اینکه کودک، هوش را از مادر به ارث برد، بیشتر است. چرا که کروموزوم های X مادر نسبت به پدر بیشتر است. طبق گفته محققان نحوه توارث هوش اینگونه است که حدود ۴۰ الی ۶۰ درصد هوش فرزندان، نشات گرفته از هوش مادر است. به نظر شما دیگر چه صفاتی از مادر و پدر به ارث می رسد؟

نقش پدر در تکامل هوشی فرزندان

نقش پدر در میزان هوش فرزندان، بعد از تولد پررنگ می شود. طبق پژوهش های انجام گرفته پدرانی که زمان بیشتری را به بازی با کودکان اختصاص می دهند، سبب تکامل هوشی آنها می گردند.

آیا هوش قابل افزایش است؟

نکته ای که پیش از ورود به بحث باید بدانید این است که آنچه بیش از میزان هوش دارای اهمیت است، نحوه استفاده از آن است. در خصوص پاسخ به سوال مطرح شده، پژوهش های عصب شناسان نشان می دهد میزان هوش ژنتیکی قابل تغییر است. استدلال آنها ناشی از این مساله است که علاوه بر عامل وراثت، شرایط محیطی نیز روی میزان هوش تاثیر گذار است. از این رو امکان ایجاد تغییر در میزان هوش بر اثر عوامل محیطی وجود دارد.

ارتباط ژنتیک، هوش و موفقیت تحصیلی

در خصوص ارتباط بین ژنتیک هوش بچه و هوش تحصیلی تحقیقات زیادی انجام شده است. یکی از این پژوهش ها توسط پژوهشگران کینگ کالج لندن و دانشگاه آستین تگزاس انجام شده است. طبق این تحقیقات، ژن ها اثر قابل ملاحظه ای در کامیابی های تحصیلی از دوران دبستان تا دانشگاه دارند.

جالب است بدانید حدود ۱۳۰۰ ژن در سرنوشت تحصیلی دانش آموزان تاثیر مستقیم دارند. این عدد نتیجه تحقیقاتی است که در ۱۵ کشور جهان روی ۱.۱ میلیون دانش آموز انجام شده است.

تاثیر ژنتیک و توارث بر تکامل کودک

پیش از پرداختن به نحوه توارث هوش جهت تکامل کودکان لازم است به تعریف دو مفهوم بپردازیم. اولین مفهوم ژنوتیپ نام دارد که به تمامی ژن های به ارث رسیده به شخص اشاره دارد.

مفهوم دیگر فنوتیپ است که نحوه بیان ژن ها توسط این مفهوم صورت می گیرد. در واقع ژنوتیپ ژن های ارثی شما را مشخص می کند. فنوتیپ هم به نحوه چیدمان ژن ها اشاره دارد. ساختار شخصیتی مختلف، بخاطر چیدمان متفاوت ژن ها در کنار یک دیگر است.

مثالی جهت معرفی سیستم ژن هوش

برای درک بهتر موضوع ژنتیک هوش، بدن انسان را مانند ساختمانی در نظر بگیرید. عملکرد ژن ها در بدن مثل کارکرد مصالح برای ساختمان هستند. وجود مصالح یا عدم وجود آنها پدیده ای است که ژنوتیپ به بررسی آن می پردازد. نحوه اجرای این مصالح طبق نقشه نیز در فنوتیپ مورد بررسی قرار می گیرد. به عبارت دیگر منظور از بیان ژنتیکی، بررسی نحوه چیدمان ژن ها و اثر متقابل آنها نسبت به یکدیگر است.

رفتار شناسی ژن هوش

باید در خصوص ژن ها رفتارشناسی داشته باشید و رفتار آنها نسبت به هم را پیش بینی نمایید. در صورت تناقض اطلاعات ژن ها با یکدیگر، ژن غالب برنده می گردد‌. گاهی ژن ها روی یک دیگر اثر مثبت دارند و باعث تقویت همدیگر می شوند.

ژنتیک هوش و دو دوره مهم زندگی

در خصوص نقش ژن هوش در بهره هوشی، دو دوره مختلف از زندگی افراد را مورد بررسی قرار می دهیم‌. دوره اولی که قصد بررسی آن را داریم دوران شیرخوارگی است. مطالعات انجام شده نشان می دهد کودکانی که حداقل یک سال از شیر مادر تغذیه نموده اند، IQ بالاتری نسبت به همسالان خود دارند‌.

در دومین دوره، پدیده بلوغ را بررسی می کنیم. دوران بلوغ یکی از حساس ترین دوران زندگی هر انسانی است و نقطه عطفی در تکامل فکری انسان ها به حساب می آید. طبق پژوهش های انجام گرفته استعدادهای فرد تحت تاثیر مستقیم ژنتیک و وراثت است. استعدادهایی مثل ریاضیات، فلسفه و توانمندی های ذهنی تحت تاثیر ژنتیک از نسلی به نسل دیگر انتقال می یابد.

ارتباط میان هوش ژنتیکی و محیط زندگی

محققان جهت بررسی تاثیر محیط بر ژن هوش و عوامل اکتسابی، به آزمایش جالبی پرداخته اند. در این آزمایش از دوقلوهای همسان استفاده شده است. در این زمینه دوقلوهای همسان به دو گروه تقسیم شدند. گروهی از دوقلوهای همسان در محیط های مجزا از هم رشد نمودند.

گروه دیگر نیز در کنار هم فرآیند رشد را طی کردند. نتیجه مطالعات نشان داد دوقلوهای همسانی که جدا از هم بودند، مشابهت کمتری از لحاظ IQ با یکدیگر داشتند. با انجام چنین آزمایشاتی پژوهشگران به ارتباط بین هوش و محیط پی بردند.

هوش ژنتیکی تحت تاثیر چه عواملی قرار می گیرد؟

عوامل محیطی یا اکتسابی در کنار ژن هوش بر بهره هوشی تاثیر می گذارند. به طور کلی عوامل محیطی که بر هوش تاثیرگذارند را می توان در دو گروه دسته بندی نمود: دسته اول گروهی از عوامل هستند که با تاثیرگذاری بر جسم، میزان هوش را تغییر می دهند؛ به این گروه عوامل زیستی می گویند.

دسته دوم نیز شامل عواملی می شود که تاثیر خود را بر روح و روان گذاشته و سبب تغییر میزان هوش می گردند. این موارد به عنوان عوامل اجتماعی فرهنگی شناخته می شوند.

عوامل زیستی تاثیر گذار بر هوش

عوامل زیستی مجموعه گسترده ای از عوامل مختلف است. این عوامل شامل مواردی نظیر آب و هوا، تغذیه، قرار گرفتن در معرض مواد مسموم کننده و غیره می گردد.

نقش تغذیه در میزان هوش ژنتیکی

تغذیه نیز یکی از عوامل بسیار تاثیر گذار بر میزان هوش است. سوء تغذیه در کودکان، رشد شناختی آن ها را با مشکل مواجه می کند.خواص برخی از مواد خوراکی، باعث افزایش هوش می شوند. موراد خوراکی که چربی غیراشباع، قند طبیعی و ویتامین دارند؛ معمولا چنین اثراتی می گذارند.

املاح معدنی و پروتئین ها نیز از دیگر مواد موثر بر میزان هوش است. طبق یافته های محققین مواد غذایی نظیر خرما، عسل، مغزه ها، تخم مرغ و زیتون دارای چنین خواصی هستند.

تاثیر آلودگی هوا در کاهش هوش ژنتیکی

سرب از جمله مواد خطرناکی است که علاوه بر زمینه سازی جهت بروز بیماری های صعب العلاج، بر میزان هوش هم تاثیر منفی می گذارد. سوخت های فسیلی از دلایل اصلی آلودگی هوا هستند؛ سرب ها نقش پر رنگی در تشدید آلودگی هوا ایجاد می کنند.

نقش عوامل فرهنگی و اجتماعی در هوش

علاوه بر مساله ژن هوش، میزان تحصیلات والدین، سطح درآمدی پدر و مادر و نوع تربیت فرزندان از جمله عوامل فرهنگی و اجتماعی موثر در هوش کودکان است‌ که در دسته عوامل اکتسابی موثر در هوش قرار می گیرند. میزان و نوع تعاملات اجتماعی والدین نیز قطعا در هوش فرزندان تاثیرگذار خواهد بود.

میزان مطالعه در خانواده نیز پارامتری است که بایستی به آن اهمیت فراوان داده شود. مسلما توجه بیشتر به امور فرهنگی در بین افراد خانواده، روی هوش کودکان تاثیر مثبتی خواهد داشت.

نقش گروه همتایان در میزان بهره هوشی

در زمینه بهره هوشی بایستی به گروه همتایان به صورت ویژه تری نگاه کرد. گروه همتایان دارای ویژگی های مشترکی با یکدیگر است. این ویژگی ها شامل مواردی نظیر سن، موقعیت اجتماعی و غیره است. علت این مساله را بایستی در نگاه دیگران به گروه همتایان جستجو نمود.

اگر سایرین، اعضای گروه را به عنوان افرادی باهوش بشناسند، نتیجه این نگاه در آزمون های بهره هوشی مشخص خواهد گردید. در نقطه مقابل نیز اگر اعضای گروه به کند ذهنی شناخته شوند، در آزمون بهره هوشی عملکرد ضعیفی خواهند داشت.

سخن پایانی

در این مقاله به بررسی مطالعات انجام شده در خصوص ژنتیک هوش بچه پرداختیم. طبق این مطالعات، بخشی از هوش تحت تاثیر ژنتیک است اما شرایط محیطی نیز در میزان بهره هوشی دخیل است. شرایط محیطی شامل عوامل زیستی و شرایط اجتماعی فرهنگی بودند که هر یک به نحوی در میزان هوش تاثیر می گذاشتند.

نکته جالب دیگر در خصوص ژن هوش این بود که مادر دو کروموزوم x دارد و پدر دارای یک کروموزوم x است. بنابراین احتمال تاثیر مادر روی هوش فرزند زیاد است. شاید برایتان جالب باشد که بدانید ۱۳۰۰ ژن در موفقیت تحصیلی دانش آموزان نقش پر رنگی را ایفا می نمایند. این عدد ارتباط نزدیک استعداد ژنتیکی و هوش تحصیلی را آشکار می کند.

سوالات متداول

آیا هوش ارثی است؟

پاسخ این سوال هم مثبت است هم منفی! هوش علاوه بر ژن هایی که از والدین به ارث می برید، تحت تاثیر عوامل محیطی نیز قرار می گیرد. بنابراین میزان هوش شما هم به ژنتیک و توارث شما بستگی دارد، هم به عواملی محیطی که در معرض آن قرار دارید.

آیا هوش ثابت است؟

خیر. به این علت که بهره هوشی پدیده ای صرفا ژنتیکی ناست و عوامل محیطی نیز روی آن تاثیرگذار است. در واقع عوامل محیطی می توانند میزان هوش را تغییر دهند.

چند درصد اختلالات یادگیری جنبه ارثی دارد؟

در پاسخ به این سوال نمی توان درصد خاصی را بیان نمود. با این حال طبق مطالعات پژوهشگران، معمولا اختلالات یادگیری از وراثت نشات می گیرد.

چند درصد از مردم می توانند به نبوغ برسند؟

هوش پدیده ای است که منحصر به ژنتیک ناست. به همین خاطر رسیدن به نبوغ با آموزش برای عموم مردم ممکن است. به عنوان مثال کودکی با سطح هوش متوسط با تلاش بیشتر می تواند در شاخه های مختلف موفق عمل کند.